Egunsentia gizon askeen mendietan

Gaddafiren errepresiopean lau hamarkada eman ostean, Libiako amazigh herriak berebiziko nortasun aldarrikapenari eutsi dio. Armekin ez ezik, egunkari, irratsaio eta abestiekin heldu diote iraultzari.

 

Nola sortu zen dokumental hau egiteko ideia?
Kurdistanen hainbatetan izana naiz, eta bidai horietako askoren fruitua ARGIAn bertan argitaratu izan dugu. 2007an, Borja Portuondo, Urtzi Urrutikoetxea eta hiruok Kaukasora bidaia egin genuen, eta lehen aldiz kamara munduarekin izan nuen harremana. Iaz pentsatu genuen Hego Kurdistanera bidaia egitea, eta Borjari ideia ona iruditu zitzaion aurretik eginda zegoen lana bideoan jasotzea.

Zenbat denbora egin zenuten han?
Joan aurretik kontaktuak lotu eta hilabete egin genuen “jo-ta-fuego”. Gutxi da, baina pentsa istorio horiek urteetan egindako lanaren fruitua direla.

Erraz ikusten den dokumentala da...
Puskaka doan dokumentala da. Bertakoek beren historia konta dezatela saiatzen naiz beti, eta orain ere gauza bera egin dugu, beren testigantza ezberdinak eman ditzaten saiatu.

Amaieran esperantza islatzen duzue...
Duintasun handia duen herria topatu dut han izan naizen guztietan. Edozein egoerari aurre egiteko prest dagoen herria. Errefuxiatu gune bateko umeekin amaitu dugu dokumentala. Kanpin dendetan bizi den komunitatea, Irakera errefuxiatu joan den komunitatea –horrek dena esaten du–, eta hala ere, dantzan ikusten dira, txukun-txukun jantzita. Sekulako duintasuna dute.

Zer iruditu zaio paperean lan egitera ohituta dagoen kazetari bati, dokumentalgintzan aritzea?
Formatua ikaragarri gustatu zait, oso konpletoa. Nik ez dut neure burua dokumentalistatzat ikusten, eta garbi utzi nahi nuke Borja Portuondo eta bion lana izan dela. Nere iritziz, egun dokumentalistek betetzen dute mediaren hutsunea, eta adibiderik garbiena Afghanistangoa da. Han zenbait kontu dokumentalistek bakarrik kubritzen dituzte, hedabideek utzitako zuloa betez.

Lekeition ikusterik izan ez dutenek, beste aukerarik izango al dute Irakeko kurduak, bizitza bazterbidean ikusteko?
Asmoa istorio hau zabaltzea da. Kultur-etxeetan eskaintzen ari gara, guretzat oso pozgarria baita jendeari hango egoera helaraztea.

Lehen dokumentala egin, eta lehen saria! Ikus-entzunezkoetara salto egiteko tentaziorik?
Jakina. Urtarrilean berriro goaz hara. Irakeko hauteskundeak direla eta dokumental ezberdin bat egitea da asmoa, osatuagoa. Freelance baten etorkizuna ikus-entzunezkotan dagoela iruditzen zait.

“Talibanistango kapitala” deitu ohi diote gerrek eta lurrikarek behin eta berriz suntsitutako hiri honi. Asia erdialdeko herri anitzen jomuga ez ezik, talibanek Pakistanen duten gotorlekurik handiena da Quetta.

Nekez ezagutuko genuke kalean goazela Quettan bizi den gizonik ospetsuena. Gutxik dakite bere benetako izena eta, bestetik, argazki bat besterik ez omen zaio atera bizitzan zehar. Gerlari baten istorioa dugu honako hau. Errusiarrek Afganistandik alde egin zutenean, kaosa nagusitu edo, hobeto esanda, areagotu zen Asia erdialdeko herrialdean. Afganiar herria mendebaldeko potentziek armatutako jauntxoen esku gelditu zen: lapurretak, bortxaketak, sarraskiak… Beti zigorrik gabe gelditzen ziren basakeriak.

Zapaldutako herritar askok apaiz-soldadu batengana jotzen zuten, laguntza eske. Fededun sutsua eta gerlari trebea bezain justua zela zioten. Lehenagoko jauntxo anker haiek bere tankeen kanoietatik urkatzen zituen apaiz-soldadu hark, eta musu-truk. Omar (hala zuen izengoitia) agintaria garaiezina omen zen, eta ez-hilkorrak bere soldaduak. Mitoa lagun, Singesar, Kandahar, Gazni, Jalalabad eta Kabul elkarren atzetik garaitu zituen, eta apenas tirorik botata. Omar izenak sortzen zuen beldur hutsak ia arerio oro uxatzen zuen. Jarraitzaileek “fedearen komandantea” deitzen zioten.

Aipatu erretratu bakar hura Kabulen egin zioten, oso egun seinalatuan. Omarrek Mahoma profetaren mantua bizkarrean jarri eta agintari gorentzat jo zuen bere burua, Afganistangoa, bai eta munduko musulman guztiena ere. Bin Laden lagun min bilakatu zen, eta saudi arabiarraren alabetako bat hartu zuen laugarren emazte Omarrek.

“Fedearen komandanteak” Afganistanen benetako estatu musulman bat eraikitzea zuen amets: “Jainkoaren herrialdea Lurrean”. Hartu beharreko neurrien artean, izakien errepresentazio oro ezabatzea zegoen. 1379an erori ziren Bamiyango Buda erraldoi haiek. Handik sei hilabetera, baina 2001. urtean, beste bi, Manhattanen. Washingtonek Bin Laden entregatzeko eskatu zion Omarri. Apaiz-soldaduak zera erantzun zion: “Nire bizitzan, Afganistan erdiaren suntsipenaren lekuko izan naiz; Bin Laden entregatu baino, beste erdiaren txikizioa ikusteko prest nago”.

Zortzi urte eta hamaika mila hildako eta gero, gerrak ez du etenik. Bin Laden aske dago, eta Omar Quettan bizi omen da.

Koloretako itzalen hiriburuan

Teorian, Quettan eta Pakistan osoan eskuinetik gidatzen da, Britainiar Inperioak garai batean agindu legez. Nolanahi, praktikan oso bestelakoa da trafikoaren garapena. Kamioiak, gurdiak, gainezka doazen autobus koloretsuak, bizikletak, oinezkoak… Denak dira kaos “armoniko” baten zati eta eragile. Eta ezin ahaztu rickshaw izeneko hiru gurpileko taxiak. Rasulek horietako bat gidatzen du egunez, eta askotan, bertan egin behar izaten du lo gauez. Kandaharretik duela lau urte iritsi zenetik, motogurdia izan du ogibide. Dioenez, Hamid Karzai eta Omar mula bere herri berekoak dira.

“Zaila da aurkitzen bertakorik Quettan; Afganistandik etorri gara gehienok”, dio gidari bizardunak, trafiko eroari eutsiz.
Arrazoi du. Quetta ofizialki Pakistango Balutxistango hiriburua bada ere, Quettan Rasul bezalako pastun etniakoak dira nagusi egun. Afganistango muga ordubetera baino ez dago, eta bi ordura Kandahar. Mugako hiriaren paradigma da Quetta, nahikoa da paseotxo bat bere bazarretik horretaz jabetzeko: balutxeak euren kaskete gorriekin; “chitral” izeneko txapel antzekoa daramaten tajikoak; uzbekiar beltzaranak edota mongoliar itxurako hazarak… Eta talibanak, jakina. Beren durbante beltzak ere bazarreko mosaiko koloretsuaren zati dira.

Gizonez ari gara, noski, emakumeekin kalean topo egitea askoz ere zailagoa baita. Batzuk burka baten azpian antzeman daitezke, Sariah edota Jinnah hiribide nagusiak zeharkatzen dituzten mamu urdinen antzera. Sudurra urrezko uztaiek zulatutako ijitoek, ordea, axolagabe erakusten dituzte euren ilea nahiz beso biluziak.

Bai, Quetta kulturanitza izan daiteke, baina inolaz ere elkarbizitzaren eredu. Talde ezberdinen arteko tiroketak, bazarreko postuetako eztandak, hilketa selektiboak eta bahiketak dira egunerokotasunaren taupadak. Eta, askotan, zurrumurru xume bat baino ez: “Lehergailuz zamatutako kamioi bat sartu da Quettan!”, entzuten da aldian behin. Halakoetan, Noordar hiribidea porlanezko blokez josten da, bertako gobernu eraikinak babestu nahian.

Gauzak honela, segurtasuna da negoziorik handienetakoa Quettan. Ikusi besterik ez dago Akhtar Mengalen etxea babesten duen ejertzito pribatua. Ez da harritzekoa, bera baita BNP (Balutxe Alderdi Nazionalista) alderdiaren buru. Bestalde, askok diote Kabul seguruagoa dela Quetta baino.

“Normalean interes tribalak daude hilketa selektiboen atzean, baina denok dakigu zein den gatazka nagusia Quettan eta Balutxistan osoan”, dio Mengalek bere herrialdeko mapa bat atzean duela. “AEBek talibanen kontra emandako dirua nahiz armak gure kontra erabiltzen ditu Islamabadek”, kexu da agintari balutxea. Dioenez, hamar milaka familiak ihes egin behar izan dute euren herrixkak bonbardatuak izan ondoren.

Eta Omar?
“Gauza jakina da Quettan dagoela. Baina guri ez bezala, berari ez diote ile bat ere ukituko zerbitzu sekretuek”, dio Mengalek, buruzagi talibanaren guardia pertsonala balutxez osatua dela gogoratuz aldi berean. Antza, munduko beste agintari asko bezala, Omar ere ez da fio bere ingurukoez.
Hein batean ulertzekoa da, Pakistanen era guztietako trikimaina eta maniobra ilunak baitira nagusi. Ezagunena, Islamabaden azpijokoa talibanak direla eta. Washington baretzearren, Pakistanek arabiar, uzbekiar edo txetxeniar jatorriko taliban bat entregatzen dio noiz edo noiz, baina inoiz ez bertako pastun bat. Haiek dira bertako zerbitzu sekretuen seme kuttunenak. Omarrena dugu, hain zuzen, horren adibiderik garbiena.

Erdibideko herria

“Pakistanek sortu zuen ‘munstro’ hau, amerikarren laguntzaz”, dio taliban mugimenduaz Enayatullah Khan-ek, ANP alderdiko buruzagi pastunak. Mengal bezala, ejertzito pribatu nahiz harresi garai batek babestutako etxean bizi da.
“Oso fenomeno berria da, duela hogei urte inork ez zuen halakorik ezagutzen”, jarraitu du Khanek bere ingeles bikainaz. “Pakistan konturatu da berarentzat ere eraso erreal bilakatu dela, baina beranduegi da jada mugimendua akabatzeko”, dio Khanek, te-esneari azken zurruta eman ostean.

Baina Quettan badira Omar mularen jarraitzaileak. Eta ez dira gutxi.

“Maite dut Omar, munduko gizonik fededunena eta ausartena da”, dio Balutxistango Unibertsitateko ikasle bizardun honek. Hizbula du izena eta Quettan jaioa dela dio. Antza, Hizbularen gurasoak Peshawar-etik, NWFP (ipar mendebaldeko mugako probintzia) eskualdetik etorri ziren duela 25 urte. Joan zen ekainean, Islamabadek berebiziko operazio militarra burutu zuen bertan, Barack Obamaren babes nahiz presiopean. Agintari estatubatuarrak argi asko daki Afganistan menderatu ahal izateko Pakistan ere kontrolatu behar duela.

“Pastunok genozidio hutsa jasaten ari gara”, kexu da Hizbula. Antzera diote bertako balutxeek edota Afganistango hazarrek, besteak beste. Ziurrenik denek arrazoi izango dute.

Siad hazara da eta Kunduz-etik (Afganistan) etorri zen duela hamar urte. Berak eta bere etniakide askok alde egin behar izan zuten, hain zen ankerra eurenganako talibanen presioa. Hazaretaz esaten da Genghis Khanen ejertzitoaren ondorengoak direla, hortik euren sortaldeko ezaugarriak. “Ezohiko” itxura batetik, eta musulman xiita konfesioa bestetik, sekulako bortizkeria jasan behar izan dute beti euren bizilagun sunitengandik.

“Sobietar inbasioaren garaietan, amerikarrek ez zuten eskrupulorik izan era guztietako borreroei laguntzeko: arma nahiz droga trafikanteak, talibanak, Dostum uzbekiar komandantea bezalako hiltzaileak… Errusiarrak garaitu eta jende haren eskuetan utzi gintuzten gero”, damu da Siad. “Egoera hartan, Omarrek erraz lortu zuen jendearen babesa”, gaineratu du, ordenagailuko pantailan duen Kunduzeko argazkiari begira.

Siaden ziberkafe alboko jatetxe ttipia Bahdir izeneko tajik batena da. Bera ere mugaren beste aldetik etorri zen duela ez asko.

“Ba al zenekien ‘kaki’ hitzak ‘hautsa’ esan nahi duela darieraz, gure hizkuntzan?”, dio Bahdirrek irribarretsu, haragizko otordu baten gainean. “Hautsa besterik ez dago Afganistanen. Zer dauka herrialde honek berau menderatu nahi eta ezin izan duten hamaika inperioentzat?”, galdetu dio bere buruari handik iritsitako tajikoak.

Bahdirrek jakin badaki galdera horren erantzuna ez dagoela Afganistanen bertan, alboko herrialdeetan baizik. Britainiar eta errusiar inperioen artean egon zen Afganistan erreserba energetikoen bidegurutzeen erdian dago egun. Hori gutxi ez, eta lau potentzia nuklearren (Errusia, Txina, Pakistan eta India) mugakide da asiar herrialdea. Horixe da, agian, afganiarren zoritxarreko patuaren erroa: erdian egotea.

Eta Omar? Quettan al dago?

“Zer axola dio orain? Jakin badakit ez naizela inoiz etxera bueltatuko”, tajikoak.

El periodista vasco y colaborador de GARA Karlos Zurutuza ha sido galardonado con el premio Nawab Akbar Khan Bugti, que concede la diáspora baluche para reconocer a los informadores que han dado a conocer la situación que padece este pueblo a nivel internacional. Zurutuza ha sido premiado por la serie de reportajes sobre Baluchistán que se han publicado en GARA a lo largo del mes de agosto y comparte el galardón con Peter Tatchell, periodista del diario «The Guardian» y reconocido activista en defensa de los derechos humanos en Gran Bretaña. Ambos recibirán el premio en una ceremonia que se celebrará a finales de mes en Londres.

¿En qué consiste el galardón que recibirá en Londres?
Se trata de un premio que concede la diáspora baluche desde Washington a periodistas que cubren el conflicto de Baluchistán. Lo cierto es que no hay muchos medios que cubran la situación de Baluchistán, por lo que ellos le dan mucho importancia a las informaciones que se publican.

El galardón se denomina Nawab Akbar Khan Bugti en memoria de un líder tribal al que mataron en 2006 en un bombardeo de la aviación paquistaní. Como todos los líderes tribales llevaba una vida llena de lujo, pero a la edad de 79 años decidió que lo dejaba todo atrás, ya que sabía que, de una manera u otra, le iban a matar. Por ello, decidió irse a las montañas. Fue algo muy importante para la resistencia baluche porque hay imágenes de vídeo y tuvo mucha repercusión. Le mataron el 23 agosto de 2006 y coincidiendo con su aniversario se concede este galardón. Debido a la muerte de Nawab Akbar Kahn Bugti, Baluchistán explotó. Los disturbios fueron masivos y miles de jóvenes se unieron a la resistencia. Por ello, el 23 de agosto es una fecha especialmente simbólica para los baluches.

¿A qué se debe que la situación de Baluchistán no aparezca en las agendas de los grandes medios internacionales?
Por un lado, se oculta por la importancia estratégica que tiene Baluchistán. Es un lugar en el que sólo interesa lo que hay en el subsuelo, pero a nadie le importa la población que vive en ese territorio. Los baluches sobran. Interesan su uranio, su oro, su petróleo, su gas y su posición estratégica, en una encrucijada de rutas energéticas y con mil kilómetros de costa en el golfo Pérsico.

Por otro lado, resulta paradójico que los grandes medios tengan su corresponsal en Pakistán, pero estos periodistas acreditados en Pakistán tienen prohibido ir a Baluchistán. Entonces, ese conflicto nunca se va a cubrir, a no ser que sea por parte de reporteros independientes, que no se acreditan como periodistas porque no podrían llegar allí. De este modo, los grandes medios no cubren el conflicto porque su corresponsal no sale de Islamabad. Por ello, si no existieran medios como GARA, el conflicto baluche no tendría ninguna cobertura internacional.

Hay excepciones, como Peter Tatchell, que ha cubierto este conflicto para un medio como «The Guardian». Por ello, los baluches le están muy agradecidos y también le han dado el premio.

En este contexto, para los baluches es esencial difundir su realidad en los medios internacionales para asegurar su supervivencia como pueblo.
Sí. Hay periodistas paquistaníes que informan sobre el conflicto baluche a costa de su seguridad. El problema es que al ser periodistas paquistaníes, el conflicto no transciende. A los baluches les interesa internacionalizar el conflicto, que el resto del mundo les preste atención. Éste es, precisamente, uno de los principales objetivos de este premio.

¿Cuál es actualmente la situación que se vive en Baluchistán?
La última crónica que publiqué en GARA la tuve que hacer por teléfono porque no me llegaban correos electrónicos. Por lo visto, los servicios secretos paquistan, que son los que controlan el país, están monitoreando internet y ejerciendo una presión terrible. Las personas con las que hablé me dijeron que la situación se había deteriorado muchísimo en pocas semanas. Lo más llamativo es que se está llevando a cabo una operación conjunta entre Irán y Pakistán contra los baluches. Hace saltar todas las alarmas. ¿Qué hay detrás de estas operaciones? Puede ser la construcción del gasoducto Irán-Pakistán-India, además de sofocar la insurgencia. Irán no escatima esfuerzos. Todos los días matan a gente bajo el cargo de «enemigos de Dios» sin juicio previo. La situación es bastante dramática. Los baluches dicen que cuanta más represión padezcan más gente se levantará y llegará un momento en el que les tendrán que matar a todos porque todos estarán dispuestos a luchar. Han llegado ya a un punto en el que no tienen nada que perder.