https://www.youtube.com/watch?v=KImtvwx4dPU

BLA, BLA, BLA, BLA...

"...y que, en nada habia comienzo de verdad ni final de mentira"

Fray Antonio de Guevara



EZ DA DEUS PASATU

Zein da zeure buruaz oroitzen duzun lehenengo bizipena? Galdera gaiztoa da. Inork ez lioke erantzun argirik emanen. Ez baitu inork ere bere bizitzan aurreneko oroipen zehatzik. Ez daki inork aurrena zer oroitu zuen. Gure oroimenean ez baita horren muga bakar eta argirik, ez aurrenekorik ez atzenekorik. Ez, gure izateak ez du inon, ez hasiera ez amaiera bakar eta zehatzik.

Hala eta guzi, mundua nola sortu zen eta nola akabatuko den zehatz mehatz ikasi gabe ezin duela etsi ematen du gizonak. Ergela. Iruditzen baitzaio mundu honek behar duela hasiera bakar argi eta zehatz bat, brixt! ezerezetik sortua, eta hala berean azken akabera zehatz bat, brixt! guzia bukatuko denekoa. Eta ezin esplikatu duen muga nahasi horri Jainkoa, Halabeharra, Zulo Beltza,... edo beste edozein izen ergel ipintzen dio, bere burua abererik errukarriena bihurtuz.

Bai, geure buruaren hasiera eta amaiera ezin jakin, eta mundu osoarena jakin nahi genuke. Baina zergatik eraman mirari(?) hori gertakari haundietara? Ekar dezagun hurbileko gertakari koxkorretara. Demagun eguneroko edozein gertakari ttiki: semeari eman diozun masaileko hori, non hasi da eta non bukatu zehazki? Sukaldeko ganibetarekin deskuidoan egin duzun ebaki ttiki hori, oraintxe odoletan daukazun horixe bai, non hasi eta non bukatu da, zehazki?...

Ikusten duzu orain argixeago? Entelekia hutsa da gertakari baten hasiera eta amaiera zehaztu nahi izatea! Inork ez luke lortuko. Kausa/efektu kontu zientifiko hori, ergelkaria hutsa baita.

Oraindik gehiago esanen nizuke, gertakari ttiki horiek ezin badira inondik inola ere akotatu, zeinek erakutsi niri, gertatu ere deus gertatu denik? Konta ezin ahala gertakari taigabekok bizi nauela edo deus gertatuko ez balitzait bezala bizi naizela esatea, ez al da gauza beratsua?

Hagitz zaila da xinpleza edo abstrazio hau esplikatzen, baina, zerbait larri gertatu eta desesperaturik gabiltzanean, lagunak aldamenetik "ez da deus pasatu" esaten digunean, agian gizonak inoiz asmatu duen poemarik ederrena eta osasungarriena oroitarazi nahian ari zaigu. Hain da, ordea, xinplea eta ona poema, non ez garen ohartu ere egiten bere balio sekulakoaz.



HERIOTZIK GABEKO ERLIJIOA

Badira herriak heriotzaz zinez pentsatu ez dutenak. Euskal Herria, esaterako. Baita heriotzaz erdipurdi pentsatzeaz aspertu direnak ere. Eta ez dut uste, adin erlijioso horretatik iragan gabeko herriak, deusetaz harro senti litezkeenik.

Poesia, ezagutza aurreko ilusioa da; erlijioa ezagutza ondoko ilusioa; eta aldi berean era poetikoz eta erlijiosoz bizi ez den jendaki oro, ergel hutsa da.

Mila aldiz eta mila modutan esana dago, arbaso hilen adorazioa izan dela, seguru aski, erlijioei hasiera eman diena, eta hori dela gizona gainerako animaliengandik gehien nabarmentzen duena. Gizona animalia hiltzaina dela, alegia. Eta zertarako zaintzen ote ditu hilak? Ezerezetik babestu nahi ote ditu, gaixoak?...

Ez, ez. Arbasoak ez baina, gizona bera da hil nahi ez duena. Gaitza dela? Nork uka. Baina bere gaitza zaintzen ez duenak, osasuna galtzen du. Oh, hilgaitzak izateko amets gurea! Ederra ametsa benetan! Eta ametsa irintzeko, zeinen absurdoa den frogatzeko, arrazoiak emanen dizkizute, baina arrazoi horiek ez naute inon ukitu ere egiten ni; arrazoiak baitira, arrazoi hutsak, eta nire bihotza ezin ase. Utik, utik, utikan!...



JAINKO ZAHAR ANONIMOAK

Hizkuntza, pentsamenduaren hazia, metafora sistema da, eta oinarri mitiko eta antropomorfikoak ditu ezinbestean. Biziaren sortzaile Jainkoa dela sinestez (erlijioz) esatea, edo biziaren sortzaile Ura dela jakitez (zientziaz) esateak, funtsean, sustrai berberak ditu. Izanez ere, Ura eta Jainkoa, metafora sistema antropomorfiko berberekoak baitira, erro erroan pentsaera lijiko berberaren sorkariak.

Munduko gauzak eta gertaerak nortze edo geuregisatze hori, gure ezaguerak bere erraietan darama. Aristofanesek Hodeiak obran auzi berbera gogorarazten digu. "Nork egiten du euri? Nork jotzen du trumoia?" egiten dio galde Strepsiades zaharrak Sokratesi, eta filosofoak honela erantzutan: "Ez behintzat Zeusek, hodeiek baizik". Eta Strepsiadesek: "Baina nork darabiltza hodeiak, haruntz honuntz, Zeusek ez bada?". Uka berriz ere Sokratesek: "Ez gizona, ez! Haize erauntsiak darabiltza". Eta atzenean, hala hartzen du etsia Strepsiadesek: "Ez nekien, baina, orain ulertzen dut: Haize erauntsia da orduan orain, Zeusen ordez gobernatzen duena".

Igartzen diot, gaur egungo edozein intelektuali, zeinen kontzeptu urrunak irudituko zaizkion elkarrengandik Zeus eta Haizea. Halabaina, jainko izate osoa ukan du haizeak mito genesiko zahar guzietan, aurren aurreneko bizi hats edo izpiritu sortzailetzat irudikatu baitzuen giza irudimenak.

Euskararen lirismo metaforiko zuhurrak, ordea, Sokratesen arrazoimen argiak baino askoz ere lehenagokoa dirudi. "Euria ari du. Trumoika ari du. Elurra eraso dio" liluraz esatean, ilunbean uzten baitu misterioa, bada ez bada, egile bakar arrazoizkorik aipatu ere egin gabe; badirudi Zeus, Hodei, Haize edo Jainko kontu zehatz hori aipatze hutsa, pedantekeria edo zuhurtasun falta izugarria iruditzen zitzaiola euskaldun zaharrari. Horregatik iradoki bakar bakarrik egin zuen. "Ostoska ari du. Elurra ari du". Baina, misterio hori nork ari duen ez daki segurantzia osoz, eta ez du inor izendatzen, ez deus jainkotzen. Eta esan gabe iradokiz, bizi bizi, eta erne erne, uzten dizkigu zentzu poetikoak, zernahitara zabalik, egilea zehatz izendatu duen pedante hark bezala irudimena agortu gabe.
Eta XXI. mende hasierako zientzilariak ba ote daki seguru, nork ari duen elurra? Baietz esatea, zuri ez dakit baina, niri behintzat kontsolamendu eskas samarra iruditzen zait.



URAREN KANTA MEMELOA, GURE BETIKO LELOA:
...........
Nor izan, ura bezala?
Beti zahar, beti mutiko...
Abiatu gabe iritsiz
Eta igaroz betiko.
Eta beti bezain libre
Eta halare ihesi beti.

Bai, itsaso zikinetik
abiatu beharko duzu beti,
baina izan zaitez ura bezala
iturri zale beti, beti, beti
......

Hala omen dio poetak beti. Eta urak: igaro igaro erantzuten omen dio beti. Eta errekak: gelditu, gelditu, beti, beti, beti... Eta urak, errekak, itsasoak eta lurrak, denak igaro direnean, haur galdu batek bezala, "deus ez da pasatu" dio nere bihotz gaixoak, zeruko kristal hutsera begira, eta "deus ezin gelditu" inon, inoiz, inola...



ETA BETI ILUNPEAN EGIA

Zergatik isiltzen gara egia ilunpean sumatzean? Sineste eta ipuin zaharretan ikustan da hori ederki. Hitzak, lumeroak, egiaren inguruan libertitzeko balio digute, baina, egia osoaren ilunpera sartzerakoan isildu egiten gara beti.

Sineste islamikoetan, Alaren 99 gaitasun ezagutuko ditu sinesleak; ehungarren gaitasuna, ordea, Ala Jainkoak beste inork ez dakien misterioa izanen da, eta haraino iritsitakoan isildu eginen du otoitza sinesleak, egia absoluturik harrapa ez dezaken sinale.

Hara Xabier Azurmendik zer jaso zion Eduardo Irastortzari Zegaman:

"Axarik, esaera danez, larogei ta emetzi (99) tranpa ditu. Gizonak
berriz eun (100). Orreatik gizonak bakarrik arrapau daike axarie".

Alak dakiena gizonak ez daki; gizonak dakiena ere ez azeriak.

Arketipo literario numeriko berbera gorde da, gure "Ez dok hamahiru" ezagunean. Hamabi gaitasun ezagutu ditzake kristauak, baina, hamahirugarrena, Jainkoak berak (edo Deabruak) bestek ez lezake jakin.

Horregatik isiltzen gara, Egia Osora sartzerakoan, "Ez dok hamahiru" esanda, gure ezinaren mugak erakutsiz; esan nahi baita, Hitz edo Lumero bidez gauzak beren osoan atxekitzeko ezintasuna erakutsiz.

Poetek azaldu dute ederki, behin eta berriz, hitzaren bidez Egia Osoa ezin harrapatu deneko muga tragiko horren aztarrena.

Sonatua da Demokritoren esaldia:

"Zinez ez dugu ezer ezagutzen,
egia sakontasunean galtzen baita beti".

Horaziok, bere oda ederretan era honetara erakutsi zuen:

"Zuhurtziagatik gorde zuten gure jainkoek egia ilunbe sakonean"

Hyperionek, berriz, hala esaten dio Diotimari, Friedrich Hölderlinen bihotz ikaragarritik:

"Neure arimaren barren barrendik esaten dizuet: hitza soberakin haundia da. Hoberena beti gelditzen baita bere baitan, eta bere sakonean akabatzen, txingarra hauspean bezala".

Garaian garaikoa, R. M. Rilkek ere gauza beratsua dio, bere gaztaro mineko oharpenetan:

"Hitzak, gaueko ilunbe sakonaren gain-gaineko zeru-axal urdinean dirdirka ari diren izar pila liluragarria besterik ez dira".

Madarikatu alenak! Hitza jostailutzat eman zigunak, betirako engainatu ote gintuen?!...

Bai, gizonak asmatu duen gezurrik haundiena da hitza. Sekulan ez du globalizazio eta neke haundiagorik sortuko. Eta honenbeste hitz, honenbeste gezur elkarren gainka metatuz, nor engainatu nahi ote du gizonak, baldin eta bere burua ezin engainatu badu?...

Min hondarra, bizi hondarra, izu hondarra... Auskalo zerena, baina zerbaiten hondar dela ohartzen da beti gizona. Bat Bete Beti ezin izana aski ez, zeren hondar den ere ez baitaki gaixoak. Eta agian zu, nik jakin gabe jakintsu baldin bazaitut, poeta on baldin bazaitut, esaidazu faborez zeren hondar diren nere hitzok? zeren hondar den munduko izate guziaren bazter hizkuntza alfer hau guzia?...