Isoraren begiak berdeak ziren edo adiskidetasuna berridazteko beharraz
«Isora tenía los ojos verdes»*. Naiak Andrearen hitzak irakurtzen ditu. «Isora hablaba sola, a veces dormía con los ojos abiertos y me insultaba en sueños». Podcasta entzuten dudan bitartean, begiak itxi eta lagun baten hitzak beste lagun baten ahotik irteten ikusten ditut, ukitu ahalko banitu bezala. «A veces nos veíamos dormidas a las tres de la mañana por fuera de la puerta de la venta y éramos fantasmas que se tocaban los huesos debajo de la luna». Eta Naiaren irakurketa hipnotikoak, poema bat dirudien kapituluaren erritmoak, lagun baten hitzak beste lagun baten ahotik irteten ikusteak sortzen didan zirrarak suge baten antzera inguratzen nau, deabrutzen nau, nire gorputza irensten du.
SUBLIMEA, BENETAN SUBLIMEA
Idazleei egozten zaie etorkizuna asmatzeko eta bizitzen duten egunerokotasun garaikidea zehatz aztertzeko trebezia. Autore batzuen amesgaiztoak egiaztatu dira. Adibide bakar bat emateko, 2020ko Covid pandemiaren denborako konfinamenduaren luzeran ospetsu egin zen Georges Orwellek 1949an “kometitu” 1984 nobela. Estatuen indarra, jendeen intimitatean sartzeko joera, diskurtso anbiguoak plazaratzeko jaidura tentagarria: ezaugarri horiek aurkitzen dira ingeles idazlearen eleberrian, bai eta gure gaurko fake, post-egia, gizarteak osatzeko eta banatzeko puxantenek erabiltzen dituzten gorroto ildoak eta beste. Esklabo izatea libre izatea da eta antzeko perpausekin betetzen dizkigute buruak konplotista eta negazionista armadek.
Zuena da ardura
Zutabe hau azaroaren 25aren aitzineko egunean idazten ari naiz, jakin ezin beraz astelehen iluntzerako Euskal Herri osoan deituak diren elkarretaratze eta manifestaldiak nola joan diren, zein izan den erantzuna. Zenbat gizon joan diren. Zenbat gizonek jarraitzen duten arazoa izaten, zenbat konponbidea izateko urratsik ez ematen. Nire irudimenean, utopikoa ere deitu diezaiokegun ameskeriaz, gizonek erreakzionatzen duten mundu bat imaginatzen dut. Euren artean solas egiten irudikatzen ditut, itxurakeriak egitera behartzen dituzten emakumerik tartean egon gabe, batak besteari erraten: “Tira, bada zerbait egiteko unea, aski da, ezin dugu guzti hau mantentzen lagundu”.
“Haurrentzako liburuak oso inportanteak dira, baina hemen ez zaie garrantzirik ematen”
Bi egile ditu “Rosa Valverde eta kutxak” (Pamiela, 2023) liburuak. Hitzak Maialen Lujanbio Zugasti (Hernani, 1976) bertsolariarenak ditu. Margolanak, Arrate Rodriguez Martin (Orereta, 1984) artista eta ilustratzailearenak. Haatik, elkarlana da egiazki, liburua. Haur literatura egin dute, guztiontzako literatura, hitz doiak erabiliz eta irudiak, berriz, gainezka. Objektu zoragarrizkoa eskuan hartu eta mintzatu zaizkigu biak, beren obra honetaz, eta inguratzen duen auraz.
Emakumeen isiltasuna
“Ez dut idazten inor salatzeko, baina ez dut isildu nahi inor salbatzeko”. Uxue Alberdiren esaldiak eztanda egin zidan barrenean, argitaratu berri duen Hetero liburuaren bueltan elkarrizketatzen ari nintzaiola. Zenbatetan isildu gara emakumeak maite ditugun gizon horiengatik? Eta gorroto ditugunen ondorioz? Zenbatetan isildu, istiluak ez sortzeagatik, bakea mantentzeagatik, zalaparta ekiditeagatik, lotsagatik, beldurragatik?
Zer egingo dugu ereserkiarekin?
Aizue, ereserkiaren kontua zertan da? Musikari batzuek Jose Mari Iparragirreren Gernikako arbolaren aldeko manifestu bat izenpetu zuten duela lau urte. Ondoren, kultur munduko pertsona eta eragile batzuen babesa jaso du baina, esango nuke, herritarren artean ez duela arrakasta handirik izan. Berria egunkariak twitterren egin zuen inkestaren arabera, Mikel Laboaren Txoriak txorik jaso zituen boto gehien euskal ereserkia izateko.
SUNTSIPENA
Duela urtebete, lagun on bat (esan dezagun P izena duela) urdaileko arazoak izaten hasi zen (tripako mina, ez zuen jandakoa ondo txegosten…). Sendagilearengana joan zen, ultzera bat edo antzeko zerbait zuela esango ziolakoan, baina glutenarekiko intolerantzia diagnostikatu zion. Ezusteko handia izan zen, noski, bai berarentzat, baita bere familia eta lagunentzat ere.
Oroimenaren akatsak: sugestionagarritasuna (II)
Ondorio larriak dituzten akatsak eratorri ohi dira pertsonen sugestionagarritasunagatik. Pertsona sugestionagarriak dira besteren iturrietatik datorren informazio okerra oroimenean gordetzeko joera dutenak. Izan daitezke terapeutak, liburu-egileak edo komunikabideetako pertsonaia karismatikoak. Askotan, oroitzapen faltsu horiek pertsona horien oroimenean txertatzen dira, oroitzapenak gogora ekartzen eta osatzen saiatzen diren bitartean, bereziki egoera estresagarrietan edo oso hunkigarrietan. Txertatutako oroitzapen horiek izan daitezke xede jakin batera bideraturiko itaunketen emaitza, edo galdera iradokitzaile edota autoritatea duten pertsona pertsuasiboek egindako iruzkinenak (poliziak, kasu), zeinek sugestionagarri denaren konfiantza bereganatzen duten, eta pertsonaren gaineko mendekotasun mentala lortzen duten.
Osasun mentalaren kontra
«Gaixotasunetik sendatu nahi nauzue, / biologiatik sendatu nahi nauzue, / herentzia genetikotik, / nirea besterik ez den sistema linbiko honetatik». Horrela hasten da Sara R. Gallardo idazle eta ikerlariak «tortura pairatzen jarraitzen duten ahizpa eroei» eskaintzen dien poema. Testu horretara itzultzen naizenean (eta aitortu behar dut askotan egiten dudala), nire barnean gaizki dagoen guztia sendatzen saiatu diren mediku, psikiatra eta psikologoen hitzak etortzen zaizkit gogora, hiltzeko zorian utzi ninduten pilulak, ezagutzen ez nuen eta ispiluaren beste aldetik begiratzen ninduen itzala sortu zutenak. Lagunek kontatutakoak ere gogoratzen ditut, eta ehunka txio, artikulu edo liburuetan irakurri ditudanak: baimenik gabeko ospitalizazioak, sexu-erasoak, immobilizazioak, irentsi nahi ez ditugun pilulen albo-efektuak. Eta baieztapen bera, behin eta berriro: oso gaixorik zaude eta sendatu egin behar zara.