Hasiera itzela du Joxean Agirreren La lutte finale liburu berriak: «Bere azken agurrean egon zirenek, afarira gonbidatu zituenek alegia, ez zegoela abailduta diote. Ez zuen, noski, garai bateko grinarik, irmotasun eta federik. Ez zuen nonbait, gaztetan bezala, ingurukoak egitasmoa handi edo ekintza burugabeetan endredatzeko gogorik, baina horrek xaloagoa, hurbilagoa egiten omen zuen». Zalantzarik gabe, behingoan harrapatu eta irakurtzen jarraitzera behartzen duen hasiera, nobela onetan behar den hasiera horietakoa. Aurrez ere asmatu zuen nobela bati hasiera paregabea ematen Agirrek, 2003an argitaratu zen Romain zen bere izena nobelako hasiera ere halakoxea iruditu zitzaidan (nobela osoa bezala, bestalde). Hasiera indartsuko nobelek arrisku bati egin behar izaten diote aurre, ordea; ondorengo orrialdeetan indar horri heldu eta ahal den neurrian gainditzen saiatzeari, hain zuzen.

Idazlearen aurreko lanetan bezala, istorioak elkarren artean korapilatzen diren kontakizuna eskaintzen da oraingoan ere. Adinarekin batera gainbehera nabaria jasaten ari diren bi gizonezko dira nobelako protagonistak: Garibaldi, ekintzaile izandako irakasle itxuraz etsitua bata; gainbehera filosofiaz hartzen duen nortasun indefinituko zirujaua bestea, narratzailea. Eta, nola ez, tartean bi protagonistekin behin eta berriz gurutzatzen diren bi emakumeak: Nadia eta Natalia. Esan beharrik ez, kasualitatearen ondorioz bezala gertatzen den bikote trukaketak istorioa are gehiago nahasten duela. Bestetik, narratzailearen bizipen pertsonalek ere badute garrantzia nobelan. Liburuaren aurkezpen egunean «gizon ordezkagarri gisa» zehaztu zuen idazleak narratzailearen rola betetzen duen protagonista, eta ordezkagarritasun hori dela eta, gertaera sinesgarriak gertutik jarraitu ahal izango ditu irakurleak. Nobelako hari nagusia, halakorik bada, eta bestelako gertaera itxuraz ezdeusak bata bestearen atzetik topatuz.

60ko hamarkadan artean gazteak zirenei eginiko omenaldiak ere badu bere lekutxoa La lutte finale-n (hortik izenburuaren hautua, Internazionaleko bertso berreskuratua). Baina, egia esan, nobelaren garapenean gai honekiko trataera nola eramaten den irakurrita, sarritan aurpegia uzkurtu zitzaidala aitortu behar dut, nahi eta ezin baten ondorioa agian, eta horren erakusle iruditzen zait artxibo informatikoarekin eginiko mendekuaren kontu hori guztia.

Izan ere, nobelaren erdialdean hasierako indar narratiboa apaldu egiten dela iruditzen zait, hasieran grazia egin arren, azkenerako narratzailearen inguruan sortutako gaizki ulertuak errepikakorregiak suerta daitezkeelako. Egia da, amaieran interesak berriro ere gora egiten duela, eta horregatik esango nuke, nire lagun batek esaten duen moduan, V nobela baten aurrean gaudela. Eta, hala ere, harrigarria da nobelaren eta tramaren nondik norakoekin konparatuz zeinen erraz gailentzen den Agirre idazlearen ahots propioa eta estilo landua. Tramari dagokionez aurpegia uzkurtu arren, tentuz ematen diren xehetasunek, edozeri buruz eginiko gogoeta biribilek eta, azken batean, Agirreren kontaera apartak uzkurdurak ahaztu eta aurrera jarraitzera gidatzen baitu irakurlea.

Aurkezpen egunean esku arteko liburua «nobela sailkaezina» zela esan bazen ere, nik neuk ez nuke horrela izendatuko, uste baitut, tramari erreparatuz nobela gisa batzuetan herrena iruditu arren, bere idazkeragatik liburu bezala erabat gomendagarria eta interesgarria dela La lutte finale.

Internazionala-ren hitzetatik hartua du Joxean Agirreren (Azpeitia, 1949) nobela berriak La lutte finale (Elkar) izenburua, baina beste «azken borroka» bat ere ageri da obra horretan: gizakiak bere gorputzaren gainbeheraren aurka egiten duena. Gizaki garaikidearen hainbat ezintasun eta frustrazio uzten ditu agerian Agirreren nobelak bi borroka horiek zedarritutako eremuetan.

«Bakarrak, ezberdinak eta hilezkorrak izan nahi dugu, baina arruntak, hutsalak, osatu gabeak eta hilkorrak gara», dio La lutte finale nobelako narratzaileak pasarte batean. Azken batean guztiz ordezkagarria da, beste edozein pertsona bezala.
Ordezkagarritasunaren gaia da nobelaren ardatza. Baina ideia horri garapen filosofiko bat falta zaio nobelan. Ez dauka. Nik uste dut gizaki modernoaren inguruan dudan sentipen baten agerpena dela gai hori, baina hori ere ez dakit seguru. Inpresio bat hartu eta horren inguruan jardun egin dut, besterik gabe. Plano sexual eta afektiboan agertzen da batez ere ordezkagarritasunaren gaia. Aurreko nobelak [Romain zen bere izena, Elkar, 2003] bazuen gai nagusiari buruzko, hau da, sormenari buruzko, oinarri filosofiko bat, hainbat egileren irakurketaren ondoriozkoa. Baina La lutte finale-n ez dago halakorik. Hasi nintzen horretan, baina gero ez nuen beharrik ikusi. Eta nobela honetan oinarri filosofikorik izatekotan, gai horren inguruan egon behar zuen: zergatik gara ordezkatzeko modukoak?, zergatik gara hain berdinak denok?»

Beste norbait izateko gogoa ere agertzen da. Zure beste nobela batzuetan ere oso presente dagoen gaia da hori.
Bizitza bat egokitu zaigu, bakarra, eta beti pentsatzen dut pixka bat deprimigarria ez ote den behin biziko eta bizitza horretan pertsona bakarra izan beharra, beste inor izateko aukerarik gabe. Beti dago beste norbait izateko gogoa, beste leku batean, beste norbaitekin... Horrek definitzen du gizakia. Abereek ez dute horrelakorik. Aberea lurrralde bati lotua dago, eta hura defenditzen saiatzen da; gizakia, aldiz, beti ari da lurralde berrien bila, konkistatu nahian edo. Xabier Amurizak ederki idatzi du horretaz Orain ezin naiz hil nobela berriaren lehen kapituluetan; Jainkoak gauza bat egin eta atseden hartu zuela dio Amurizak, baina artistak, drogazaleak bezala, ezin duela atseden hartu, eta hori dela gizakiaren patua; behin sormena probatzen baduzu, berriro nahi duzu, eta gero berriro... Uste dut Pascalek esaten zuela gizakiaren atsekabe guztiak hortik datozela, nor bere etxean lasai ezin geratze horretatik. Neuk ere gero eta gehiago sentitzen dut hori egin beharko genukeela: etxean sartu eta hantxe egoten ikasi.

Amodiozko istorio gehienak gaizki-ulertze batean oinarritzen direla dio narratzaileak.
Amodiozko istorioen lehen fasean bestearen dohainak exageratu egiten dira, eta akatsak ez dira ikusten. Alderantzizko perspektiban, norberak sentitzen du ez dela besteak uste duena. Nik uste dut gaizki-ulertu bat egon delako sentipen hori egoten dela beti amodiozko istorioen lehen fasean. Dena den, esaldi hori esaldi biribil horietako bat baino ez da.

Gorputzaren gainbeheraren isla zuzen gisa agertzen da nobelan ezintasun sexuala oro har, eta zakilaren indar galtzea bereziki. Metafora bat da? Izango da genitalitateari garrantzi handiegia ematen diozula uste duenik, edo falozentrikoa zarela iruditzen zaionik ere.
Gizonezkoak patetikoak garela esaten eta errepikatzen dute emakume guztiek. Baina nik uste dut zakila ez altxatzearena, edo behar bezain erraz eta sarri ez altxatzearena, kontu larria dela gizon guztiontzat. Izan daiteke metafora bat, baina errealitate bat ere bada. Txisteen eremuan-eta horrela bizi dugu sexualitatea, eta seguru asko txisteen atzean benetako izua gordetzen da. Egia da nobelan genitalitatean zentratzen dela gizonezkoen sexualitatea, baina uste dut gizon gehienok sentitu ere horrela sentitzen dugula.

Gorputzaren gainbeheraren aurkakoaz gain, beste lutte finale edo azken borroka bat ere ageri da nobelan: Internazionala-ren hitzetan aipatzen dena. Pertsonaia batek, Garibaldik, 68ko Maiatzaren garaiko ideiak ditu gidari oraindik ere, zalantzari tarterik utzi gabe. Beste bat, aldiz, narratzailea, zalantzetara emanagoa da.
Kontraste horrekin jokatu nahi izan dut. Ideiei gogor eusten dieten irizpide sendoko pertsonenganako mirespen bat agertzen da nobelan. Narratzaileak mirespena dio Garibaldiri, baina aldi berean badago pieza bakarreko pertsona horienganako distantzia bat ere; aldatzen eta egokitzen jakitea ez ote den hobe, pixka bat plegatzen edo burua makurtzen...

Zu zeu, norengandik sentitzen zara gertuago?
Narratzailearengandik, dudarik gabe. Ez naiz ni, baina oso neureak diren gauzak sartu dizkiot etengabe. Eta alderantziz ere bai: haren gauzak hartu ditut nik neuretzako; badago hor nolabaiteko joan-etorri bat. Julio Cortazarrek esaten zuen idazle bakoitzaren barruan psikoanalista bat zegoela. Nik ez dut uste hala denik beti, baina egia da idazteak aitorpenerako bidea ematen duela, abantaila batekin: psikoanalisian zure egia kontatu behar duzu zehaztasunez, baina literaturan zure egia kamuflatu dezakezu, zure bizitza kamuflatu dezakezu, eta horrela erosoagoa da. Ezagutzen nautenek esaten dute behin eta berriz kontatu dizkiedan gauzak aurkitzen dituztela nire nobeletan, eta egia da.

Baina literaturtasuna ere zaindu behar da, ezin da edozer eta edonola kontatu.
Ez, ez, jakina. Edozein aitorpenek ez du balio. Baina nobela honen kasuan, narratzailearen ibili hori dago, bere parentesiekin, bere digresio txikiekin, tartekako burutazioekin... Ez dut burura lehenengo etorritakoa idatzi, baina bai burura maiz etorri zaizkidan kontuak. Eta narratzailearen ahotsarekin gustura geratu naiz.

Zeren arabera erabaki zenuen kontaketaren egitura?
Hasieratik izan nuen garbi erraz aterako zitzaizkidala gaizki-ulertu banatan oinarritutako hiru, lau edo bost amodio istorio, autonomoa bakoitza bere aldetik, eta gero horiek lehenengoaren bidez lotuko nituela. Alde horretatik begiratuta, trama nahiko ahula dela esan daiteke, baina iruditzen zait istorio bakoitzak arnasa ematen diola nobelari. Istorioetan dibertsio puntu bat ere badago, eta uste dut horrek arindu egiten duela nobela. Eroso egin zait idazteko orduan.

Zertan da antzeko eta zertan diferente La lutte finale zure gainerako nobelen aldean?
Estiloa antzekoa dela uste dut. Nire nobela guztietan narratzaileak sekulako garrantzia hartzen du, gainerako pertsonaien kaltetan. Gaia dute ezberdina nire azken bi nobelek, Romain zen bere izena-k eta La lutte finale-k; narratzailearen diskurtsoa aldatzen da horrenbestez; baina estiloan, idazteko eran, oso antzekoak dira biak. Nahiz eta gaia aldatu, estiloaren aldetik beti gauza bera egiten ari naizelako inpresioa dut.

Nobela berri bat kaleratu du Joxean Agirrek (Azpeitia, 1949), Joseba Jaka bekaren laguntzaz idatzia eta Elkar argitaletxeak plazaratua. Hainbat gai jorratzen ditu La lutte finale eleberriak, hala nolagizakiaren gainbehera, nortasunaren nahastea, borroka galduak edo emakumeenganako mirespena, batetik bestera dotoreziaz eta umore jostalariz igaroz. Gairik gai ibili gara gu ere galdezka.

Izenburutik bertatik hasita, La lutte finale hori harrigarria egingo zaio hainbat irakurleri. Zer da "azken borroka" hori?
Bi protagonista maskulinoak 60 urteren mugan daude, zahartzaroaren atarian, beraz, eta gainbehera fisikoaren (atal batzuetan gainbehera sexualaz hitz egiten dute bereziki) lehen abisuak sentitzen dituzte. Batak, narratzaileak, onartu-edo egiten du gainbehera hori eta besteak ez. Adinaren, denboraren, hondamendi fisikoaren kontrako borrokaz ari gara, ondorioz. Baina bidenabar badago gizateriaren “azken borroka” izan behar zuen eta ezerezean geratu zen gazte zireneko utopia sozialistari buruzko aipu edo omenaldi xume bat ere, biak Parisko Maiatzean ibilitakoak baitira.

Garai bateko borrokalari ezkertiarrei egindako omenaldi hori estetizista samarra gertatzen da; egiazko borroka iraungita dagoelako, akaso? Ala belaunaldi hura beste kezka eta beste zeregin batzuetara igaro den seinale?
60ko hamarkada bukaeran gazteak ginenok eztanda moduko bat ezagutu genuen. Hemen Burgosko epaiketa izan zen 70ean, maiatzak izan ziren Parisen eta Pragan 68an.... Nik literatura-zaletasuna bakarrik uste dut utzi nuela balizko iraultza horren aldarean eta gauza gutxi da hori, ikuspegi utilitario batetik begiratuta behintzat, baina gazte askok familia, herria, karrera edo bizimodu erosoak utzi zituzten iraultzaren alde. Orain ere bai, badaude, baina jarrera hori zabalagoa izan zela uste dut orduan. Esan dudan bezala, belaunaldi horrekiko omenaldi moduko bat badago eleberrian, baina zeharkakoa da oso eta, hain zuzen ere, klandestinitatearen alderdirik groteskoenetako bat erabili dut garaiak gogoratzeko: alderdietako barne-informazioarena. Beldur naiz ez ote dudan karikaturara gehiegi jo.

Aipatu duzun lehen esanahiari dagokionez, behera beharrak beti sortzen duen larritasuna umorearen bitartez konjuratzeko saiakeratzat jo liteke?
Ez naiz bereziki Kundera zalea, baina arrazoi ematen diot nobela generoaren sorrera (Rabelais, Cervantes...) umorearekin lotzen duenean, lehen nobela horiek irudimenaren festa bat baitira. Gaurko umorea neurtuagoa da eta nobela honen kasuan umorea ez dabil tristuratik oso urruti ere. Irakurri duen batek tristea iruditu zaiola esan dit eta beste batzuek umorea duela. Nik neuk, algararik egiten ez banuen ere, barre haize bat ezpainetan nuela jarduten nuen idazten.

Liburuaren gai zentraletako bat nortasun-nahasketak dira, eta esan liteke norbera beste batzuekin nahaste horiek aurreko zure liburu batzuetan ere ageri zirela; zer dela-eta duzu horren gai kuttuna?
Nobelaren eremua giza existentzia da bere korapilo guztiekin eta bere egitekoa ez da errealitatea islatzea, existentzia posibleak irudikatzea baizik. Nahikoa deprimentea da mundu honetan behin bakarrik biziko garela jakitea, gainera beti bat eta beti bera izango garela pentsatzeko. Denok dugu beste zerbait, beste nonbait izateko nostalgia. Aurreko nobelan golem-aren edo doblearen gaiarekin ibili nintzen bueltaka eta Romain Garyren eredua arakatu nuen, Emile Ajar izeneko beste idazle bat asmatu baitzuen, estilo eta obra propioarekin eta iloba bidaltzen baitzuen haren izenean sariak jaso eta elkarrizketak ematera. Nobela honetan alderantziz da. Narratzailea hain da gizon arrunta eta ordezkagarria, umeek bere aitarekin eta emakumeek bere senarrarekin nahasten dutela. Doblearen kontu hori lotsati garenon fantasmakeria bat ere izan daiteke, baina ordezkagarri sentitzea edonori gertatzen zaigula uste dut.

Eta emakumeenganako kontenplazio mirestu hori, debozioaren eta voyeurismoaren erdibidean dagoena, guztiz serio hartu behar dugu, ala hor ere baduzu posetik zertxobait?
Ikuspegi maskulino batetik begiratuta daudela uste dut emakumeak. Ez zaizkit begirada femeninoa duten gizonezkoak interesatzen. Emakumetasuna goretsiz geure gizatasuna indartu uste dugulako begiratuko diegu horrela seguru asko. Begirada horretan voyeurismotik ere asko dago.Txikitako begiratzeko modu perbersoa ere ageri da, seguru nago, munduari zirriztuetatik begiratzeko umearen modu hori. Eta sublimazio puntu bat ere egongo da, hori ikusteko ez da Freud izan beharrik. Pindarok bizitza erdia eman omen zuen joko olinpiarretako atleten indarra goresten eta, diotenez, ez zen kapaz korrika saio bat egiteko. Ez dakit. David de Jorge sukaldariari elkarrizketa batean irakurri nion bizitza honetako plazerik handienak debaldekoak direla eta bi aipatzen zituen: belarretan hanka-hutsik ibiltzea eta emakumeei atzetik begiratzea. Berarekin ados nago. Esan beharra daukat plazer bat izan dela Nadia eta Natalie bezalako bi emakumerekin orduak pasatzea. Bi urte eman nituen biekin “bizitzen”, eta larunbat arratsalde batez, nobela bukatzen ari zela-eta despeditu nituenean, nostalgia handi bat sentitu nuen.

Oso deigarria egiten da, laudorioa onartzen badidazu, ze dotore idatzita dauden esaldiak, eta aldi berean irakurtzeko erraz. Zure idazmoldean, buelta asko ematen diozu paragrafo bakoitzari, ala urteetako lanbideak ekarri dizu halako erraztasun bat?
Lausenguak alde batera utzita, badakit barregarri samarra dela baina barne ahotsaren teoriarekin erantzungo dizut. Nire inguruan egin dudan galdeketa baten arabera, pertsonen erdiak-edo beren baitako ahots baten konpainian bizi dira. Goizean jaiki eta irratia pizten duenak edo gosariarekin batean egunkariak irakurtzen dituenak, ahotsik ez duen seinale. Ahotsarekin bizi garenok ez dugu kanpoko arrabotsik nahi izaten, bakartiak gara, isiltasuna maite dugu. Ez da ahots larria. Ez da subkontzientetik jaiotzen den ezer. Gertuago dago Joyceren kontzientziaren korrontetik, baina ez da hori ere. Arinagoa da, jostalariagoa, txoroagoa eta tarteka txiste txarrak egiten ditu. Ahots hori da nobela honetan narratzaileak baliatzen duena, eta beste ahotsak, beste pertsonaiak, ahots nagusi horren kontrapuntu gisa definitzen dira. Horrek ez du esan nahi ahotsak diktatu ahala idazten dugunik. Ahotsari hitz egiten utzi behar zaio. Ahotsak ere egunak ditu. Batzuetan gardenago entzuten da. Beste askotan urrunean baizik ezin diogu antzeman. Egun ona duenean aprobetxatu behar da idazteko.

Lanbidea aipatu dut, eta hogeitaka urte daramazu kazetaritzan, kultur gaiak lantzen batik bat. Harremanik gabeko arlotzat dauzkazu kazetaritza eta literatur sormena, ala zer harreman mota dute biek zuregan?
Balio al du lehen aipatu dudan ahots horrek kazetaritzarako? galdetu beharko nuke. Ahots hori pertsonalegia, jostalariegia da erreportajeak idazteko. Egunkari batean dena presaka idazten da eta ez da egoten betarik barne ahotsa nondik nora dabilen begira ibiltzeko. Are gehiago esango dizut, erredakzioko atetik sartzen zaren unean bukatzen dira beti literaturarekiko nire burutazioak.

Eleberriak baditu hainbat hari-mutur, ez da inola ere lineala; nola egiten duzu eraikitze-lana: aldez aurretik planifikatuz noiz pasatu gai batetik bestera, ala modu intuitiboan erabakitzen duzu, idatzi ahala?
Nobela honen kasuan nahikoa erraza izan da. Lau nahasketa istorio daude nobelan kateaturik eta lehenak ematen dio batasuna tramari. Zahartzaroari buruzko proiekzio batzuk egin nahi nituen Lisboako San Jorge gazteluan ezagutu nuen aitonaren bizimodua irudikatuz, baina hori motz geratu da, nobela ez luzatzearren. Behin hezurdura hori edukita, bi maitasun istorioak gurutzatu nituen eta oso erraza egin zitzaidan haria eramatea.

Idazketa pausatua duzu, denbora uzten duzu eleberri batetik bestera; hurrengorako ideiak badituzu koadernoren batean, ala oraingoz atsedena hartuko duzu?
Datorren udan erdizka bederen jubilatu nahian nabil eta irailak esku artean zerbait dudala harrapatzea nahi nuke. Ideiatxoak baditut, baina ez naiz batere sistematikoa apuntatzeko orduan. Egun batean ideia bat izugarri ona iruditzen zait eta biharamunean ohartzen naiz ez duela ezertarako balio. Nobela honek oroitzapen oso onak utzi dizkit eta horrek asko laguntzen du berriro idazten hasteko.

Nire adeitasunak, sentiberatasunak edo dena delakoak hunkiturik, bere etxera eraman ninduen. Bidean ez genion elkarri musu bakar ere eman. Berak oraindik hotzikaraz jarraitzen zuen. Hitz egin ere ez genuen askorik hitz egin. Nik bizkarretik helduta neraman Monika, bestela jakak irrits egiten zion bizkarretik behera, sorbalda biluziak agerian utziz. Berak bere karpeta bularren kontra estutuz jarraitzen zuen.

Etxe atarira iritsi ginelarik, giltzak atera eta sartu ginen bebarrura. Igogailuaren botoiari sakatu eta nigan beste norbait ikusiko balu bezala begiratu zidan berriro. Beharbada Frischek emakumeei begiratzen zien bezala begiratuko niola nik ere Monikari pentsatu nuen, harridura eta jakituria nahasiz, gaztetasuna eta heldutasuna uztartuz. Igogailua jaisten zen bitartean (igogailuak beti azken solairuan egoten dira gauetan) nire kontra estutu zen.

Ondoren elkarrekin egin genituen urteetan behin eta berriz berritu ohi zituen Monikak gau horretako oroitzapenak eta haren bertsioa ez zetorren bat nirearekin. Bere sudurraren hotza gogoratzen dut, igogailuan nire kontra estutu zelarik, eta bere hezurduraren hotzikara sorgorra, piztia izutu baten antzekoa. Gogoan dut gero ere ez zela musurik egon, atetik sartu eta gelaraino joan zela nire aurretik eta ahots oso apalez «hasi biluzten, berehala nator» esan zuela. Gogoan dut baita ere agindua betetzen hasi nintzela, esaneko bai baina serbilismorik gabe. Nik ez nuen ezer insinuatu, ezer adierazi. Ohean bilutzik, erdi estalirik itxoin nion luzaz edo luzaetsi egin zitzaidan behintzat eta zalantzak ere izan nituen ez ote nion agindua oker ulertuko, ahots oso beheraz esan baitzidan eta beharbada berriro jantzi egin beharko nuela pentsatzen hasia nintzen Monika agertu zenean. Atetik sartu eta «banator» esan zuen. Bilutsik zetorren, takoirik gabe, beraz, baina funanbulistak bezala ibiltzen jarraitzen zuela iruditu zitzaidan. Bere gorputzaren zuriaz gogoratzen naiz eta zurbiltasun horrek biluziago egiten zuen. Dutxatu berria zetorren eta xaboi usain sakorra zabaldu zuen gelan. Begiak itxi eta besarkatu egin nuen. Bere gorputza nik behin eta berriz irudikatu bezalakoxea zela ohartu nintzen. Dutxa beroa gorabehera, hala ere, bere sudur puntak eta ipurmaisalek hotz jarraitzen zuten. Tarteka askatu eta begiratzen nuelarik, bere gorputzak esnekien konsistentzia zuela iruditen zitzaidan eta goilare batekin jateko gogoa ematen zen edo goilararik gabe. Bikoteengan gau inauguralaren memoria berritzeak sortzen duen atseginarekin berritzen genuen guk ere elkarrekin egin genituen lau urte horietan lehen gau hartako zertzeladak eta ez ginen inoiz bat etortzen. Monikak behin eta berriz gogarazi didanez ez omen nuen ezer esan, ez agindu, ez adierazi, baina begiradan somatu omen zidan irrikia. Kafetegiko zabalgunean bildu eta bertatik bertara elkarri begira geratu ginelarik, keinu bat egin omen nuen nik, onespen keinu bat, bere gorputzari gainbegirada azkar bat eman ondoren. Nik ukatu egin diot beti hori, ez baititut inoiz emakumeak aurrez aurre begiratzeko ohiturarik, ez behintzat horren lotsagabeki, eta are gutxiago egiten baitut onespen keinurik. Ez nekiela, esan omen nion, zergatik egiten zitzaidan bera hain erakargarri eta horrek erakargarriago egiten zuela oraindik eta misterio guztiak erakargarri zaizkigun neurrian ez nekiela dagoeneko, jarraitu omen nuen, zer egiten zitzaidan erakargarriago, bera ala bere misterioa. Monikak bere beso bilutsiak igurtziz jarraitzen omen zidan, fresko egiten baitzuen gau hartan, eta nik erakargarritasunekin segitzen omen nuen esaldiak gero eta gehiago trabeskatuz, ideien anabasa bat egiteraino. Berak esan behar izan omen zidan hotz egiten zuela, berriro besoak igurtziz, eta orduan, nik jaka erantzi eta zerbait baliozkoa biltzen den eran bildu omen nuen, trakets eta baldar baina aldi berean amoltsuki, eta zerbait oso baliozkoa balitz bezala estutu omen nuen nire kontra, galtzeko beldur garen gauzak estutzen diren bezala, apurtzeko beldurrarrekin. Ez omen nuen zalantzarik izan, ez omen nuen galdetu ere egin. Gauzak aldez aurretik erabakita balira bezala, bere etxerantza abiatu omen nintzen eta bidean, adeitsu, sentibera eta samur, bereziki samar egon omen nintzaion, hori errepikatzen zuen etengabe Monikak eta zerbait urruna gogoratzen duenaren aurpegia jartzen zuen, nik bidean zer egin genuen gogoratzerik inoiz lortzen ez banuen ere. Sekula ez zituen ohekoak aipatzen, ez nire giharrek egin zioten inpresiorik, nonbait; ez nire berotasunak utzi zion inon erredurarik. Bebarruko atera iritsi ginelarik, giltzak niri eman omen zizkidan eskuek dardar egiten ziotelako, ez hotzagatik bakarrik, beldurragatik baizik edo ikaragatik, eta igogailuan besarkatu nuelarik, bere izate osoa nire eskuetan uztea erabaki omen zuen, inoiz beste gizon batekin egin ez duen moduan eta seguru asko egingo ez duen moduan.

Urte batzuk geroago, orduan ez bezala, niri egiten zidaten dardar eskuek, lapur baten gisan (egunargia aringarria ote?) sartu bainitzen, Monika etxean ez zegoela egiaztatu ondoren. Komisarioari esana nion ordubete barru itzuliko nintzela eta idazlearen lanen batekin itzuliko nintzela gainera seguru asko, nora nindoan esan gabe ordea, eta horrek goganbehartu egin zuela iruditu zitzaidan eta kapaz zen nire atzetik norbait bidaltzeko, nahiz eta idazlearen etxea arakatzen ere nahikoa lana izango zuen. Giltzak arazorik gabe ireki zuen bebarruko atea eta igogailuko ispiluan kosta egin zitzaidan neure burua ezagutzea, ilea urdintzen hasia zuen tipo lasai itxurako bat, nik bihotza zabuka bainuen eta pultsoa urduri, pauso debekatuek izutu egiten gaituzte baina tira eta erakarri ere bai, hori badakite gaizkileek eta banekien nik ere, hainbat aldiz sakatua nuen hirugarren solairuko botoia sakatu eta ispiluari erreparatu nionean, adinak oraindik hondatu gabeko gizaseme bat ikusi nuen, sendo eta gordin, baina hondamendia aldarrikatzen duten iragarpenak agerian. Hamaika aldiz igoa nintzen igogailu horretan bertan, Monikarekin gehienetan, astean hiru egunetan bere etxera erretiratzen ginen bolada hartan, bikoteek hasieran arau ekitatiboak ezartzen dituzte, zuk nirean eta nik zurean, asteburuak txandaka, dena konpartitu nahi izaten dute. Nik Monikak ukitzen zuen guztia ezagutu nahi nuen, ez bere ohea bakarrik, nahiz eta ohea izan etxeko mobiliario ia bakarra, lo egitea asko gustatzen baitzitzaion. Beste guztia behin-behinekoa zen etxe hartan, sukalderik ez zuen erabiltzen apenas. Ohea bakarrik zen han benetakoa, gainerantzekoa dekoratu soila izan zitekeen, etxe batean geunden sentipena sortzeko jarria soilik. Horregatik eraman ninduen beharbada zuzenean bere gelara lehen gauean eta agindu zidan biluzten hasteko. Maitasuna egin eta lo egiteko pentsatua zegokeen etxe hura beharbada. Ez genuen besterik egin aldi batez. Ezin zitekeen besterik ere egin, ez zegoen hizketan egoteko lekurik, atseden hartzeko sofarik. Telebista itzaliak antigualeko apaingarri bat zirudien egongela bazterrean. Ez nuen sekula piztuta ikusi. Irakurtzeko besaulki bat zuen Monikak eta han irakurtzen zituen Max Frischi buruzko bere zerak, ni ordenagailuaren aurrean zegoen egurrezko aulki batean eseritzen nintzen bitartean, gerriak minberatu arte, orduan ohe gainera joan behar izaten nuen posturaz aldatzeko eta Monikak abagunea aprobetxatzen zuen nire ondoan kiribilduz txeruak eta balakuak egiteko. Nik utzi egiten nion eta Barthesen libururen bat irakurtzen jarraitzen nuen, bera nire botoi bat mingainarekin txupatzen edo nire bularreko ilearekin jostatzen ari zen bitartean. Inoiz edo behin, Frischen liburua besaulkian utzi eta nire gainera oldartzen zen eta inolako hitzaurrerik gabe hasten zitzaidan hozkaka belarrian edo lepoan, «bera bezalakoxea zara» esanez. Monikaren etxean egin nituen egunetan idazle suitzarraren itzala beti somatu nuen gure artean, baina itzalak oztopo txikiak dira maitasuna berria denean. Lehen ere esan dut Monika gaztea zen eta piska bat eroa gauza batzuetan. Nire ondoan kiribildu eta amoltsuki galtzetako botoi bat miazkatzen hasten zen egun horietan ere ez zen beti ondoan egotearekin asetzen. Kolpetik arnasa loditzen hasten zitzaion, norbaitek zintzurra estutuko balio bezala, eta orduan Barthes lurrean utzi eta maitasuna egin behar izaten nion, askotan bat ere gogorik gabe, baina gogorik gabe maitasuna egitea ere oso gauza atsegina zen Monikarekin.

Gauzak okertu egin ziren ordea, ez nuke jakingo zergatik zehatz esaten. Bere bigarren nobelaren hasierarekin koinziditu zuen bere hotzaldiak. Beharbada Monika Frischekin aspertzen hasi zen edo nirekin aspertzen hasia zegoelako utzi zituen aldi batez albora haren liburuak eta Pessoarekin ikusi nuen bolada luze batez, gauzak gure artean ondo ez zihoazen seinale. Leihoaz bestalde euria ari zuren bitartean Pessoa irakurtzea arriskugarria zela esaten nion eta halaxe zen, tristura umel batez kutsaturik bezala ibili zen bolada batez, xangrina edo saudade sakon batekin. Niri ezer esan gabe bere gabardina gorria jantzi eta euritan buelta bat ematera joan ohi zen. Monikaz maitemindu berritan bere lehiora begira egon eta euripean ibili nintzen egunak ekartzen nituen gogora eta norbaitekin maitemindurik ibiliko zela pentsatzen nuen. Etxera itzuli eta ezer esan gabe ordanagailuean idazten hasten zen. Orduan nik bere besaulkian jezarri behar izaten nuen eta Barthes irakurtzen jarraitzen nuen, ixilik baina atezuan, txintik atera gabe, bere asperen eta suspiroei adi, nahiz banekien semiologiak ez duela neska baten aurpegiko zeinuak irakurtzeko bat ere balio.