GEZURRAREN ADARRAK
Umeei esan ohi diegu egia esan behar dutela beti; gezurra esatea txarto dagoela eta gezurtia izatea ume bat izan daitekeen gauzarik txarrenetariko bat dela ia-ia. Horretaz gain, mehatxatu egiten diegu: guk, helduok, lehenago edo geroago jakingo dugu gezurra esan dutela eta ondorioak (errieta, zigorra, edozer) ez dira onak izango. Azken finean, «adar motzak ditu gezurrak», ezta?
Oroimenaren akatsak: iragankortasuna eta blokeoa (I)
Honen aurrekoan aipatu bezala, oroimenaren zazpi bekatu nagusiak deskribatu zituen Harvardeko Unibertsitateko psikologo Daniel Schacterrek. Errazena ulertzeko eta zuzentzeko zailena oroimenaren iragankortasun edo iheskortasunarena da. Denbora igaro ahala, ahanztura ezin saihestuzkoa da, baina ahazte hori azkarragoa izango da oroipena ondo grabatu ezean, hots, kontzientziarik ezagatik, deskuidu edo distrakzioengatik, ondo prozesatu ez bada oroimenean gorde beharrekoa.
Maitasun(a) kronika: (mait) asuna
Euskaltzaindiaren hitzetan maitasuna da: norbaiten edo zerbaiten alderako atxikimendua sortzen duen joera edo sentimena, haren ona bilatzera bultzatzen duena, edo norbaitenganako joera edo grina bizia, sexu senean oinarritua, harekin gorputzez eta bihotzez bat egin nahia dakarrena. Gaiari dagokion prozedura kirurgikoa aurrerago egingo zaion arren, nola edo hala bisturi ezberdinak eskutan, gorputza zabaldu eta osasun-ariketa kolektiboa irudikatuko da. Disekzioa hitza ezin da erabili, nolabait eta norabait dugulako egun ere, ez baitago hilda, maitasuna. 2024.urteko azken Geroa Hemen hitzaldi saioan, ebakuntza gelan maistraki zein maisuki ibili ziren geruzaz geruza hiru zirujau: Oihane Amantegi Uriarte, Karmele Jaio Eiguren eta Iñigo Martinez Peña.
Sorgin-orratzak, eskuak eta bihotzak
Katamotza, sorgin-orratza eta armiarma. Horiek izan ziren animalia bat izango banintz, zein aukeratuko nukeen galdetu zidatenean burura etorri zitzaizkidan lehenak. Eguzki-printzak eskuineko leihotik sartu eta harrizko paretan desegiten ziren, animalien izenak idazten zituzten eskuak argituz. Hogeita hamar esku. Hamabost bihotz. Denok egin genuen ariketa bera. Gehiegi pentsatu gabe, begiak ixterakoan guregana hurbiltzen ziren izakiak papereratu eta agerpen horien zergatia azaltzen saiatu ginen. Ondoren, aulkiekin zirkulu bat osatu genuen eta idatzitakoa elkarri kontatu genion.
UNAMUNO HENDAIAN
Miguel Unamuno idazleak bost urteko desterrualdia pasatu zuen Hendaian 1925 eta 1930 artean. Hego Lapurdiko hiri nagusian ez da kasik deus gelditzen Bilbotar izkiriatzaile gatazkatsuaren egonalditik, karrika izenik ere ez. Hargatik, Hendaiako geltoki aitzinean dagoen Hôtel de la Gare izeneko egoitzako horma batean, Larrungo harrian zizelkatu oroitarri bat ikusten ahal da. Bigarren mundu gerra baino lehen, Broca hotel hori irekia zen eta Espainiatik ihesean zetozen hainbat errefuxiatu gerizatzen zituen. Espainian, Primo de Riveraren diktaduraren garaiak ziren, eta, adierazpen askatasuna mugatua zen. Unamuno bezalako aktualitatearen komentatzaile aho zabal guziak Espainiatik kanpo bidali zituen. Aipatu dudan harri horretan, huntz hostoek erdi gordetzen dutena, 1928ko Cancionero-ko kopla bat dago, Bidasoaren eta Hendaiaren gorazarrez asmatua.
“Xomorroen deskribapenetik harago, irakurleei anabasa humanoa hasten denean gustatzen zaie liburua”
Liburu bat narrazioz betea, eleberritik bezainbat saiakera literariotik duena, haurtzarotik bezainbat zahartzarotik, eta intsektuz eta zomorroz betea. Ez alferrik darama izen horixe, Xomorroak (Txalaparta, 2024) Julià Guillamonen (Bartzelona, 1962) liburu honek, Martin Rezola itzultzaileak euskarara gozo ekarri diguna.
Nola idatzi artikulu arrazista bat
Egunkari batean artikulu arrazista bat idazteko, osagai gutxi batzuk besterik ez dira behar. Osagai hauek, hori bai, neurriz erabili behar dira, une egokian gehitzen jakin, sotiltasunez eta zuhurtziaz jokatu. Sukaldari hoberenek dioten bezala, ez ditugu zaporeak elkar zapaltzea nahi. Artikulu arrazista on bat eman nahi diogu jatera gure irakurleari, erraz sartzen den horietako bat, tripako minik eragingo ez duena, errepikatu dezan, lagunei gomendatu diezaion.
Misterioa misterioa da
Ezohiko gertaerak, fenomeno arraroak edo azalpen arrazionalei izkin egiten dieten gertakariak aproposak izan dira telebista formatu ezberdinak sortzeko. Etxe sorginduetatik hasita esoterismoraino, satanismotik pasata, denetariko kontuak jorratu izan dira. Ikus-entzulea informatu eta, aldi berean, entretenimendua eskaintzeko asmoa izan dute eduki horiek. Emaitza: programa batzuen kasuan, kalitate aldetik txukun samarra, interesa pizteko modukoa. Baina, beste batzuetan, kosta ahala kosta zaleen arreta bereganatzeko maila kaskarreko saio sentsazionalistak ere egin izan direla aitortu beharra dago.
Oroimena sortzailea da
Laurogei urteren bueltan idatzi zuen Santiago Ramon y Cajalek oroimena aintzira bizia, aldakorra eta plastikoa dela, eboluzionatzen duena, eta espazioaren, denboraren eta pertsonen nozioak asimilatzen eta desasimilatzen dituena, baina prozesu horretan arrazoimenari errepresentazio mutilatuak edo aberastuak ezartzen dizkiola.