“Nik gehiago tratatu nahi nuen jendeen engaiamendua, engaiamendu horren arrazoiak”
1979an sortu zen Donamartirin eta Baionan bizi da Bea Salaberri, AEKn euskara irakasle eta material didaktiko sortzaile. Txalaparta argitaletxean plazaratu duen “Mesfida zaitez” bere lehen nobelaren aitzakian egin diogu elkarrizketa.
Zientzia fisikoen mendea eta Ilustrazioarena (XVII-XVIII)
Thomas Willis (1621-1675) ingelesa izan zen lehenbizikoa proposatzen oroimenaren kokapena garuna zela eta ez zerebeloa. Willisek adimen-urritasuna zuten bi pertsonaren garuna aztertu zuen, eta oso tamaina txikikoak zirela ikusi zuen. Horrek baieztatzen zuen, hain zuzen ere, adimen-gaitasunaren eta garun-masaren artean lotura zegoela.
Batzuk bai, baina ez sobera
“Ama, sar zaitez etxe barrura eta arduratu zure lanetaz (...) Kontakizuna gizonen zainpean egongo da, eta batez ere nire menpe. Nirea da, beraz, etxeko gobernua”. Hamar urte luzeren ondoren Ulises heroia etxera bueltatu eta halaxe esaten dio Telemako semeak Peneloperi. Emakume, zure gauzetara, gizonok idatziko dugu gizateriaren historia. Homerok Grezia zaharrean bere obra idatzi zuenerako erabakita zegoen noren esku zegoen boterea eta nardagarria da pentsatzea gauzak aldatu badira ere zentzu askotan nola ez diren batere aldatu. Errelatoak, Kontakizun Handiak, gizonen esku dirau.
XINGAR PUSKA BATEN TRUKE
Duela bi aste edo, hiltzeko besta egiteko enbeia zuten hankabikoz mukuru bete zen Baiona. Arrosa arin aireko lepokoak, kapeluak, bularretakoak, kamisetak, galtzak, kuleroak, galtzoinak eta galtzerdiak zeramatzaten soinean. Normalean, jende klase horrek, kolore hau, gutxiesten dituzten “emaxte eta gixon” ondasun gisa kontsideratzen du. Paradoxaz hantu mundu batean bizi ginela pentsatzen nuen, Baionako geltokian, Bilbotik etorri adiskide pare baten aiduru nengoela, trenak bata bestearen ondotik husten segitzen nituen bitartean. Hauxe urdanga-nobela bati hasiera emateko era egokia, ezta?
“Gauza batzuk bai, idatzi ditut, eta beste batzuk, berriz, nik ezin erranak dira!”
Ingeniaria da Sara Zaldaiz, eta uraren antolamenduaren ardura eman berri diote Nafarroako gobernuan. Erriberako Lurribar herrira joan da, ur-horniketa dela eta ez dela zenbait arazo baitira bertan, udalaren eta laborarien artean. Herri mailako aferak, ordea, hamaika zikinkeria ekarriko du azalera: enpresari handien jukutriak, alderdi politikoen baitako botere borrokak, eta, azkenik, asasinatze bortiz bat. Hortxe Ura ez baita beti gardena (Elkar, 2023), Xabi Lasa Gorraizen (Iruñea, 1967) lehen nobela, iazko Irun Hiriko Kutxa saria irabazitakoa.
BIGARREN MAILAKO GENEROAK
Gogoratzen dudanez, liburu edo komiki bat (edo bestela, koaderno eta idazluma/bolaluma bat) eskuetan dudala ikusten dut neure burua. Egia esan, asko irakurtzen dut, haurra nintzenetik, eta, nahiz eta ia genero guztiak mainarik gabe irakurtzen dudan, beldurrezko literatura nire gustukoena da, ezagutzen nautenek ondo dakiten bezala. Beldur klasikoa, body horror, folk horror, beldur kosmikoa, slasher, weird fiction, beldur psikologikoa… Berdin dio, beldur-mota guztiek erakartzen naute.
Bazterrak gorpuztu
Gorputza ez da hezurren eta haragiaren arteko batuketaren emaitza baizik. Gorputza emozioa da, ukimena edota gizakiaren barne espazioa espazio gisa definitu daitekeena. Bide honetatik gorpuztu zuten Alaine Agirrek, Patxi Zubizarretak eta Irati Goikoetxeak Geroa Hemen zikloko hausnarketa. Descartesek aldiz, gizakiaren gorputza, materiaren eta arimaren arteko batuketa gisa analizatu zuen. Ondorioz, pentsatzen dut beraz banaiz esakunetik at, sentitu, usaindu, izerditu beraz banaiz ere atera daiteke gorputzaren bidea zehaztu nahi bagenu.
NOLA ALDATU DEN IDAZLE BATEN LANA: DOKUMENTAZIOA
Aurreko artikuluan, aldaketa teknologikoak aipatu nituen, eta labur bada ere, Adimen Artifizialaren balorazio neutroa egin nuen, lan-tresna bat gehiago balitz bezala ulertuta. Oraingo honetan atzera begiratu nahiko nuke, iragan ez oso urrun batera, baina pertsona batzuentzat, gazteenentzat, historiaurrearen kutsua izango du: idazle bat duela ez urte asko nola dokumentatzen zen kontatu nahi dut, gaurkotasunarekin konparazio bat eginez.
ERREALITATEA ETA FIKZIOA: ELKARRERAGINAREN ADIBIDE BAT
Fikziozko lan bat errealitatean oinarrituta egon daiteke. Baina, aldi berean, behin baino gehiagotan entzun izan dugu beste honako hau ere: errealitateak fikzioa gainditzea du. Bai, egia da, biak ala biak gerta daitezke. Ez dena hain erraza fikzioaren eta errealitatearen arteko elkarreragina gertatzea da. Bada, horren erakusgarri den kasu bitxi batez idatzi dut artikulu hau, Ramon Saizarbitoriaren literatura aintzat hartuz.