«Isora tenía los ojos verdes»*. Naiak Andrearen hitzak irakurtzen ditu. «Isora hablaba sola, a veces dormía con los ojos abiertos y me insultaba en sueños». Podcasta entzuten dudan bitartean, begiak itxi eta lagun baten hitzak beste lagun baten ahotik irteten ikusten ditut, ukitu ahalko banitu bezala. «A veces nos veíamos dormidas a las tres de la mañana por fuera de la puerta de la venta y éramos fantasmas que se tocaban los huesos debajo de la luna». Eta Naiaren irakurketa hipnotikoak, poema bat dirudien kapituluaren erritmoak, lagun baten hitzak beste lagun baten ahotik irteten ikusteak sortzen didan zirrarak suge baten antzera inguratzen nau, deabrutzen nau, nire gorputza irensten du. Malko baten dardara sentitzen dut ezpain-ertzean. Naiari audio bat bidaltzen diot, eta hitz egiten ari naizen bitartean, negar egin dudala kontatzen diodan bitartean, galdera nigana dator (betiko galdera bera): Naia nire laguna da? Andrea nire laguna da?

Azken urteetan adiskidetasuna harreman sozialen bazterretatik zentrora eraman duten diskurtsoak ugaritu dira. Maitasun erromantikoa eta familia nuklearraren hegemoniaren aurrean, isolatuta sentitzera eramaten gaituen gizarte indibidualistaren aurrean, ahizpatasuna, kolektibitatea, interdependentzia eta zaintza-sareak bezalako kontzeptuak azpimarratzen dira. Pensamiento monógamo terror poliamoroso edo Resistencia bisexual liburuak etortzen zaizkit gogora, lurraren azpian txirikordatzen diren sustraiei buruzko erreferentziak, lerro zuzen eta bertikalen ordez mapak marrazteko beharra. Baina ehundu nahiko genituzkeen sare horiek oso itxura zehatza dute: maila fisikoan ematen dira, gorputza jartzea eskatzen dute, hor egoteko konpromisoa, konstantzia. Laguna ukitu nahi dugu, besarkatu nahi dugu, kapitalismoaren erritmo basatian arrakalak ireki nahi ditugu lagunekin etxe berri bat eraikitzeko. Eta konturatu gabe, etxe horretara heldu ezin diren pertsonak kanpoan uzten ditugu.

Lagunekin egoteko denbora faltari buruz hitz egiten dugunean, nahita edo nahi gabe, komunikazio birtuala gutxiesteko joera dugu. Ane Zubeldiak Euskadi Irratian dioen bezala, lagunei lau minutuko audioetan kontatzen dizkiegu gure desgraziak, en diferido. Naia Carlos eta Leire Ipasen podcastean ere azken asteetan gertatu zaiguna behin eta berriro laburtzeak sortzen duen nekea aipatzen da. Badirudi lagun izateko modu bakarra existitzen dela, edo modu bakar hori izan beharko genukeela eredutzat: aurrez aurrekoa, jarraitua, bi noranzkoa. Baina badira gorputza jartzeko arazoak dituzten pertsonak, eguneroko intimitate bat eraiki ezin dutenak, etxetik ateratzeko edo beste pertsona batzuekin egoteko zailtasunak dituztenak. Edo planak egiteko kontuan hartu ohi ez ditugun irisgarritasun baldintzak betetzea behar dutenak. Beti bezala, pertsona horiek ez dute lekurik adiskidetasunari buruzko diskurtso gehienetan.

Berriz ere galdetuko dut: Ane nire laguna da? Leire nire laguna da? Gaixotu nintzenean, hogeita bost urte nituela, lagun gehienek nire albotik alde egin zuten. Hasieran bisitan etortzen ziren, baina hilabeteak igaro ahala, nire egoera hobetzen ez zela ikusi zutenean, urruntzen joan ziren, desagertzen, itzaltzen, mina kutsakorra izango balitz bezala. Ez zuten denborarik. Idazteari ere utzi zioten. Mugikorra erabiltzeak antsietatea eragiten zien.

Gaixotasun kroniko eta desgaitasunei buruz hitz egiterakoan, bakardadea eta isolamendua oso presente egon ohi dira. Gorputz edo adimen ezberdin bat izateak besteengandik bereizten gaitu, edo agian esan beharko nuke gizartea dela mundua eta gure artean kristalezko harresi bat eraikitzen duena. Gu saiatzen gara: sarearen parte izan nahi dugu, baina ez dugu lortzen. Batzuetan ez digute uzten. Adiskidetasuna ere irisgarria izan behar delako. Eta zentroan kokatu nahi ditugun erlazio horiek aurrez aurrekoak, fisikoak, jarraituak, orekatuak badira, zaintzari buruz hitz egiten dugunean desgaitasuna aipatzen ez badugu, komunikazio birtuala bigarren maila batean uzten badugu, kapitalismoaren arrakaletan eraiki nahi dugun etxearen ateak itxita egongo dira.

Askotan esaten didate lagun hitza gehiegi erabiltzen dudala. Interneten ezagutzen ditudan pertsonak ez direla benetako lagunak. Pertsona guztiak lagunak badira, inor ez dela laguna. Baina zaila da jakitea etiketa hori norekin erabili hilean, zorte handiz, lagunak behin edo bitan ikusten dituzunean. Kuadrillarik ez duzunean, haurra zinenean bullyinga egin zizutelako. Zure harreman gehienak (eta sendoenak) birtualak direnean. Ane nire laguna da? Noiztik ez dugu hitz egiten? Noiztik ez dugu elkar ikusten? Naia nire laguna da? Baietz esatea gustatuko litzaidake, baina berak pentsatuko al du bere laguna naizela?

Bihar pelikula bat ikusteko geratu naiz Kathrinerekin. Online. Distantzian. Play botoia aldi berean sakatu eta whatsappetik komentatuko dugu. Asteburuan Simoneri eskutitz luze bat bidaliko diot Gmailetik. Marta eta Vaneri ere idatziko diet, nola dauden galdetzeko. Urtean behin edo bitan elkartzen garen arren, egunero hitz egiten dugu. «Nola zaude?» «Ez oso ongi, eta zu?» «Ni ere ez». Bestearen minak ez gaitu beldurtzen. Kathrine nire laguna da? Marta nire laguna da? Zalantzarik gabe. Eta pentsatzen hasia naiz lagun hitza definitzeko beste ikuspegi bat behar dugula, beste baldintza batzuk. Adiskidetasuna ere arrakalatu, apurtu, ireki behar dela, barnean denontzako tokia egin eta lagunek idatzitako liburuak elkarri irakurtzeko. Online. Distantzian. En diferido, zergatik ez? Edo ohean uzkurtuta, manta elektrikoa sabelean, elkarri ilea laztanduz eta belarrira «ez nago ongi» eta «Isoraren begiak berdeak ziren» xuxurlatuz.

* Andrea Abreu Lópezen Panza de burro liburutik ateratako pasarteak