Zerua makinentzat, guretzat mundua
Max Richter ezagutzen duzu? Disko bat egin zuen, 2015ean atera zuela uste dut: Sleep. Webgunea dauka, musika entzuteko plataformetan badago, nire algoritmoak badaki zenbat aldiz jarri dudan. Ez dut esan zenbat aldiz entzun dudan, jarri dudan esan dut.
‘Querer’ eta indarkeriak izendatzearen garrantzia
Maiz aritu gara txoko honetan errepresentazioaren garrantziaz. Emakumeak nola irudikatzen gaituzten eta garen, identitateak berezkoa duen aniztasunaren isla izan daiteke. Amak, alabak, bikote heteroak bezala irudikatuak bagara, soilik halakoak izan gaitezkeela pentsatzera joko dugu, eta erraietatik bestelako izateak sortzen bazaizkigu, zerbait oker dabilenaren seinaletzat ere ulertu dezakegu. Errepresentazioak, beraz, aukerak dira. Indarkeria erabiltzen duen emakumezko pertsonaia bat ikusten edo irakurtzen dugunean ez du erran nahiko berez emakumeak indarkeria erabiltzeko joera duenik, indarkeria erabiltzeko aukera badaukala baizik. Gaitasun hori daukala, gizon batek izan dezakeen modu berean.
“Zaila da azaltzen, baina poesian hizkera bera da protagonista”
Iñaki Irazu Garmendiak (Asteasu, 1954) hainbat aldizkaritan ditu barreiatuak poemak, baina Jabier Muguruzak bat baino gehiago musikaturik ezagutu genuen poeta. Urteak joan eta, laneko erretiroak lagundurik, paperak ordenatu eta ondu zuen lehen liburua. Oraindik orain, berriz, ordenamendu hari segi, eta argitaratu du bigarrena, zakur zaunkak (Susa, 2024), berea egin duen geografia emozionalari kasu eginez.
Xakea eta literatura
Xakean aritu nintzen garaiko ezagun batek ea berriz jokatzeko asmorik ba ote nuen galdetu zidan duela gutxi. Ezetz erantzun nion, hainbeste pentsatu behar den kirol horretan berriz jarduteko gogorik ez dudala argudiatuz. Izan ere, gaur egun, gogoetan aritzekotan, xake jokaldietan bainoago, nahiago dut ideien ehizan jardun, besteak beste, artikulu hauek idazteko. Eta pentsatzen hasita, ezagunaren galderak xakearen eta literaturaren arteko harremanak eman dituen fruituei buruz pentsatzera eraman nau. Izan ere, xake-jokoak (ere) gure letretan isla izan baitu.
GEZURRAREN ADARRAK
Umeei esan ohi diegu egia esan behar dutela beti; gezurra esatea txarto dagoela eta gezurtia izatea ume bat izan daitekeen gauzarik txarrenetariko bat dela ia-ia. Horretaz gain, mehatxatu egiten diegu: guk, helduok, lehenago edo geroago jakingo dugu gezurra esan dutela eta ondorioak (errieta, zigorra, edozer) ez dira onak izango. Azken finean, «adar motzak ditu gezurrak», ezta?
Oroimenaren akatsak: iragankortasuna eta blokeoa (I)
Honen aurrekoan aipatu bezala, oroimenaren zazpi bekatu nagusiak deskribatu zituen Harvardeko Unibertsitateko psikologo Daniel Schacterrek. Errazena ulertzeko eta zuzentzeko zailena oroimenaren iragankortasun edo iheskortasunarena da. Denbora igaro ahala, ahanztura ezin saihestuzkoa da, baina ahazte hori azkarragoa izango da oroipena ondo grabatu ezean, hots, kontzientziarik ezagatik, deskuidu edo distrakzioengatik, ondo prozesatu ez bada oroimenean gorde beharrekoa.
Maitasun(a) kronika: (mait) asuna
Euskaltzaindiaren hitzetan maitasuna da: norbaiten edo zerbaiten alderako atxikimendua sortzen duen joera edo sentimena, haren ona bilatzera bultzatzen duena, edo norbaitenganako joera edo grina bizia, sexu senean oinarritua, harekin gorputzez eta bihotzez bat egin nahia dakarrena. Gaiari dagokion prozedura kirurgikoa aurrerago egingo zaion arren, nola edo hala bisturi ezberdinak eskutan, gorputza zabaldu eta osasun-ariketa kolektiboa irudikatuko da. Disekzioa hitza ezin da erabili, nolabait eta norabait dugulako egun ere, ez baitago hilda, maitasuna. 2024.urteko azken Geroa Hemen hitzaldi saioan, ebakuntza gelan maistraki zein maisuki ibili ziren geruzaz geruza hiru zirujau: Oihane Amantegi Uriarte, Karmele Jaio Eiguren eta Iñigo Martinez Peña.
Sorgin-orratzak, eskuak eta bihotzak
Katamotza, sorgin-orratza eta armiarma. Horiek izan ziren animalia bat izango banintz, zein aukeratuko nukeen galdetu zidatenean burura etorri zitzaizkidan lehenak. Eguzki-printzak eskuineko leihotik sartu eta harrizko paretan desegiten ziren, animalien izenak idazten zituzten eskuak argituz. Hogeita hamar esku. Hamabost bihotz. Denok egin genuen ariketa bera. Gehiegi pentsatu gabe, begiak ixterakoan guregana hurbiltzen ziren izakiak papereratu eta agerpen horien zergatia azaltzen saiatu ginen. Ondoren, aulkiekin zirkulu bat osatu genuen eta idatzitakoa elkarri kontatu genion.
UNAMUNO HENDAIAN
Miguel Unamuno idazleak bost urteko desterrualdia pasatu zuen Hendaian 1925 eta 1930 artean. Hego Lapurdiko hiri nagusian ez da kasik deus gelditzen Bilbotar izkiriatzaile gatazkatsuaren egonalditik, karrika izenik ere ez. Hargatik, Hendaiako geltoki aitzinean dagoen Hôtel de la Gare izeneko egoitzako horma batean, Larrungo harrian zizelkatu oroitarri bat ikusten ahal da. Bigarren mundu gerra baino lehen, Broca hotel hori irekia zen eta Espainiatik ihesean zetozen hainbat errefuxiatu gerizatzen zituen. Espainian, Primo de Riveraren diktaduraren garaiak ziren, eta, adierazpen askatasuna mugatua zen. Unamuno bezalako aktualitatearen komentatzaile aho zabal guziak Espainiatik kanpo bidali zituen. Aipatu dudan harri horretan, huntz hostoek erdi gordetzen dutena, 1928ko Cancionero-ko kopla bat dago, Bidasoaren eta Hendaiaren gorazarrez asmatua.