Hiriko bizimodua ardatz nagusia duen olerki liburua idatzi du Fertxu Izquierdo iruindarrak, olerkiok munduaren egoeraren inguruko hausnarketa etengabeak dira, auzoko bizimodua, pobrezia, poza, tristura, bizitza, sexua edota heriotza jorratzen dutenak. Bila ibili da poeta hiriaren anabasan, hortxe topatu ditu inspirazio eta salaketa gai ugari. Etsipena du inguruan bueltaka, ez du, hala ere, erraz amore ematen, ikasi egin du bere egiten, ondoan sentitzen, gertukoa duen arren olerkiok itxaropen aldarriak dira. “Goiztiriaren orduak gogorrenak dira / ederrenak ere bai / handik gutxira / bizitzeko egun berri bat / eskuen artean / izango dugulako”.

Goiza, eguerdia, arratsaldea, gaua… olerkiotan egunekoaren lau une aukeratu ditu egileak gogoeta egin eta inguruaz hausnartzeko. Egunerokoaren antzera, momentu bakoitzak bere erritmoa du, eta bakoitzean sentipen desberdinak isurtzen ditu Izquierdok. Espero zitekeenez, gauekoak du inspirazio iturri emankorrena, orduan ere ideiak azkarrago doazela irudikatuz. Esplikazioa da aldi berean, errealista, darabilen pisu iradokitzailea errealitatean txertatzeko moduko adibide argiak dira, irakurlea bereganatzeko modukoak. “Beirazko egunak dira / igandeez mozkortzen direnak / eta saminaren arratsaldeetan / josten ditugu iraganen orbainak / existitzen ez den kremailera / itxi nahi izango bagenu bezala”.

Halaxe, liburuaren izenburuko adibideak argi asko erakusten du poetak irudiak sortzeko duen prestutasuna, metaforak erraz ulertzeko modukoak dira, irakurlearengana iristeko nahia irmoa eta benetakoa da. Hirietan telebista antenetan hartzen baitute atseden txoriek, hirira aspaldi egokitu zirenez; mota guztietako jendea bizi da hirietan, nonahitik etorriak, eta jende hori guztia, finean, hiriaren bizimodura egokitzen da. Bistakoa da, errealitatearen zirrikituetan barrena iragaten den poesia nahi du pentsalariak, errealitatean ikusten dituen hutsuneak agertzen dituena, hizkuntza zuzena darabil horretarako Izquierdok. Hortaz, bizipenez betetako olerkiak dira, barnekoiak, iradokitzaileak, horixe poetaren ahalegina. Poesia lurralde atsegina zaiola frogatzen du bigarrenez, oraingoan etxeko leihotik dakusan mundua irudikatuta. Liburu argia gertatu zaigu, estimatzekoa agertzen duen naturaltasuna. Olerkiok inflexio puntuak dira, autorearen sendotasuna erakusten dutenak. Hain juxtu, poesiaren eskutik munduaren egoeraren inguruko hausnarketak eragiteko lan eta emaitza joria da Izquierdo eskainitakoa.

Duela bi urte argitaratu zuen Fertxu Izquierdok lehen poesia liburua, Gerratearen aztarnak, eta urte berean Iruñea Hiria Beka jaso zuen. Mendeko borroka (Assalto a Roma) izeneko nobela bitxia da aipatu bekaren emaitza.

Nobela bitxia dela diot, hasteko, liburuko argumentuaren gorabeherak azaltzea ez delako batere erraza. Liburuaren azalean bertan agertzen da Mendeko borroka-ko protagonista nagusietako bat, Bruce Lee; eta Way of the Dragon filma ikusi duzuenok dakizuenez, Chuck Norris da borroka esanguratsu horretako aurkaria (eta antagonista). Bada, 70eko hamarkadako Erroma gatazkatsuan bi borrokalari-aktore horiek bahitzeko planak egiten ari dira beste bi talde aurkari: Mussoliniren itzalpetik susperturiko faxistek Bruce Lee harrapatu eta hil nahi dute, Txina bezalako herrialde komunistei lezio bat emateko asmoz; aldiz, partisano berriek osatutako Lotta Operaria-ko taldekideek Chuck Norris bahitu nahi dute, era berean, faxistei kolpe itzela emateko. Azkenean, ordea, bahiketa bikoitzaren kontua komunisten eta faxisten arteko gatazka islatzeko aitzakia besterik ez da izango, faxistak estatu kolpe baten atzetik dabiltzalako eta partisano berriak erresistentzia sendo bat antolatzen ari direlako. Izan ere, bestelako mendeko borroka jokatzen da Izquierdok aurkezten digun Erroman.

Eszenatokian era guztietako pertsonaiak, zinezkoak eta asmaturikoak: Bruce Lee eta Chuck Norresekin batera Nora Miao eta Anita Ekberg aktoreak; Carla Capponi PCIko parlamentaria; Pinelli anarkistaren inguruko gertakariak; Stefano Delle Chiaieri, Junio Valerio Borghese eta antzeko faxista entzutetsuak; Moby Dick-ekin obsesionatuta dagoen Giovanni partisano zaharra... Guztiek jokatzen dute antzeko rola nobela koral honetan, orriotan protagonista nagusia etengabeko akzioa baita. Hain zuzen, idazlearen lorpen argiena argumentu bitxi baten baitan errealitatea eta fikzioa modu nahasgarri batean aurkeztea izan delakoan nago, historiatik bildutako gertakariak eta asmaturikoak elkarrekin okertzeraino. Horren erakusle, liburuaren amaieran eskaintzen diren Izquierdok berak nobela hau idazteko erabili dituen datu eta aitorpen zehatzak.

Bitxia da nobelaren egituraketa ere, italiar gastronomiari eginiko keinu nabarmenaren ondorio: atal nagusien banaketak menu baten itxura duen neurrian (Antipasto, Primer Piatto, Secondo Piatto, Contorno, Dolce eta Cafè e Liquorino); kapituluen izenburuek italiar janari edo edarien izena hartzen dute (gainera, izenburuko elikagaiaren inguruan, gehienetan, azalpen bat biltzen da testuan bertan). Azken aukera horren inguruan, sarritan informazio gehigarri horrek tramaren garapenari traba egiten diola deritzot, kontuan hartzen badugu 245 orrialdeko nobela 85 kontakizun laburretan banatzen dela. Erritmoaren kaltetan, elkarrizketak testura ekartzerakoan ere, nire iritzirako, Izquierdok ez du bete-betean asmatu.

Eta, hala ere, Mendeko borroka (Assalto a Roma) ni bezalako irakurle bitxi eta frikiak harritzeko eta desorekatzeko moduko nobela dela aitortu behar. Ekintza ugari eta akzio zehatzak (filmetako efektu berezien erakoak eta guzti), keinu literario eta zinematografikoak (ez soilik pertsonaiengatik), eszena umoretsua eta harreman berezi bezain korapilatsuak eta abar, edonori kontatzea zaila izanik ere, modu oso ulergarrian xehatzen dituelako Izquierdok. Estilo eta genero aldetik ere berrikuntza nahikotxo eskaintzen ditu liburuak, ikusgarritasun handiz ia-ia nobela grafiko gisa (edo are, story board mardul bezala) funtzionatzeraino. Izan ere, zaporea aniztasunean datza Tutti fruti alla romana honetan.

Bilbo Hiria Nazioarteko I. Poesia Lehiaketako —ba al dago poesia lehiaketa Nazionalik Euskal Herrian?— liburu saritua da Alberdaniak argitaratu duen Telebista antenetan atsedena hartzen dute txoriek, proposamen berezia baina ibilbide laburrekoa, nahiz eta detaile interesgarriak, eduki, badituen.

Interesgarria da, esate baterako, dena momentu berean gertatzearena: “…ohartu naizenean erakusleihoaren / beste aldean dagoena ni naizela”. Behako desberdina eman dio Fertxu Izquierdok hiriari, erdigunerik gabeko unibertso horri, batzuetan teilatuetan pausatuz, beste batzuetan kalean, beste batzuetan eraikinen barruan. Hiriak egun hartu duen forma (antzekoa Ziburuk zein Bilbok) hari itxuraz moztuena da. Elipsia, zerrendatzea, sintaxirik eza, zatitu bako lerroak, errepikapena… darabiltza idazleak hiriaren —eta are, bizitza modernoaren— paradoxak azaltzeko. Hiria bera da liburu honen akzioa: “Euriak margotu gintuen zoruan / eta beste hiri bat izan ginen”.

Egunerokotasunak opatzen dizkigun material itxuraz hutsalekin eraiki du txantrearrak mosaiko bat. Pieza bakoitza baino harago osotasun urbano bat dago, soziologia pertsonal batekin nahastua. Hitzezko paisaia geldoa eta sakona da, gizaki modernoaren abiadura biziegiarekin kontrastean. Urretxindorra zatiko poema askok —eta, orokorrean, maitasun poema finek— lortzen dute, uneka, hiriaren argiek eta poetaren adimenak bat egitea, desleku erraldoian poesia intimoaren miraria txertatzea.

Hiriak dakarren aldaketa kulturalak, finean, ez du poesia desegin. Horren testigu dira azken ataleko poema atenporal, espazio bako eta klasikoak. Baina liburuaren eite nagusia beste hori da; txoria antenan pausatua, bozinen hotsen gainetik dakusana bizitza batzuetan absurdu bat pasatzen: “…eta leihoek zabaltzen dituzten munduetan / interesgarriagoak dira beti besteen bizitzak”.

Aukera erretoriko zilegiak dira, duda barik, zatiketa, gauzak zerrendatzea, planoak kontrajartzea, halako kaos ordenatu bat sortzea ispilu hautsi baten antzekoa… baina azken emaitza nahasgarria da arean. Konbultsioa da nagusi, eta poemek ez dute batasunik. Eta hori berori ere ez litzateke txarra idazleak zatien ilusioa sortuko balu, baina finean lortzen dena gehiegizko dispertsioa da.

I. Cappuccino

Hiriko zaratak esnarazi zuen Giovanni. Motel mugitu zen
ohean. Gorputz osoa minberaturik zeukan. Goizero bezala.
Azken gerrak utzitako orbainetan odolusten zen partisano
zaharraren memoria. Ia hiru hamarkada pasatu arren, oinaze
berbera sentitzen zuen goizero. Eta urteek eragindako begi sartuekin
begiratzen zuen goiza.

Moby Dick, mesanotxean zeukan liburu potoloa, orrialde
markatutik zabaldu eta Town-Ho irakurri zuen. Balea zuria berriro
dator, pentsatu eta Town-Ho errepikatu zuen ahots ozenez.
Liburua utzi eta mugimendu motelekin altxatu zuen gorputz
zaharkitua. Ohe ertzean eserita geratu zen une batez.
Kanpoko zarata gero eta nabarmenagoa zen. Eskuak gibelera
eramanik, arnasa sakon hartu eta ohetik altxatu zen. Komunean
sartu-atera bat egin ondoren jantzi zen. Betiko arropa.
Panazko galtzak, alkandora zuria eta jaka marroia. Jakaren poltsikoak
arakatu, zigarro-kaxa hartu eta bat piztu zuen. «Settimoren
tabernara gosaltzera joateko prest nago orain», pentsatu
zuen. Eta eskaileretara atera zen etxea atzean utzirik.

Buongiorno Giovanni, agurtu zuen Settimok, nola esnatu
gara gaur? Atzo bezain gaizki, erantzun zion Giovannik. Jarriko
al didazu cappuccino bat?, eskatu zuen. Balea zuria dator, Settimo,
orain ziur nago, esan zion tabernariari. Berriro ere kontu
horrekin?, esan zion Settimok. Zaharkituta zaude, Giovanni
eta, nire ustez, gehiegi irakurtzen duzu. Zure gerrak aspaldi
bukatu ziren, eta faxistak kanporatu genituen alemaniarrekin
batera... Oker zaude, eten zion Giovannik, oso gizon atsegina
zara Settimo eta estimu handian zaitut, horregatik jakinaren
gainean jarri nahi zaitut; hiri honetan gauza ugari gertatuko
da. Laster gainera.

Cappuccinoa zerbitzatzen zuen bitartean, Settimok maitekiro
begiratu zuen agurea eta erantzun zion: ni tabernari hutsa
naiz, Giovanni, gaztea naiz, ez dakit deus munduaz eta, zu ez
bezala, ni ez nintzen borrokatu azken gerra handian, baina,
baina... balea zuria datorrela diozunean orduan bai ez dudala
tutik ere ulertzen!

Giovannik azken zupada eman zion zigarroari, cappuccinoa
hartu eta, zurrutada ezti batez, aparra zaporeztatu zuen. Soilik
orduan galdetu zuen: ez al duzu Moby Dick irakurri? Adanen
garaietatik hona, balea zuriaren konkorrean bildu egin dira gizakion
zorigaitz guzti-guztiak. Ahab kapitainak ez zuen lortu
balea hiltzea. Ez zuen lortu gaizkiarekin akabatzea. Eta orain,
berriro dator eta guri egokitu zaigu Ahab kapitainaren lana
bukatzea...
Kafeari azken zurrutada eman, ordaindu, beste zigarro
bat piztu eta, taberna abandonatu zuen, begirada zerumugan
galdua...

Poesia gustuko al duzu? Ez duzula maite, maitasun soilera eraman zaitzakeen poesia? Bada, paroxismo arrosaz harago doazen eleak, hotsak eta ahotsak hauteman nahi badituzu, hartu eskuetan gerratearen aztarnak eskaintzen dizkizun liburu hau eta jo aitzina.

Ez dituzu alabaina gerratearen aztarnak soilik hautemanen, gazte baten sasoi ilunen melodiak entzunen dituzu baita ere, antzemanen dituzu halaber haren, zure eta guztion inperfekzioak. Bizitzaren aztarnak ere iritsiko zaizkizu hitzen bidez. Bidez bide, haatik, perpaus herdoilen zertzeladak edirenen dituzu engoitik, hitzek berezko doinua eta musika lagun dituztela. Baliteke, bidez bide, soinuak gerrako balak gisara hautematea zenbaitetan, hala nola askatasun haizeak aurkitzea.

Auzo bateko gaztea —edo ez hain gaztea bazara—, liburuak eskaintzen dizun geografiarekin identifikatu zaitezke. Fertxu Izquierdoren poesia periferiatik heldu zaigu, marginaliatik. Bera, poeta, hiriko geografiaren grafitia irudika dezakezu, eguneroko bizimodua poesiaz deskribatzen duen marrazkilaria.

Bizitzako kontuak eta gertakariak eguneroko kronikak bilakatu izaten dira egunkarietan edo hedabidetan. Hedabideetatik eta egunkarietako heldu zaizkigun musika eta hitzak alabaina, usatuak eta gastatuak dira engoitik.

Poesia berriz etorkizuneko arma da, poesia ez baita gastatzen. Poesia sortu ahala hil egiten da, eta biharamunean, bizi beharrean, hitz eta hots berriak sortzen, birsortzen da poesia. Poesia izanen bada, hitz eta doinu berriak bilduko baititu, norberak bizitakoak. Poetak kasu.

Auzo bateko doinuak aipatu ditugu, baina auzo bakarra irudikatu izanagatik, milaka kilometroetara dauden beste auzoak ere —Txantrea auzoa bailiran— aurkituko dituzu liburuan: auzoa izan daiteke Bagdaden edo Ankaran, baita Palestinan ere. Gerrateko aztarnek egiten duten legez, tokian tokiko odolak, karriketan isuritako odolak, unibertsala egiten dute liburu honetako poesia, poesia gorria. Txantrea gorriz jantzita agertu digu Fertxu Izquierdok, poetak alegia.

Askatasuna oso garestia omen da Fertxu ibili ohi den karriketan, askatasuna gramoz “saltzen” baita bere inguruan. Askatasunak baina ez luke salgai izan beharko, askatasuna etorkizunean bizi den espazio helezina da. Hori liteke naski, gerratearen aztarnetan ibili eta murgilduz gero, poesia sorta honek iradoki litzaizukeena.

Auzo bat edota auzo mila. Auzo bakarra da mundua. Abia zaitez auzo bila. Auzoa karrikak izan daitezkeela, eta auzo pertsona halaber.

Bere lehenengo poesia liburua izan arren, hartzailea oso kontuan hartu duela sumatzen zaio Fertxu Izquierdo idazle iruindarrari, egindako poesietan igorle-hartzaile oreka egokia lortzen duenez. Egilearen kezkak bere egingo ditu irakurleak arazo handirik gabe. Giro urbanoa, egunerokotasuna, sex shop-ak, rock musika, graffitiak, taberna giroa, munduko gatazkak… gaurko gaiak jorratu ditu Fertxu Izquierdok, gaurko ikuspegitik gainera. Txantrea auzoan bertan kokatu ditu batzuetan gertutasunetik isuritako poemak; bestetan, mundu zabalean kokatutakoak idatzi ditu poeta gazteak. Hori bai, gehienetan, modu zuzenean, indartsu jorratu ditu gerrateen aztarna guzti horiek: “Baliteke poemen zainetan odolustea / milaka adioen leherketa artean / ahanzturaren ibai izoztuetan igeri eginez / hirietan izokin itoak izan ginen / eta ur tanta bakarrak bildutako anpulu batzuk besterik ez”.

Badu poetak, hala ere, bere ingurumariatik harantzago joateko nahia, bere poesiei bestelako ikutu unibertsalagoa emateko borondatea. Orduan, atzerriko gatazkei begirako mezuak ageri zaizkio, eta aipamen gordinen artean, lerroen artean ezkutatuta, bestelako irudi eta zentzuak aurkituko ditu irakurleak, esperoko ez dituenak. “Aurreko belaunaldiek ez zituzten egin / eta oraindik odolusten dira mapak gure eskuetan / Txetxenia, Gernika, Palestina geltoki duen trena herdoiltzen ari da / barkatu eragozpenak / baina Falujah metraila zati bat da nire begietan / egin ditzagun bat, bi, hiru… Irak ugari”.

Eta horixe liburuaren lorpenik nabarmenetakoa: mezu nagusien artean ezkutatzen diren bestelako adierak. Irakurlearen konplizitatea etengabe bilatzen baitu egileak, bere inplikazioa poetak. Bigarren pertsona gramatikalaz egiten du gainera: “Esnifatzen zaitut laztanen gramoetan burua galduz / giltzaperatzen zaitut borroka galduetako aberrietan mugak hertsiz / xurgatzen zaitut abenida lizunetako antzokietan begiradak taularatuz / … / eta harilkatzen zaitut nire eguneroko alanbradetan edertasunak xuxurlatuz”.

Gogoeta eta bizipenez betetako unibertsoa da liburua. Kontaketa hutsak gehienetan, autoreak bizi izandako hainbat gertaeren kronika moduan kontatuak. Baina, aldi berean, izaera kritikoa dutenak sarritan, inola ere egileak ez baitio gertaeren iruzkin interpretatiboari muzin egin nahi. Horixe Izquierdoren ekarpena. Mezua bidaliko digu etengabe, bere kezkak irakurlearenak bihurtzeraino. Hitz zuzenak eta mezu oldarkorra; berez datozela dirudi Izquierdoren olerkietan.

Txantrea soineko gorri bat da dio Gari Berasaluzek egindako hitzaurrean. Jarraian, egileak bere iritzi eta mundu ikuskeraren gorabeherak islatzen ditu liburuko bost ataletan: Sasoi ilunen melodiak, Gerratearen aztarnak, Perpaus herdoilduen pintzeladak, Inperfekzioak eta Bonus track: Anpuluen bilduma. Halako etsipena isuri du tarteka, ezinbestean, izan ohi ditugun nostalgien lekuko zorrotza hala ere: “Itzuliko dira arrosak gure eskuetara eta arantzak minaren arrailduretan geldituko dira / itzuliko dira gutunak gure postontzietara eta zigiluak mihi garratzaren urteetan itoko dira / itzuliko dira oroitzapenak gure bizimodura eta irudiak hari mehe baten funanbulistak izango dira / … / itzuliko dira arrosak, gutunak, oroitzapenak… baina agian ni ez naiz egongo”.

Izan ere, utopia eta askatasuna maite dituen sortzaileak badaki gehien irrikatzen dituenak ez direla beharbada beti itzuliko, itzuliko balira ere berandu izan litekeela. Momentua bizi nahi du, momentua bizi beharra aldarrikatzen du poetak bere olerkietan, berandu izan baino lehen. Horixe Fertxu Izquierdoren aldarrikapen nagusia.

Gerrate handien erdian sentiarazten baikaitu, pentsamendu eta ideia nagusien erdigunean. Zapalkuntza eta kalamidadeen errealitate gordina erakusten digu, mezuak helarazten dizkigu etengabe. Olerkiotan, lerro artean, ustekabe militanteak aurkituko ditu irakurleak, ustekabeekin batera kritika gordinak ere.

Poesia egiten jarraitu, Fertxu. Lehenengo liburua izanagatik ere erakutsia baituzu horretarako prestutasuna. Poesiaren auzuneak ameslariak behar baititu, errealitatearen kritika begi zorrotzez egingo duen iradokitzailea. Irakurleari zer pentsatua emango diotenak. Eta azken finean, begirada desberdinez ere, horixe estimatuko du gehien irakurleak. Lerro arteko ustekabe militanteak. Kritika gordinarekin ere sentimenduak ahazten ez dituen poesia, hitzen zirrikuetatik iritzi eta sentimendu agerpen berriak etengabe bilatzen dituen poesia.

Fertxu Izquierdoren Gerratearen aztarnak poema-liburuan sentimenduen geografia da poesiara bihurtu nahi izan dena; malko eta musuen geografia bihurtu da poema hauetara. Sentimenduen geografia pertsonal hau gorputzaren eta gudu-zelaiaren espazioak laztanduz sortu da, gorputzaren espazio fisikoa eta gudu-zelaiaren espazio diskurtsiboa elkartuz.

Sentimenduentzako geografia propioa sortzeko behar fisikoa darie poetaren hitzoi, ausentziek sorturiko samina, tristura eta bakardadea lekutzeko premia nabari da. Alegia, ausentziek sorturiko sentsazioak espazio fisiko eta diskurtsiboan gorpuzteko premia. Ausentzia mota ugarik eragindako sentsazioak gorpuztu dira: maitearen ausentzia, ausardiaren ausentzia, askatasunaren ausentzia… Baina, ausentzien sentsazioek itolarria, herstura eta arnasestua eragiten dute, eta itxidura horretatik askatzen dira poetaren hitzak, geografia uzkur horietatik. Herstura horretara garamatzate poemaren espazioek ere, kale gris estuetara, tabernetara, ilunpeetara, hezurrezko kartzeletara, gogoaren itolarrira…

Poema hauetan, beraz, espazioak (fisikoak eta diskurtsiboak) aparteko garrantzia hartzen du, eta nolabait, espazioa barneratzeko molde ohikoenak iraultzeko gogoa nabari da. Sentimenduen geografia pertsonal hori irudikatzeko hiru eremu hauek landu dira: diskurtso lirikoa (maitasun poema eta sentimenduek gainez egiten dute), diskurtso epikoa (gerratearen mundu imaginarioa erabiltzen du eta gerratearen hiztegiz poemak janzten), eta diskurtso urbanoa (hiriaren espazioez eta hiri-kulturaren erreferentziz bete ditu poemak). Hiru eremu hauek elkarlotuz, gainjarriz eta gurutzatuz sortu dira poema-liburu honetako irudirik aipagarrienak (esaterako, “Sasoi ilunetako melodiak” ataleko lehen poemetan).

Hiru diskurtso horiek gurutzatzerakoan hitzen zentzuek dardar egiten dute, eta hitzei ohikoa zaien zentzua eraldatu egiten da hitz horiek diskurtso liriko, diskurtso epiko edo diskurtso urbanoen estilo eta tonuekin nahasterakoan. Honela, maitasuna gudu-zelai bihurturik irudikatzen da, edota gudu-zelaia maitasunerako gune bihurtzen da. Eta hiria, maitasunerako zein gerraterako gune bihurtzen da, baina, batez ere barne-sentimenduak islatzeko espazioa, gorputzaren sentsazioak irudikatzeko gunea.

Horixe da liburu honetako lorpenik aipagarriena, hiru diskurtso horietan aldiberean kokatzeko trebetasuna, hitzen zentzuak puztuz edota zalantzan jarriz, hitzen anbiguotasuna aberastuz. Honela, hitz asko eta askoren zentzua iragankorra eta aldakorra da liburuan zehar, poemaz poema eraldatuz doa. Poeta hiritik nola, hala dabiltza hitzak poemotan, errari. Batzuetan epikotasunez puztuta, beste batzuetan lirikotasunean itota, eta gehien-gehienetan hiriko karriketan noraezean.

Dena dela, hiru diskurtso molde horien muga lausoan ez dira kokatu poema guzti-guztiak, badira diskurtso jakin batera zeharo lerratu diren poemak, eta horietan ez dut sentitu halako kinada berezirik, halako irudi berritzailerik.

Bestalde, geografia urbanotik urruntzen denean, ausentzia horiek marrazteko erabili dituen irudiak ez dira hain berritzaileak. Kasu batzuetan ausentzia horien berri emateko portuan kokatu ditu sentimenduak, barne-minak itsasoa, ozeanoa eta olatuen joan-etorriarekin parekatuz. Geografia horiek ohikoagoak eta ezagunagoak egin zaizkit, batere berritzaileak ez diren irudietara hurbildu naute. Hortaz, hirira bihurturiko poemak gogokoago izan ditut, hiru diskurtso horien bueltan eta kontraesanean sorturiko irudiek harrapatu naute, zentzuak anizteko gaitasun bizi horretan kateatuz.

“…Nahi duzun bezala deiozu; gerratea edo bimilatabosgarren urtea. Baina poema hauek gerra txiki eta mingarri honen adierazleak baino ez dira, eta lerro hauen artean zutaz iboildutako hitzak topatzeaz gain, gerratearen aztarnak aurkituko dituzu”.

Hortxe definizio zuzen, labur, zehatza. Egileak berak eginikoa. Sarri hamaika berba-amaraunetan nahasten gara zerbait azaldu guran; ahaztuz, lerro zuzena izan ohi dela lerrorik zuzenena. Baina osterantzeko hitzik aukera nezakeen…

“…Areazko udazken bat erosi nuen / baita izarez egindako irla bat ere. / Horregatik hotzak jota / eskuen artean alde egin zitzaidan udazkena”.

Bestelako aukerarik ere bazen, izan…

“…Kausa galduen geografia gara / malkoen aterki zulatuetan / isuritako poema bustiak besterik ez”.

Eta zer esan honetaz…

“…Basora hiriaren izena lehenengo aldiz / mila eta bat gau liburuan irakurtzeko aukera izan genuen / bonbak asmatu baino lehenago…”.

Hiri bat da liburu hau. Kale, errepide, etxe-xingola, plaza… sentimenduz beteriko hiria; edozein pertsonak izan litzakeen gozo eta gaziekin. Jolas egitea atsegin du egileak, eta irakurlea horretan sartu nahi du, inplikatu nahi du berba-eraikinetan.

Zer gertatuko litzateke bere esaldi bakan esangure gabeen puzzlea asmatuko bagenu? Honako hauxe…

“(…)Hiria ari du eurian / Eta gauak tabernarantz narama / Porlanezko hilobi hauetan bizitzaren aldeko manifestu bakarra dira (zure begiak). / Eta bakardadea autobusak egunero hartutako bidezidor bat da. / Memoria ez da itsatsi beharreko puzzlea, bizi beharreko gauen bilduma baizik. / Baina gu beranduago jaio ginen eta basamortuak dira orain hildakoen aberria. / Eta dena den auskalo non den etorkizuna zu ez baldin bazara”.

Erresistentziako poesia dei liteke Fertxu Izquierdok “Gerratearen aztarnak” izenburuko liburu honetan eskaintzen duena, ados ez dagoen munduarekiko erresistentzia alde batetik, baina, neurri batean behintzat, bere buruarekiko erresistentzia, bestaldetik. Lehenengoari dagokionez, Euskal Herri honetan hainbestetan idealizatu diren hirugarren munduko konfliktoekiko elkartasunean oinarritutako poesia idazten du poetak. Gauzak honela, Palestina, Nikaragua, Irak eta horrelako izenak aipatzen zaizkigu behin eta berriro, hizkuntza militarista erabiltzen duen poesia militantea sortuz. Poema hauen bidez etorkizunez betetako armarena berriro plazaratu nahi izan duela ematen du. Eta, jakina, egoera horiek Euskal Herriko egoerarekin parekatzeko tentazioan erortzen da idazlea, egoera hauek besterik gabe parekatzerik balego bezala. Bigarrenari dagokionez, poema hauetatik islatzen den subjektu poetikoa (poetak idazkietan bere buruaz islatzen duen irudia, batzuetan fikziozkotzat hartu daitekeena) guztiz erromantikoa da, eta maitasunaren bidez bere lekua bilatzen duen subjektu moduan aurkezten da.

Gure hau irakurtzen duzuenok Fer Izquierdo ezaguna izango duzue musika alorrean bi hilean behin egiten dituen kolaborazioengatik. Aurpegi asko ditu, ordea, eta olerki bertsoz agertu digu orain arte ezagutzen ez genuen horietako bat. «Lanaren eta zorte pixka baten» ondorioz erdietsi du hasiera batean auzokoa soilik izateko sortua zen egitasmo bat: Gerraren aztarnak olerki bilduma Pamiela argitaletxeak kaleratzea. Poliedrikoa gure laguna. Horregatik ari da prestatzen, beste lagun batzuekin batera eta liburu horretatik abiatuta, Saudade Armada proiektua.

Badirudi zure bertsoetan garai ilunak azaleratu dituzula, baina sasoi ilun horietako maitasuna eta itxaropena ere bai. Oso olerki egokiak garaiotarako, ezta?
Bai, zeren eta, azken finean, garai ilunetan ere itxaropenerako melodiak aurkitzen jakin behar da. Eta poesiak horretara garamatza, iluntasunaren eta itxaropenaren artean dagoen oreka horren bilaketara. Gure garai ilun hauetan ere ostadarraren edertasuna ikusteko gai izan behar gara. Baina, horretarako, euri eta eguzkiaren elkartzearen zain egon behar, noski. Poesia ilunenak hitz ederrez horniturik egon daitezke. Eta horretaz ere gozatzen jakin behar dugu, hortik aterako baitugu gure ostadar pertsonala.
Txantrea auzoa holakoa izanik, bere historiarekin eta istorioekin, bazen bertako gertakizunei lirika pixka bat jartzeko...
Egia da. Leku orok izan ditzake bere doinu poetikoak. Nik, esaterako, ez ditut Parisko edo Istanbuleko kafe-etxeak ezagutzen, ezta Pragako karrikak ere. Ez naiz bizi Lisboa bezain hiri xarmagarri batean, Iruñean baizik. Beraz, gure hiriari, gure auzoari, xarmagarritasunaren zukua atera behar diogu. Ni Txantrean bizi naiz eta horregatik bertako edo bertan bizi izandako istorio ugari eraman ditut nire poesietara. Azken finean, lirikotasuna edonon aurkitu dezakegu, Lisboako Alfama auzoko tabernetan edo Iruñeko Txantrea auzoko etxe azpiko okindegian.
Poesia auzotarrak dira, baina beste zenbait auzotan gertatzen diren bezalaxe.

Gari Berasaluzek hitzaurrean dioenez, "pelikula baten gidoia garela aitortuko dizu idazleak", baina aldi berean "bideo gogorra" dela ohartarazten du. Horren hurbiil sentituko al dugu gure errealitatea?
Olerkietan topatuko ditugun egoerak egoera gordinak dira, errealitatekoak. Hemen ez dago ohiko maitasun platonikoetarako tokirik. Haragizko amodio platonikoetarako akaso bai, ordea. Eta ez daude dena irabazten duten heroiak, baizik eta tabernetan beren miseriak mozkortzen dituzten gizon-emakumeak. Eta batzuetan gure istorioek pelikula baten gidoia ematen badute ere, berehala ohartuko gara fotogramen beste aldean gaudela, eta zapalkuntza eguneko menua dugula, Euskal Herrian, Iraken, Txetxenian, Kolonbian… Horregatik diot batzuetan maite duzun lagun batekin izaren artean txirikordaturik zaudenean pelikula baten gidoian zaudela ematen duela, nahiz eta kanpoan errealitatea beste bat izan. Eta hori da plazaratu nahi izan dudan ideia.

Horrelako liburu bati eusteko aldarte jakin bat izan beharril al dago?
Ez, ez dut uste. Azken finean, nire ustez, olerki hauek, irudi poetikoez horniturik, istoriotxoak edo kronika txikiak bezalakoak dira, eta olerki bakoitzak sentimendu ezberdinak eragin ditzake, batzuetan ezkorrak beste batzuetan baikorrak, pasioak, beldurrak, edo besterik gabeko kronika hutsak. Bestela ere, lerro horietan musika entzun daiteke, rock gogorretik musika goxoraino. Hortaz, musika entzuteko aldarte jakin bat izan beharrik al dago?

Nola lortu zenuen liburua argitaratzea? Zer sentitu duzu lehen lan hau argitaratzean?
Lanarekin eta zorte pixka batekin lortu dut. Argitalpen txiki bat egin behar genuen, auzora mugatua, baina, argitaratu aurretik, beste auzokide baten bitartez, David Mariezkurrena historialariaren bitartez hain zuzen ere, Pamiela argitaletxeko lagunen eskuetara iritsi zen. Haiei gustatu zitzaien eta argitaratzea erabaki zuten. Eta poz handia da lehen lan hau Pamiela argitaletxearen bitartez argitaratu ahal izana. Eta, beste alde batetik, idazten jarraitzeko izugarrizko bultzada ematen du.

Olerkigintzan adituak ez garenontzat. Liburuan sakonago murgiltzeko arrasto edo gomendioren bat?
Hasteko, nik esango nuke ez dugula zertan adituak izan irakurriko dugunaz gozatu ahal izateko. Nik neuk ez dut neure burua aditutzat jotzen. Zera, nik poesia kaletar hauetan zehar lasaitasunez paseo bat ematea proposatzen dut.
Olerki bakoitzak sentimendu ezberdinak eragin ditzake, batzuetan ezkorrak beste batzuetan baikorrak, pasioak, beldurrak, edo besterik gabeko kronika hutsak. Bestela ere, lerro horietan musika entzun daiteke, rock gogorretik musika goxoraino
Garagardo batekin, beharbada, hobe. Eta bilatu zuk izandako bizipenekin identifikatu daitezkeen olerkiak. Bilatu hitz jolasak, doinuak, musika, sentipenak, istoriotxoak… Batzuetan ez da poema oso bat ulertu behar, nahikoa da esaldi bakar bat poema horretaz goxatzeko. Garagardoari beste tragoxka bat eman eta aurrera.

Liburua argitaratzearekin batera, oker ez banago, beste proiektu batean murgilduta zaude lagun koadrila batekin, ezta?
Bai. Liburuaren aurkezpena egiteko poesia errezitaldia egitea pentsatu nuen. Ekitaldi xumea baina polita egin nahi nuen, olerki batzuk hautatu, musika pixka bat, irudiak… eta errezitaldi horretarako lagun batzuk endredatu nituen: Gari Berasaluze eta Arantxa Santesteban errezitatzeko, Kako marrazkiak egiteko…
Lehenengo entsegua egin genuenean, gustura geratu ginen eta zerbait gehiago egiteko gogoa piztu zitzaigun. Horregatik, liburuaren aitzakiarekin Euskal Herriko beste tokietan beste errezitaldi batzuk ematea pentsatu dugu eta jadanik zenbait leku zehaztuta daukagu. Saudade Armada izena hartu du proiektu berri horrek eta, liburua mugitzeaz gain, bestelako ideiak eta asmoak ere baditugu.

Kako aipatu duzu eta liburuan marrazkilari horren presentzia nabari agertzen zaigu.
Kako, aspaldiko laguna izateaz gain, izugarrizko artista da eta hasiera-hasieratik argi neukan haren irudiez hornitu nahi nuela liburua. Kakok ongi hartu zuen olerkien zentzua eta ilustrazio ezin aproposagoak egin zituen. Batzuk ezin izan ditugu erabili, baina han gordeko ditugu, errekamaran, Saudade armadarako. Baina erabili ditugun irudiek edertasunez janzten dute liburua.

Iturriak dira beti aipatzen den beste elementu garrantzitsu bat, zeintzuk dira zureak?
Mota guztietako poesia irakurri dut, kanpokoa eta hemengoa, eta zehatz-mehatz iturriak zeintzuk diren esatea zaila egiten zait. Suposatzen dut irakurri ditudan poeta guztiei zerbait lapurtu diedala, hitzen bat, irudiren bat…
Dena den, azken garai hauetan, liluraturik nago poeta turkiar batekin, Ilhan Berk poetarekin hain zuzen ere. Aspalditik izan ditut gustuko turkiar poetak, Nazim Hikmet batez ere, baina Ilhan Berk deskubritu nuen duela gutxi eta oso estilo berezia du. Oso indartsu eta goxoa da aldi berean.

Poesia liburua baldin bada ere, narrazioan aritu zara eta iragan den neguan Atarrabiako Pedro Narrazio Laburren Saria eskuratu zenuen. Poesian ala narrazioan, non mugitzen zara erosoago?
Orain arte poesia izan da benetan landu izan dudana. Narrazioa beti tentagarria izan zait, baina ez nintzen ausartzen. Eroso sentitzen nintzen poesiaren eremuan. Eta nik esango nuke oraindik ere erosoago sentitzen naizela eremu horretan. Hala eta guztiz ere, proba egin nahi izan nuen eta narrazio testu bat landu nuen eta Atarrabiako lehiaketa horretan saritu ninduten. Beraz, jadanik poesiaren muga zeharkatu dudala esan dezaket. Hau guztiz aberasgarria da niretzat, zeren eta hemendik aurrera bi bidezidor hauetan ibiltzeko aukera izango dut.

Iruñekoa eta euskaldun berria, ez du ematen bide erraza denik, ezta?
Iruñean, kostata bada ere, gero eta gehiago entzuten da euskaraz. Eta euskaldun berria izatea ez dakit, ba, zein puntutaraino oztopoa den ala lagungarria. Azken finean, euskaldun berri naizen aldetik, ongi dakit nolako esfortzua egin behar izan dudan euskara ikasteko eta horregatik gaur egun niretzat euskara altxor estimatua da.

"Gora hegan egin nahi duen poeta baten ahotsa". Horrelaxe deskribatzen du Jose Angel Irigarai Pamiela argitaletxeko editoreak Fertxu Izquierdoren (Iruñea, 1975) Gerratearen aztarnak izeneko poema liburua. Txantreako idazle gaztearen lehen lana da, poesia eta literaturaren arloan zenbait sari irabazi ostekoa, hain zuzen ere.

Aurreko ostiralean aurkeztu zuen liburua Izquierdok Txantreako Euskaldunon Biltokian. Bertan poemen errezitaldia ere egin zuen gazteak Gari Berasaluzek (liburuaren hitzaurrearen egilea) eta Arantxa Santestebanek ere parte hartu zutela. Musika eta irudiak lagun, Izquierdoren hitzak ingurugiroan jario egin zuten.

Zer dago liburu honen atzean?
Esperientziak kontatzen ditut, auzoan edo orokorrean bizitzen ditugun kronika urbanoak dira. Egunean ikusten dugun guztia biltzen saiatu naiz, sentimenduei eta musikari garrantzi berezia eskainiz. Egunerokotasunaren kronikak egiten ditut eta metaforak egiteko gerra, amodioa, desamodioa eta antzerakoetaz baliatzen naiz. Azken finean, guztiok bizi ditugun egoerak deskribatzen ditut, karrikakoak.

Munduko toki asko aipatzen dituzu liburuan, Palestinatik hasita Kolonbia arte. Zer harreman duzu toki horiekin?
Aipatzen ditudan leku batzuetan egona naiz, Mexikon, Kolonbian eta Kuban, esaterako. Besteak interesa pizten didaten tokiak dira, gorrotoa eta maitasuna, adibidez, adierazteko erabili ditudanak.

Irak, Chechenia, Kolonbia, Irlanda... Zer dute toki horiek komunean?
Guztietan egoera gordinean bizi dira. Oso gatazka krudelak daude, mingarriak eta, gainera, askotan oso ahaztuak daudenak. Agian Palestinarena bai entzuten da gehiago, baina, esaterako, Chechenia eta Kolonbia. erabat ahaztuta daude.

Gernikaren sinboloa hainbatetan aipatzen duzu liburuan.
Bai, beste sinbolo berriak eraikitzeko erabiltzen dut. Gernika oso ezaguna da eta horixe da, aintzakotasun hori, alegia, faltan botatzen dudana beste herrialde batzuen kasuetan. Checheniako hiriburua, Grozny, Gernikako koadroan irudikatzen dena baino suntsituago dago, ez dago, baina, Grozny izeneko koadrorik.

Euskal Herria ere aipatzen duzu zure poemetan.
Bai, leku guztietan bezala hemen ere badaudelako egoera gordinak. Toki bakoitzak bere berezitasunak ditu, halere, edonon daude egoera latzak, gerraz gain. Langabezi tasa altua, pobrezia, tratu txarrak. Zerrenda luze bat.

Pesimistatzat joko zenuke zeure burua?
Ez. Olerki batean aipatzen dudan bezala, esperantza izpiak han daude eta piztu behar ditugu. Malko pila bat biltzen ditugu baina irribarreak ere bai.

Horrelako sentimenduak adierazteko, zergaitik aukeratu duzu poesia?
Nire kasuan behintzat, barne-barneko sentimenduak adierazteko poesia egitea errazagoa suertatzen zait, kronika labur pila bat sar daitezkeelako. Nobela bat idatziko banu, gai baten inguruan eginen nuke. Poesiak hamaika gai jorratzeko aukera ematen du. Metaforak, hitz jokoak, irudiak egiteko aukera.

Errezitaldian musika eta irudiak erabili dituzue poesiaren irakurketarekin batera. Zergaitik?
Musika eta irudiek testuingurua ematen diete hiztei. Poesiarekin batera musika entzuteak irakurketa aberasten du, hau da, fondo musikalak poesia osatzen du. Musikak garrantzi handia dauka bizitzan eta olerkietan ere erreferentzia asko egiten dizkiot musikaren munduari.

Gauerdieroko anpulu hauek ze bildumakoak
diren ze taberna ilunetan esnifatu genuen azkeneko
musuen gramoa taupaden kroniketan oheko gerrateaz
mintzatu ei zen eta izerdiaz ze ardotan itoak
ginen ze graffitian galdu genuen irudia
itzalen eszenatokian maitaleen dantza lizuna espermaz
jantzia oroitzapen faltsifikatuak oraina ordainduz
kontrabandozko hasperenak kulero zurien egunsentia
erantziz gau hondoratuak odolezko ibai hauetan edo
malkoak euri bakarra diren basamortu honetan
esnatu izenen geografia menditsuan galdurik
atorrak ditiburuen zirimolak marraztu
zituen ausentzien gaindosiak taberna honetako komunean
abandonatu ninduenean ezpainen atautean
debekaturiko orgasmoen begiak itxi
zituzten alkoholzuloetan dolu oroitzapen desitxuratua
bihurtu zen atzoko musuen azken gramo hura gogoan
izan ausentzien gaindosiak nire atzoen bilduma asasinatu
du eta orain anpulu hauek ze bildumakoak diren
ez dakit



Bihotza egunero zortzi ordu lantegian zigortua
zoruan etzanda lan istripu batez
sentimenduen haragi irekia
heriotzari bostekoa emanez minez zulatutako gauean
edota zinemaren atarian zain esperantzak landuz
ludi agonikoa egon arren
hiriaren desordena bogota bat odolean
igande gauetan aste osoko negarrak bilduz
gosez hildako umeak zure ninien Bagdad-en
eta gosearen espetxeetan jada ez dakit zenbat egileek
oinazearen soinu banda originala izkiriatu duten
ankaran
eta gu aurrez aurre gaude begira
[ denbora galduz, egunak galduz, musuak galduz,
iraultzak galduz, gauak galduz... ]
ludiak agonizatu behar badu ere bizi gaitezen
gauero uztailaren hemeretzian managüan
sartuko bagina bezala
laztan bakoitzean fronte sandinista berriak sortuz
denbora aprobetxatuz
minuturo iraultzak irabaziz
minuturo ludiaren agoniari aurre eginez
eta ez dakidanez noiz izango den azkeneko gaua
zure biluztasunaren telediarioan informazioa eskatuz
gauero lapurtuko nizkizuke milaka musu
milaka fereka
haciendo revolución desde tú cuerpo por variar.




Zure alua fotokopiatzen dut nire ezpain bustietan
eta zure izterrak erasotzen dituen erlea naiz,
zure bularrak estaltzen dituen ihintza, agian.
Oheko kaligrafian gutunak idazten dizkizut,
eta behin eta berriro zure atlasen bidaiaria naiz.

Zure sabela zeharkatzen dut nire esku samurretan
eta zure muinoak gailurreratzen dituen mendizalea naiz,
zure irudiak lapurtzen dituen itsaslapurra, agian.
Oheko kaligrafian espermaren itsasoak idatzi dizkizut
behin eta berriro zure geologoa izan nahi dudalako.




Amildegiaren ahotsetan hildakoen sekuentzia erakusketa bat
besterik ez da
zuhaitzen azalean isiluneak tatuatu zituzten heriotzez
gernika
txetxenia ginen memoria bonbardatuz
galtzaileen anpuluak heriotzaren hautsarekin
nahastu zirenean oinazearen borreroek sarraskiak oihuz
osatu zituzten bizitzaren errefuxiatuek hilobietan
babes politikoa aurkituz
aieneek hondamenaren kontra destatu zuten
arekatan nabarra apirilaren alanbradetan harilkatuak
paisaiak ekiditu zituzten eta kea malkoen aitzakia bihurtu
genuen zenbat gernika ari diren negarrez ez
ikustearren