Hogei urterekin hasi zen ipuinak idazten eta bost urte ondoren bere lehen eleberria kaleratu du, Aulki-jokoa ,Joseba Jaka bekari esker (7.000 eurokin hornitutakoa). Orain dela bi urte, Uxue Alberdik (Elgoibar, 1984) Aulki bat elurretan ipuin-bilduma kaleratu zuen, oraingoz laugarren edizioa bete duela.

Azpimarratzekoa da berriro ere aulkia hitza izenburuan agertzea.
Bi liburuek ez daukate inongo zer ikusirik. Hasieran, proiektu honen izenburua Hamaika makila zen. Hamaika zaharren koadrila bat neukan buruan, baina konturatu nintzen hamaika pertsona horiek hiru-lau pertsonaietarako bakarrik ematen zutela. Orduan, Hiru-lau makila ez nion jarriko... Azkenean, aulki-jokoaren metafora hartzen du indarra.

Kasu honetan, bizitzaren metafora bezala aukeratu duzu.
Bai, gure aulkia baino ez gara. Zahar hauek gozotegi batean elkartzen dira egunero, arratsaldeko bostetan, eta bakoitzak bere aulkia dauka. Azkenean, zahar horietako bat hiltzen denean, aulki bat apartatzen da eta gazteago batek betetzen du. Bizitzaren metafora bada: gure lekua ez badugu aurkitzen, jolasetik kanpo gaude. Eleberrian hiru pertsonaia nagusi daude. Gertakari desberdinak bizi izan dituzte, baina larogei edo larogeitamar urterekin mahai berberaren bueltan bukatzen dute. Nobelak bi alderdi dauzka: alde batetik, gaur egun ikusten ditugun pertsonaiak eta gero pertsonaia berberak zortzi urtetik hogeitabost urte bitarteko garai horretan. Iraganeko eta gaur egungo istorioak tartekatzen dira. Orduan ikusten da gaztetasunetik zer gelditzen den zartaroan. Pertsonaien psikologia da liburuaren motorra. Adibidez, gerra kontatzen da, pertsonaien bizitzako garaia inportante bat izan delako.

Eta nola landu duzu zuk ezagutu ez duzun garai hori?
Liburua lantzen hasi nintzenean, elkarrizketa batzuk egin nizkien Getariako nere aiton-amonei eta beste batzuei. Eseri naiz beraiekin eta saiatu naiz ni desagertzen eta beraiek naturalki ea zeri buruz hitz egiten duten... Eta ez bakarrikan Gerra garaiari buruz ikasi behar izan dudala, adibidez, kostaldeko hizkera ere harrapatu. Badago pasarte bat liburuan, nola Eutimiok engainatzen dituen turistak. Esaten die: "Baietz pasa lau minutu uretan, azalera irten gabe". Orduan berak joaten da buzeatzen, buelta emanda dagoen txalupa baten arte eta barruan sartzen da, txaluparen sabelean gelditzen den oxigenotik edateko. Hori kontatzerakoan, aitonari deitu nion garai hartan barkuak gasoilekin ibiliko ote ziren galdetzeko. Urtebete eraman nuen informazioa jasotzen.

25 urte besterik ez dituzu. Beldurra ematen zizun zure lehen eleberria idazteak?
Ez! Nik istorio bat kontatu nahi nuen eta konturatu nintzen ez zela ipuin batean kabitzen. Ipuinen aldean, atzera-aurrera asko eman behar dira nobela bat idazterakoan. Beste alde batetik, nobelak ematen ditu ipuinak ematen ez dituen beste aukera asko, adibidez, psikologia sakontzea.

Nola sortu zen idazteko bultzada eman zizun txispa hori?
Oso momentu garbia izan zen. Nire anaia Ion eta biok joan ginen aiton-amonak bisitatzera. Lagunekin zeuden, gozotegi batean, eta beraien makila guztiak txoko batean pilatuta zeuden. Hamaika makila ziren. Irudi konkretu horrek arreta deitu zidan. Argitaratuko ez balirate ere, nik idatziko nuke. Euskal literaturan gertatzen dena da beste argitaletxeek ez daukatela dirurik horrelako beka bat antolatzeko, 7.000 eurokin hornitutakoa. Neurri batean monopolio bat sortzen ari da eta alde horretatik beldurra handia ematen dit. Askoz ere sanoagoa irudituko litzaidake argitaletxe gehiago egotea.

Josu Montero kritikariak zioen, Sergi Pàmies-en azken liburuaren harira, bi familia handi daudela gaur eguneko ipuingintzan: kontakizun errealista, Txekhov eta jarraitzaile iparamerikar ezagunen eskolakoa, eta kontakizun metaforiko edo sinbolikoa, Kafka eta Borgesen jarraitzaileena. Monterok aipatzen zuen, sailkapenaren sinplismoaz kontziente, lehenek “erakutsi” egiten dutela kontatu baino eta alderantziz bigarrenek; lehen multzokoak “irekiak” izan ohi direla, bigarrenak “itxiak” eta azken efektua bilatzen dutenak. Uxue Alberdiren lehen narrazio liburua, Aulki bat elurretan, irakurrita, beste bi kontakizun mota nabarmenduko nituzke: plastikotasuna bilatzen dutenak eta narratiboagoak direnak. Bi izendapen horiek, sailkapen modu hori ez luke akaso literaturaren teoriko batek sinatuko, baina kritika deitzen dioten narrazio hau ulertzeko balioko digute, seguru.

Lehen taldearen adibide bat izan daiteke “Xake mate” ipuina. Hauxe bertako pasarte bat: “Txiki-txikitatik pena pixka bat eman zioten beleek Sveni. Hain iruditzen zitzaizkion beltzak, hain gaizki eginak Suediarako. Errukiagatik bota zion elur bola hura ere, asmatu ez zuen arren. Belea ttantta zuriz busti nahi izan zuen, eta minutu batzuetarako bazen ere, elurra urtu arteko tarte izoztu hartarako bazen ere, belea zipriztin zuriko mika bihurtu”. Ipuin horiek, akzioa huts-hutsa baino, kontakizunaren alde plastikoa nabarmentzen dute, alde formala, irudi eta deskribapen oparoek lagundurik.

Ipuin narratiboagoak direnen artean, bestalde, “Sandra” aukeratu dugu. Aurreko taldekoengandik bereiz, istorioak hartzen du protagonismoa, formari hainbeste erreparatu gabe. Hemen narrazioaren pasarte argigarri bat: “Urteen poderioz andreak amore eman zion sexu osteko isiltasunari. Beno, horri eta beste mila xehetasun txikiri, harremanak, azken batean, amore emate txikiak baitira, maitasun emate handiak baino gehiago. Baina bazkaloste hartako lo-kuluxkan senarra ez zen beti bezala isilik gelditu: hitz bat esan zuen, hitz bakar bat. Munduan dauden beste hitz guztiak baztertu, eta Sandra esan zuen senarrak”.

Egileak berak aitortu du elkarrizketaren batean, liburuko ipuinok bi urteko tartean idatziak direla, eta denbora epe horretan, gaztea izaki, idazle gisa eboluzionatu egin duela. Baliteke Alberdik aipatzen duen “eboluzio” hori izatea liburuan bi ipuin talde egotearen arrazoia, baina ez nuke asmatuko esaten bietarik zein izan zaidan interesgarriago. Usaimen eskaseko sudur honi bigarren taldekoak egin zaizkio kitzikagarrien, irakurketaren plazer soila gainditzen duen jardueratzat baitu literatura, baina gainontzeko ipuinak ere ez dira hankamotzak, ez horixe.

Suedia agertu zaigu lerrootan, “Xake mate” ipuinaz ari ginela. Ez alferrik, Europa iparraldeko herrialde horretan kokatuak baitira bilduma honetako kontakizunak. Hotz imajinatzen dugu Suedia, elurturik. Baina eta imajinatzen dugun elur hori urtzean, zer? Zer, dena estaltzen duen elurra joan eta barrenak agerian geratzen direnean? Bada, gutxi asko, hemengoaren antzera, aitzakia iruditu baitzaigu Suedia, aitzakia paisaia urrun izoztuak, gertuagoko, ezagunago ditugun barne paisaia horietaz hitz egiteko. Aulki bat elurretan liburua irekitzen duen ipuinean, esaterako: “Elur lainoak zebiltzak. Beno, zeudek, zabiltzak baino gehiago, ze badakik elur lainoak ez direla besteak bezain bakarti eta saltarinak. Elur lainoak elkarrekin nahasten dituk eta zeru bat osatzen ditek beraiek bakarrik. Grisa edo zuria, nola begiratzen duan”.

san ohi da kanpora ateratzeak on egiten digula sarritan, gauzak beste era batera ikusteko behar den urruntasuna hartzean patxada ezagutzen dugula eta hor zegoen baina sekula ikusi ez genuen tenore zerutiar hori eskuratzen dugula. Uxue Alberdik ez dakit hura lortu duen baina nago estresa bezalako terminologietan ez dela larregi murgildu eta jakin badakit idazteak behar duen tentsioa eta lasaitasunaren elixirra mahai gainean izan dituela.

Liburua irakurri aurretik eta osteko nire bi pentsamenduetan, ustearen eta denaren arteko lehian ez dut adostasunik erdietsi, gauza bat nuen buruan eta beste bat irakurri dudala, alegia. Suediatik idatzitako makina bat gutun entzun nizkion Uxueri irratian, Matias izeneko bati zuzenduak, gutun horiek irakurtzea espero nuen hemen, Matias ezagutzeko itxaropena nuen eta bai, Matias ezagutu dut baina gutunak intimitateak gordeko zituen nonbait Alberdik.

Hala ere Suediako kontuak dakartza elgoibartarrak eta horretarako dekorazioa ere prestatu du, elurra egiten du irakurketan zehar, hotzaren beldur jertsea jantzita irakurriko dugu liburua, laku politen ondoan eseriko gara liburua esku artean dugula eta Greta Garboren eta batez ere Edvard Munchen horma-irudiz hornituko dugu irakurgela, hortik aurrera irakurri eta jolastu.

Jolasa proposatzen baitigu maiz idazleak, ipuinetan beste ipuinak nahastuz, ipuinekin ipuin bat osatuz, gezurrezko egia txikiak arrantzatuz, edota lerro artean irakurriz. Lerro artean literalki gainera, “Bon Jovi” ipuinean egiten duen bezala. Egia esan harrituta utzi nau saiakerak, ausardia erakutsi du Uxuek bere lehen liburuan irakurleari lan egiteko agindua ematean, baina uste dut ondo atera zaiola, batzutan lerro artean dagoena ondo irakurri behar dela erakusten baitu bertan. Gainerakoan ere txukun, filmetatik ateratako eszenak ipuin bihurtu dituela iruditu zait niri eta gustuko dituen ipuin batzuk hartu eta josi egin ditu, berak nahi zuen jantzi hura ipiniz dotorea eta erosoa da irakurketa bat egiteko, ohe baten gainean erdi etzanean, hori bai.

Liburua irakurri ondoren, edukiaz pentsatzen hasita, burura etorri zaidan lehen hitza “ordena” izan da. Litekeena ere bada, Suediako bizimoduak kutsaturik izana: “batek ezin du parranda egingo duela irten baino ordubete lehenago erabaki”. Ordena, bai, horixe ikusi dut liburuan, hasieratik amaierarainoko bidean. Idazten hasi aurretikoa dela sumatzen dut, buruan finkatuta zegoen zerbait eta literaturan pausatu dena gero, beste zereginean batean fmkatu zitekeen bezala, erakusgarri. Literatura mundua ordenatzeko saioa omen da; ez nago ni oso seguru. Izan ere, literaturak batzuetan idazlearen beraren barneko anabasa besterik ez du argitzen, desordenan eta desorduetan; norberaren barruko eroetxea erakusten du, ahal duen moduan, jakina. “Horregatik, eroetxean etxean sartzen diren lehen egunean opari bat egiten zale ero guztiei: erloju bat, klik-klak egiten duena, erritmoa ondo markatzeko”. Eromena, arrazoimenaz ulertu ez daitekeenez, ordenatu egiten da, mekanikaz. (Pascalek “makina”z esango zukeen.)

Erlojuak eta bere mugimenduak sistema bat ezartzen du gure bizitzetan. Bitxia da, bai, erlojuak gure bizitza ordenatuetan hartua duen garrantzia: liburu honetan duen garrantzia. Erlojuak, izan ere, denbora neurtzeaz gainera, bera du ordenatzen. Ordenak, dena dela, ez du aldaketaren aukera oro galarazten, bideratzen baizik. Baina ordenak bere desordenak ditu, eroak bere zentzudunak dituen bezala, nondik begiratzen den eta zer hartzen den ikuspegiaren abiapuntu.

Azken fmean, literatura sistema bat da. Eta sistema horretan errepikapenak badu egituran zeresan handia. Erlojuak bere segundoak eta bere minutuak errepikatzen ditu. Bizitza ere neurri batez, errepikapena da. Historia, askotan, errepikapenen kontaera bilakatzen da. Literaturak ere, errepikapenen kontua ematen du, idatziz gehienetan. Uxue Alberdiren liburuan pertsonaiak eta objektuak errepikatzen dira, funtzio sinboliko zehatza betez. Giroa errepikatzen da ipuinetik ipuinera. Eta seguru asko, ipuinek banaka eta aparte irakurrita bestelako ondorioa ekarriko lukete.

Elkarrekin eta elkarren segidan irakurtzen dira, ordea. Osotasunak ematen die bakarrik ez dutena.

Uxue Alberdi idazle gaztearen eskutik heltzen zaigu “Aulki bat elurretan” izenburuko narrazio liburu hau. Inguruak leundutako mundu estilizatu bat aurkezten digu bere istorioetan, eta inguru hori sinesgarri bihurtzeko guregandik urruntzea erabaki du, istorioak ipar hotzean, Suedian alegia, kokatuz. Mundu hotz horretan hotzak berak sentimenduei jarritako babesa osatzen duela ematen du, sentimenduok sorgortuta egongo balira bezala. Baina itxurazko sentsazio falta horren azpian, eztanda ikaragarriz lehertzera gutxitan heltzen diren sentimenduok pilpilka daude. Bakardadean aurkitzen diren pertsonaiak ditugu gehienak, eta planteatzen diren egoerak giza-harremanen ingurukoak izaten dira. Esanahi bikoitzekoa den etsipenaz jokatzen dute eguneroko porrot txikien aurrean, eta, askotan zorotasunaren mugan jarrita badaude ere, etsipen hori ahalik eta duintasun handienaz eramaten saiatzen dira. Halako munduaren aurkezpenari dagokionez, kontaera ere estilizatua da, poetikotasun sotil batekoa, eguneroko gertakariak esanahi sinbolikoz beterik daudelarik. Azken bolada honetan idazle gazteenen artetik heldu zaigun proposamen interesgarriena iruditu zait Uxue Alberdiren liburu hau.

Durangoko azoka ahaztu eta erritmo zabalagoak hartzen ari da euskal argitalpen mundua. Horrela ez dut esango lehena denik baina Igartza saria irabazi duena ateratzen da martxoan (SS. 08/2007 erregistroa darama aurtengoak), eta badirudi horrek ematen diola hasiera urte literarioari. Ondoren etorriko dira Apirileko Liburuaren egunak, primaderako nobedadeak, udako agorra eta irailetik aurrea Durango berotzeko egingo diren ahaleginak.

Uxue Alberdi (Elgoibar, 1984) idazlearen Aulki bat elurretan agertu zaigu primizia gisa. Hauxe da bere lehen liburua. Beste zenbait komunikabidek badute lehen liburua ateratzen duten idazleez kritikari berezia, ez da hori nirean gertatzen dena. Beraz, nahiz eta ez ulertuaren arriskua jarraitu liburu honetaz hitz egin nahi nuke. Badira hiru lau ezaugarri bat-batean agertzen direnak liburuan.

Lehena egiturarena da: ipuin bilduma da, baina idazlea saiatu da, forma aldetik (erlojua behin eta berriro hutsean jarriz, edo historia beraren zertzelada desberdinak agertuz) batasuna ematen testuan.

Bigarrena espazioarena da. Finlandian kokaturiko nobelak bagenituen euskal literaturan, baina Uxue Alberdiren honek —dirudienez, idazlearen esperientzian oinarrituz— Suediako paisaiak, elurteak, joera nihilistak aukeratu ditu ez soilik paisaia, baizik eta barne paisaia osatzeko eta mamitzeko.

Hirugarrenez gaiak daude. Haur baten suizidioarekin hasten den liburuak hordago gogorra botatzen du. Eta egia da ondoren, hemendik aurrera, liburuak hotz puntu bat eta narrazioaren sinpletasuna agertzen duela, hasieran jarritako apustuari ezin eutsiz. Dena dela, ipuin gogoangarriak dira liburuan, antologikoak esango nuke.

Laugarrenez, aspaldi Borgesen itzalpean ezkutaturik zegoen Julio Cortazarren eragina nabarmena da. Oihua bezalako ipuinek garbi adierazten dute lanak baduela zer erakutsi. Eta harrigarria da, eta zorionekoa, Harkaitz Canoren agerpena testuan, aipu moduan besterik ez bada ere, Oraindik tango bat zor dio ipuinean.

Bizitzako dramarik handienak haurtzaroan ematen dira, ez larriemak direlako; bai, berriz, handienak direlako. Eta horixe da Tobias txikiari gertatzen zaiona. “Orduan sartu da Tobias komunera, negarrez intzirika . Neuk irabazi dut diotso Hannari”. Ez da ume baten drama baino gauza handiagorik.

Edozein tokitan egon zitekeen azaleko aulki txikia, baina Suedian irudikatzen duzu liburuan sartu eta berehala. Ezin beste inon irudikatu. Eta badira samin, bildur, bakardade eta beste zazpi min sailkatu-ezinezko, edozein tokitan gauzagarri gerta zitezkeenak… baina nik Suedia irakurtzen nuen. Edo behintzat, Europa iparreko herriren bat. Finlandia, Norbegia… edozein.

“Eta deserosoak dira, oso, gauza ustelak. Ustelduta egotea horixe baita: gauzak nonbait egotea tokatzen zaienean, behar ez duten garaian. Zer da sagar ustel bat, beranduegi existitzen jarraitzen duen sagarra ez bada?”.

Deigarriak egin zaizkit kontakizunetako batzuk. Esaterako, pasioa nonbait galdu zuen bikotea. Munch-en “Oihua” margolana zuten gustokoen. Niri ez zitzaidan arraro egin pasioa galdu izana, Munch-en koadroa maiteen izatea apur bat zoratzekoa izan behar baita. “Suedian gutunen %97 garaiz iristen omen da, beste leku guztietan bezala, bankuko fakturak izango dira garaiz iristen diren bakarrak”. %3 horiek zeintzuk dira, eta non galdu dira? Gurean ez dakit zein den iriste-proportzioa, baina niri neuri bankuko faktura denak ailegatzen zaizkit.

Karlstad ezagutzen egon naiz. Hainbestetan aipatua benetakoa behar zuela iruditu zitzaidan. City of sunshine… eguzkiaren hiri ei da, turismo gidetan horrela dakar. Uxue Alberdik engainatu gaitu? 85.000 biztanle ei ditu hiri honek. Gidan ez du esaten baina zenbaki horretan ostenduta daude Amanda, Madeleine eta Sven. Hotza itzela da Karlstad-en baina 1885ean izugarrizko sutea izan zutela diost gidak. Ur asko duela ere bai.

Aldi berean ari naiz gida eta Aulki bat elurretan irakurtzen. Ondorio batera ailegatu naiz. Bietako batek gezurra esaten dit. Zeinek, baina?

Aulki bat elurretan liburuko narrazio gehientsuenak Suedian lekutu dira. Baina, narrazio hauetan begirada biologikoa, soziologikoa eta historikoa bazterrean utzi da, eta Suediaren paisaiari begiratu zaio, betiere pertsonaien barne-paisaiaren berri emateko aitzakian. Hau da, jendearen barne-giroaren eta kanpo-giroaren arteko harreman hori agerrarazi nahian.

Jakina, Suediako paisaia eta giro horrek zuritasuna eta hoztasuna ditu ezaugarri nagusi, eta hartara, pertsonaien nortasunak ere ezaugarri bi horien bidegurutzean sortu dira. Kolore zuriak garbitasuna, perfektutasuna edota hustasuna iradoki izan ditu, eta ondorioz, elurrez eta izotzez estaliriko narrazio hauetan, pertsonaiak ere hiru sinbolo horien inguruan dantzan garatu dira. Aulki bat elurretan eta Xake mate narrazioetako pertsonaia nagusia den Sven gaztea, esaterako, zuritasun eta hoztasunaren erdian bere burua bakardadeak jota sentitzen du, inperfektutasunak jota, hustasunak jota, eta horregatik, elurraren eta paisaiaren zuritasun horrekin bat egitea izango du helburu nagusi, perfektutasuna lortzeko bide bakar. Edo, esate baterako, Munchen koadroak lapurtzen dituzten senar-emazteek ere, haien harremanean sorturiko hustasuna baretzeko egingo dute lapurreta. Baina, zehatzago esanda, pertsonaien pasioek sorturiko eta eragindako izozteak dira kontatu nahi direnak. Pertsonaia gehienek, bada, barneak izozturik dituzte, beroari ihes egiteraino, kolore gorriari ihes egiteraino, pasio-uneak elipsira eramateraino. Edota, berotasun horiek non bilatu ez jakiteraino.

Nabarmentzekoa da narrazio hauetan paisaiaren irudiak eta pertsonaien barne-hotzaldi horiek erkatzeko egindako irudi-jokoak. Ez da harritzekoa, beraz, narrazio hauetako tonua eta fokalizatze nagusia hoztasun horretan ere pausatu izana. Begi lasai eta patxadatsuak, begirada urrun eta hotzak dira nagusi, zuritasun eta hoztasun horrek ere narratzailea bildu izan balu bezala. “Baina, zertarako busti, lakua ederra badago horrela, izoztuta” (70. or.). Beroari ihes eginez, beroari beldur, eta edertasuna-lasaitasuna-oreka hoztasunari eusteko aitzakia.

Narratzailearen hoztasun hori eta edertasuna irudi zuriz emateko gogo horrek kontatu asmo denari egoki erantzuten badio ere, zenbaitetan hotz samar utzi du irakurle hau. Izan ere, irudietan eraginkor eta iradokor diren narrazio askotxo, irudi hauen joskeran hain eraginkor eta iradokor ez ditut sentitu. Beharbada, nire gustu literarioaren ondorio baino ez dena.
Hala ere, narrazio-liburu honetan badira bi narrazio bero-bero gozatu ditudanak. Oraindik tango bat zor dio narrazioan irudi horiek guztiak ederki josi direla irudi zait, eta narrazioan zehar garaturiko bi pertsonaia horien ikuspuntuak Suediako taberna batean harrigarriro uztartu direlako sentipena izan dut.

Askoz ere berritzaileagoa da Bon Jovi narrazioa, bildumako gainerako narrazioetatik urrunxe dagoena. Narrazio honetan taxi-bidaia batean gidariaren eta bezeroaren arteko harremana eta egoera irudikatzen da, baina, bi pertsonaia hauen ikuspuntuak lerroka tartekatzen dira, lerro bakoitietan bezeroarenak, eta lerro bikoitietan taxistarenak. Narrazioaren ohiko jarraikortasun hori zalantzan jartzen duen teknika honek harritu nau, eta ikaragarri gozatu dut pertsonaia batetik bestera jauzika ibiltzeko, eta lerroetan gora eta behera nahierara ibiltzeko aukera.

Nire ustean, bi narrazio hauetan landuagoa da pertsonaien ikuspuntua, beroagoa da hoztasun horien berri emateko bidea, izan ere, hoztasunera eraman dituzten horiek gehixeago arakatzen dira eta hurbilagotik kontatzen dira.

-Esku bakarrarekin hausten duzun egunean, ume -esaten zidan ama zenak-. Arrautzak esku bakarrarekin hausten ikasten duzun egunean egongo zara prest ezkontzeko.

Gogoratzen dut nire burua marrubitxoak brodatuta zeuzkan amantala jantzita, sukaldean arrautzak kraska eta kraska, esku bakarrarekin. Esnezaleak ekartzen zituen garai hartan arrautzak gurera. Astelehenetan etortzen zen eta plastikozko poltsa batean ekartzen zituen, batzuetan hamaika eta bestetan hamahiru, bata bestearen gainean pilatuta, eta ez gaur egun saltzen dituzten bezala, hamabinaka ordenatuta, beti berdin, bakoitza bere zuloan.

-Eta? Noiz ezkonduko zara nirekin?

Txirrina jo eta horixe esaten zuen goizero, sekula ez "egun on" edo "kaixo". Nik irribarre egiten nion, lotsagorrituta. Ederra zen-eta esnezalea, esku handi-handiak zituen, zuriak, esnearen kolorekoak. Ez zuten bere eskuek herriko beste gizonen eskuen antzik, ez zuten itzal beltzik atzazalen inguruan.

-Oraindik ezin dut, esku bakarrarekin ikasten dudanean! -erantzuten nion, eta arrautzak jasotzen nizkion esku zurietatik.

Esnezaleak ere, bere adineko gizon gehientsuenek bezala, urrezko eraztuna zuen hatzik luzeenean, baina nik ez nion ikusten. Zertarako. Amak ordaintzen zizkion arrautzak eta hurrengo astera arte agurtzen zuen.

-Zenbat?

-Gin-Kas bat eta Camel paketea ziren, ezta? Zazpi euro. Eskerrik asko.

Horixe, zu ere Eneidarekin joango zara. Zer esan dizu, hiruetan bukatzen duela, ezta? Lasai, Eneida, ez da ezer gertatzen. Plazer hutsa da fregonaren eta erratzaren konpainia, zer esanik ez goizaldeko hiruetan. Bi kirten bi kirten dira, ezta? Zuk diozun bezala, tia, no te quejes, que un mango es un mango. Ez apuratu, eder hori, itxiko du lokala Mari Carmenek, zerbaitetarako jaio zen-eta titi txikiekin. Ezin, bada, zure pare horren erditik doan erretenaren erreklamoa berdindu bi pasa zimel hauek, nola, bada. Zuretzat, mutil hori ere, total, niri ez zait asko gustatu. Bat ere ez, ia. Don't worry, beauty, Carmentxuk botako ditu kalera azkeneko mozkorrak, mozkor horiek azken ardo basoa oka eginez bota duten modu berean, kanpora; eta entzungo ditu haien hitz likatsuak, ajatuak, birziklatuak; eta sentituko ditu esku lodiak ipurmasailetan. Bai, maitea, arrazoi duzu, zurea baino puskaz handiagoa den ipurdi bigun eta zelulitisdun honetan.

-Carmentxu! Ez zaizu axola irteten banaiz, ezta? Ikusi duzu kanpoan zain daukadan eskultura? Mamma mia. Ala, potxola, eskerrik asko, e? Mua, mua eta mua. Bihar arte! Kontatuko dizut!

Jakina kontatuko didazula, ez dago kuidadorik. Nola ez didazu, bada, kontatuko, eder horrek? Gustura asko, gainera. "Inoiz ikusi duen titi-pare ederrena daukadala esan zidan, eta bigarren kubatarako bazekiela gaua nirekin pasa ezean erotu egingo zela, eta bakeroetako kremailerak min egin ziola gau osoan, eta...". Betikoa, ezta?

-Carmentxu, ez didazu sinetsiko!! Gogoratzen zara atzoko tipoarekin? Gogoratzen? Bada, berarekin pasa dut gau osoa, eta ez duzu sinetsiko. Ba al dakizu zer esan didan?

-Ez badidazu esaten...

-Ez duzu sinetsiko, Carmentxu!

-Ea, baietz asmatu: polita zarela, kristoren titiak dituzula, bero-bero jartzen duzula...

-Eta ea berarekin ezkondu nahi dudan! Ez-kon-du! Jodete!

-Ee...ezkondu? Eeeta... Eta zer esan diozu?

-Kuleroak sartu dizkiot ahoan, eta joan egin naiz. Horixe esan diot.

-Hauek helduen kontuak dira, Carmencita. Zuk ezin duzu ulertu -horixe, horixe esan zenidan eskolako azken orduko irakaslea etorri ez, eta etxera normalean baino ordubete lehenago iritsi nintzen egun hartan. -Helduen gauzak dira, ume.

Eta nik negar egin nuen, zuretzat nintzen horixe moduan, ume baten moduan. Negar egin nuen begi bat falta zitzaion txikitako panpinari helduta, eta munduan ezer baino gehiago desio izan nuen panpina hura bezalakoa izatea. Begi bakarra eduki nahi nuen, eta bakar hori plastikozkoa, ezer ez ikusteko. Ezertxo ere ez ikusteko, ezertxo ere ez, baina, batez ere, ama, esnezalearen esku zuria zure ipurmasailean ez ikusteko, zure ipurmasailean ez, ama, hatz luzeeneko urrezko eraztun eta guzti.

Eta zuri ez zitzaizun esateko ezer hoberik bururatu. Ezin nuela ulertu. Jakina, ezin nuela ulertu! Nola ulertu behar nuen, ama? Nola, zure ipurmasailean? Okerrena, ordea, ez zinen zu izan, ama, nire izate guztiarekin, azal, begi eta txima, gorroto zintudan arren. Okerrena astelehen goizeko txirrina izan zen:

-Eta? Noiz ezkonduko zara nirekin?

Plastikozko poltsan bata bestearen gainean pilatuta zeuden arrautzei begira gelditu nintzen, eta bera ezertaz ohartzerako ostikoz lehertu nizkion bat, bi, hamahiru arrautza. Ez zuen esaldiko hitz bakar bat ere aldatu. Hizki bat ere ez, bere esne koloreko eskua nire amaren ipurmasailetan paseatu ondoren.

-Sekula ez! Entzun duzu?! Sekula ez! Ezta arrautzak batere eskurik gabe puskatzen ikasiko banu ere! Sekula santan ez! -eta danbateko batekin utzi nuen atea bere sudurretik bi zentimetrora.

Geroztik ez dut arrautzarik probatu. Esnerik ere ez.

-Zer ordutan irtengo zara?

Begiak jaso gabe, burua jiratu dut Eneidaren titien bila. Zin dagizut gibela giltzurrunen aurka estutu zaidala ikusi ez ditudanean. Eneida almazenean dago... Niri ari zara?

-Niri ari zara?

-Umm... Oraindik ez nago garagardo botilarekin hitz egiteko bezain mozkortua...

-Hiruetan, hiruetan ixten dugu.

-Kasualitatea, nire etxea ordu berean irekitzen da. Gero arte, Carmen.

Carmen, Carmen deitu dit. Nire izena jakiteko galdezka aritu ote da? Lan hori hartu ote du nigatik? Hirurogei urteko gizon mozkor batek Carmen, bonita, ponme otra, esan didan arte ez naiz ohartu bularrean, hain juxtu titien parean, izaten dugun txarteltxoaz. Normala, Eneidaren izena lehendakariarena baino ezagunagoa izatea taberna honetan. Baina... zer Kristo? Nire izena jakin ala ez, neu gonbidatu nau etxera! Gaur Eneidarentzat izango dira bi kirtenak, erratzarena eta fregonarena, nik bakarrarekin nahikoa dut...

-Eneida, ez zaizu axola irteten banaiz, ezta? Ikusten duzu besoa atearen kontra duen mutil hura? Beltzaran hura. Bere etxera noa.

-Nolatan, bada?

-Halatan, potxola. ­Y no te quejes, que un mango es un mango!

Eta nire takoien soinua entzun dut atera hurbiltzen, tabernako musikaren bolumena topera egon arren. Ipurmasailak ere inoiz baino irmoago eta gorago sentitu ditut zangoen gainean, are gehiago tipo honek eskua bertan pausatu eta goazen esan didanean.

Goazen, bada. Alde zaharrean bizi da, bakarrik, aspertu omen zen pisukide mukizuez.

-Hau etxe puska... Eta hau dena zuretzat bakarrik?

-Zeure etxean zaude.

Historia, filosofia eta politikari buruzko mila liburu... ordenagailua... Idazlea zara? Musika aparatu potentea... mahai gainean Chavela Vargasen diskoa... Ez esan zuk ere gustuko duzula... Tulipan beltzak kristalezko pitxar batean... Chaplinen poster enmarkatu bat... Maitemindu egin nahi nauzu?

-Jateko ezer nahi duzu, Carmen?

Eta nire izenaz oroitu zara! Orain ez dut txartelik titien parean!

-E, beno, berdin zait.

-Nik musika aukeratuko dut, prestatuko duzu jateko zerbait bitartean? Hartu nahi duzuna hozkailutik, niri tortillatxo bat egiten badidazu... eskertuko dizut!

Nola ez, nola ez. Egingo dizut. Hori eta nahi duzun guztia, laztana.

...Slow down everyone you're moving too fast...

Jack Johnson. Nola ez, laztana. Ordenatuta dauzkazu arrautzak hozkailuan, bakoitza bere zuloan. Birekin nahikoa izango duzu, laztana? Baietz uste dut. Ai, ene, laztana, ez didazu sinetsiko, esku bakarrarekin hautsi dut. Ezkondu egingo gara? Zu eta biok. Bakarrarekin egin dut, laztana. Bai?

-Zer moduz doa tortilla hori?

-Ikaragarri ondo, hatzak miazkatuko dituzu. Gainera arrautzak esku bakarrarekin hautsi ditut, eta badakizu zer esaten zuen gure amak horri buruz?

-Zer esaten zuen?

Eta gonaren azpitik nire ipurmasailera daramazu zure esku bihurria, laztandu duzu... gustatzen zait, laztana. Indarrez Estutu...

Eraztuna duzu hatzik luzeenean.

Uxue Alberdi (Elgoibar, 1984) izan da 2005eko Igartza Sariaren irabazlea, Aulki bat elurretan izeneko proiektuarekin. Beasaingo Udalak, CAFek eta Elkar-ek idazle gazteentzako zortzigarrenez antolaturiko beka honetan Suedian azken ikasturtean ikasi, ikusi eta bizitakoak aprobetxatu ditu idazleak. Hona haren hitzak.

Bekara aurkeztu duzun egitasmoa ipuin bilduma bat da, baina ipuin solteek badute elkarrekiko lotura, ezta?

Bai, ipuinek hainbat eratako loturak dituzte beren artean. Dena den, nire asmoa ez da izan ipuinak, pertsonaiak edo lekuak korapilatzea. Istorio guztiak negu berberaren azpian eta elur beraren gainean gertatzen direla adierazteko modu bat dira loturak. Lotura gehienak detaile txikiak baino ez dira, agian oharkabean pasako direnak, baina idazterako orduan niretzat asko esan nahi dute. Asko gustatzen zait detaileei kasu egitea, dibertitu egiten nau gauza txikiak letren artean ezkutatzeak eta, egia esan, askotan idazten dut detailerik txikienetik abiatuta. Gauza handiak kontatzea askoz gehiago kostatzen zait. Baina, bestalde, badira ipuin batzuk liburu osoan jarraipen bat izango dutenak, eta horiek bai, horiek lotura narratibo bat izango dute.

Suedia eta suediarrak erakutsi nahi bat nabari da. Hain berezia egin al zaizu herri hori?
Beste guztiak bezala, pentsatzen dut. Baina besteak ondo ezagutzeko denborarik ez dut izan. Gainera, herrialde eskandinaviarrek badute zerbait berezia: klimak asko baldintzatzen du haien izaera, eta paisaiak ikusgarriak dira. 20 orduko gauak bizi izan ditugu neguan, eta 20 orduko egunak udan. Bakarrik eta isilik ere ez dut sekula horrenbeste denbora pasa, etxetik urrun ere ez, inor ukitu gabe ere ez Sekulako esperientzia izan da, eta pentsatzeko denbora asko eduki dut. Dena den, Suedia eta suediarrak ere zeharo estereotipatuta dauzkagu, eta estereotipo horiek apurtzen ere saiatu beharra dago.

Neurri batean, mendebaldeko gaur egungo gizartearen ispilu bat ere egiten duzu, ezta?

Bai, Suediak badu halako nahasketa arraro bat. Alde batetik, amerikanizazio nabarmen bat igartzen da hirietan, hezkuntza sisteman, muturrera eramandako indibidualismoan Baina, bestetik, oraindik oso barneratua du ongizate sistemaren ideia, sexuen arteko berdintasunari izugarrizko garrantzia ematen diote Immigrazioa ere Euskal Herrian baino askoz nabarmenagoa da eta oso interesgarria da Suediako kurduen, palestinarren, bosniarren, indiarren eta hainbat eta hainbat herrialdetako jendearen bizitzak gertutik ikustea. Mendebaldeko herrialde aberatsetako gaitzak eta gaixotasunak ere inoiz baino gertuagotik ezagutu ditugu: insomnioa, depresioak, antsietate arazoak, kontsumismoa, itxurari ematen zaion muturreko garrantzia Hala ere, gai hauek guztiak nahiko era poetikoan eta umorez kontatzen ahalegindu naiz.

Zure Erasmus urtea emankorra izan dela ematen du; beste inon eman bazenu, zer uste duzu izango zela desberdina?

Desberdina, dena. Segur aski Suedian bezain emankorra izango zen munduko beste edozein txokotan ere; urtebete etxetik kanpo ikasten ematea, askatasun osoarekin, lagun, paisaia, hizkuntza, usain eta kultura desberdinekin Hori beti da pasada bat. Baina Suediak bere usain eta kolore propioak ditu, eta esperientzia hori nirekin batera bizi izan duen jendeak ere bai, eta horrek egin du berezia nire esperientzia.

Bertsoa, gutunak, ipuinak, kazetaritza... Zeure arloa aukeratu nahian ari zara, ala denean segitzeko asmoz zabiltza?

Aukeratu nahian ez, gozatzen ari naiz! Bertsoa eta literatura nire pasiorik handienak dira, ezingo nituzke inoiz albora laga. Kazetaritza gustuko dudan jarduera bat da, kuriositate handiko pertsona naiz eta kazetaritzak istorioak, historiak, pertsonak, lekuak eta abar ezagutzeko aukera ematen du. Dena den, ez dut nire burua ikusten erredakzio batean zortzi orduz lanean; denbora luzean ez, behintzat. Sortzea da betetzen nauena, zentzua ematen dio bizitzen dudanari.