Ziztu bizian baina sigi-saga egin zioten ihes Magallanesi “Patagonia” bataiatu zuen eskualde zabal ezezaguneko bi emakumek, Espainaratzeko asmoz harrapatu nahi izan zituenean. Eme-ehiztari bihurtutakoak, behin eta berriz huts egin zuen tiroa horregatik, otzan-otzan hurbildua zitzaion ehizaki xaloa galduz.

Trikimailuz ontziratutako bi gizonezkoak berriz, laster gaixotu eta hil ziren, itsasgizona esku hutsik utzirik. Espainiako erregeak bi giza bikote eramateko agindua emana baitzion, bidaian aurkitu herrien lagin edo erakuskari gisa. Hiru mende geroago giza zoologiko eta zirkoetan sekulako arrakastaz antolatuko ziren erakustaldi lotsagarrien aurrekaria. Hau da, basati eta primitiboekiko voyeurismoarena, egun, turismoaren bitartez, herri asko ogibidez exotikoak izatera bultzatu dituena.

Sigi-saga jarraitu zuen Magallanesen bide liskartsuak. Neke eta gorabehera gaitzen ostean, bere izena daraman itsasartea idoro zuen handik hilabete batzutara. Filipinak ere bai. Baina azkenik bidaldiaren xedea beteko zuela zirudien arren, uharte ñimiño bateko biztanle biluzi atzeratuek hil zuten ustekabean. Espainako Erregearen handitasuna armekin erakusteko nahian abiatuta, ez zuen nonbait Mactango (Cebu) etsai haien txikitasuna neurtzen asmatu.

Sigi-saga egin zuen aurrera Patagoniaren ibilbideak. Rio Negro itsasadarreko Viedma hiria izan zen, hain zuzen, europarrek bertan sortu zuten lehena. Salestar erretore batek utzi digu hango itsasargiaren bedeinkatzearen berri zoriontsua, 1887an: “Isiltasunik bilduenean ozeano Atlantikoari so, dorre hura beren besoez eraikia zuten indiar presoen begiradapean, tiro-jasa burrunbariez agurtzeko prest zegoen artilleria hurbil genuelarik, Goi-goikoari eskainia zen ongintzako eraikin hura, basamortuko zibilizazioaren aitzin­da­ria zena...”

“Basamortua” aipatzen du berriemaileak, sarkinen ikuspegitik hutsik zegoelako Patagonia. Jendegabe, hots. Inor ez zen bertan bizi eta —bertakoak ezik. Quantité négligeable! Herrialde hartan milaka urte zeraman biztanleriaren egitekoa hortaz, ongi zehaztuta azaltzen zaigu bien bitartean: agerritik kentzea, edo besterik ezean, lan zitalenak egitea, lur-lapur kristauen mendeko beti ere.

Sigi-saga eta lehiaka joan ziren, ondo bazkaldu eta gero —kronikagileak dioskunez— Viedmako agintariak bide kaskarretan barrena, zaldiz nahiz zalgurdiz, nora eta hiriko lehen udal liburutegia jai-girorik alaienean zabaltzera.

Liburutegian, militarrak suntsitzen ari ziren herri zahar bitxiei buruzko ikerketa antropologiko hasi berriak egongo ziren eskuragai, besteak beste. Kultura behar zen! Baita bihurrikatze ideologiko anitz ere, giza eskubideen aitorpenaren ondoren kolonizatze gupidagabea zuritu ahal izateko. Eta batik bat, zientzia eta teknika ziren beharrezkoak, izadia inongo oztopo eta mugarik gabe ustiatzeko. Izan ere, ingurunea bere horretan uzteko joera zen Patagoniako bizilagun ibiltariak gaitzesgarri, hutsal eta “ez gizaki” egiten zituena, aberasteari emandako kolonizatzaileen begietan behinik behin.

Hotsandiko garaiak, bada. Basamortuko Kanpaina odoltsukoak era berean. Lu­rralde hartako jatorrizko jendearen hala-holako azpiratzea ez zuena helburu, baizik eta “arraza antzu bat behin betiko desagertaraztea”, kanpainaren sustatzaileek argi eta garbi adierazi zutenez. “Arraza antzu bat”, zurien zentzuan garatzeko gogo edo senik ez zeukalako.

Sigi-saga joan da beraz, Patagoniaren ildo gatazkatsua, bertakoen ondorengoak erabat galdu ez diren heinean. Honen lekuko dugu, esaterako, sarraskiaren azken txanpan eragile nagusia izan zen Roca jeneral argentinarraren giza irudia zaldi gainean, Bariloche hiriko enparantza nagusian. Nahiz eta margo gorriaz nahiko desitxuratuta dagoen, zutik dirau oraindik. Zutoinean, hitz bat: “hiltzailea”.

Zuzen-zuzen joan zen zerura, ordea, Chimpayko (Rio Negro) Ceferino Namur­curá. Iaz Eliza katolikoak dohatsu aitortu zuen lehen mapuche zorigabe hau, borrokan garaitutako buruzagi baten semea zen. Haurtzaroan etxekoengandik indarrez aldendu eta Buenos Aires hiriburura bidali zuten ikastera, salestarrekin zibilizatu zedin. 1905ean hil zen, mirariren bat edo beste egin ondoren, hemezortzi urte baino ez zuela, europarrek Ameriketan barreiaturiko hetikak joa.

Iragan hurbilaz ahaztu ez diren maputxeek badakite, hala eta guztiz, kapilau kristautzaileek eta Roca jeneralaren gudarosteek tren berean egin zutela Patagoniarako bidaia. Eta “basamortu” deiturikoa, arbasoen bizilekua besterik ez zela. Gaur ere zaindu beharreko toki guztiz eder emankorra, alegia.


Hutsa zer da?

Nork esango zukeen honen astuna eta orojalea litekeenik hutsa —inoiz geure ezjakintasunean ezgauza eta hutsaltzat hartu bagenuen ere.

Baina ustekabean inguratu zaigu, lepotik heldu eta atzetik besarkatu gaitu, basoko itzal baten antzera, zeinaren jatorriaz ezer ez dakigun, zuhaitz batetik itzuri dena baino —zutik dirauen zuhaitz ihartu, barne-huts bizigabe horretatik, esaterako. Oraintxe askatu baitu, oraintxe utzi baitu gugana joaten, areago, agindua ere eman dio bere ondotik igaro berri diren ibiltariok lehenbaitlehen atzeman ditzan.

Eta bertan lotu gara, zuhaitza izandako hori, oraino zuhaitza dena agian, begiak itxita irudikatzeko, adar hautsiek azal zartatuan utzitako aztarnei antzemateko, zomorro beltzez josiriko enbor hustua gogora ekartzeko, non argia sartu ezinean dabilen honez gero.

Honaino jarraitu digu, beraz, hutsaren itzalak, orpoz orpo. Edonora lagunduko digu aurrerantzean. Eta gure indarren neurgailua den bizkartzain bizkarroi horrek, motzean lotuko gaitu hemendik aitzina, bera borrokatzera behartuz ere.

“Gu hor gauden bitartean, ez dago herioa; herioa helduko denean ordea, gu ez gara egongo”, hitz egin zuen Epikurok, funsgabeko beldurrei aurre egin nahian. Dena den, bestela da kontua, bizitzearen beldur denari itsasten zaiolako heriotz kutsua edo­non. Bere baitako hustasunaren eskutik, alegia.

Hutsa zer da? Bularrean haziz joan den ozono-zuloa. Edozein betegarriz berdintzen zaila. Gaixotasun larria bezain ezaguna. Batzuk baliatzen dakitena, hurkoa erakarri eta haien esanera dantzarazteko.

Hortik kanpo hutsunerik ba ote den ala ez jakin nahiak, buruhauste handiak eman dizkie pentsalariei. Ezetz dirudi: hutsarterik “hutsenean” ere uhin, izpi, zatiki, materia zein energia ilunak aurkitu dira eta. Unibertsoan ez omen da inon erabateko hutsik. Nola izango da, ba, nonbait, berez ez dena? Gurpil zoroa, hizkuntza hau erabiltzen dugun heinean, behintzat. Izatea eta ez-izatea, mugaduna eta mugagabea nahiz munduaren sorrerari buruzko galderen arlora eramango gaituena. Hau da, armadunekin ezkondu diren zenbait erlijioren aginterri historikora.

Kontuz gero! Hemen ezer ez da kaltegabea, ez doakoa. Zenbat eta gaiztoagoa erlijio-erakundea, zenbat eta arituagoa gizalegea huts egiten, hainbat eta hitz eder, bakezale eta labanagoak erabiliko. Nahiz eta salbuespen-egoeretan, berehalako ikara eragitea beharrezkoa denean, zakar jokatuko duen ageri-agerian.

Eliza katolikoak 1600ean errearazitako Giordano Bruno dugu, hain zuzen, Antzin Aroko atomisten ikuskera —aipatu Epikurorena barne— beretu eta, besteak beste, hutsaren hipotesiari berrekin zion lehena. Erronka ederra Platon eta Aristotelengandik zetorren pentsamolde zeharo finkatuari. Honen arabera, naturak hutsa saihesten du, dion izuagatik. “Horror vacui” delakoa ez al zegokion, alabaina, filosofoen barruko debeku bati, hots, ezereza buruan erabiltzeko eragozpenari?

Nolanahi ere, kosmologia berri haren atarian hutsaren beharra zegoen, espazioa eta unibertsoa zabaltze aldera. Zientzilarien saio iraultzaileek laster frogatu zutenez, hutsa badago —non gehiago, non gutxiago, jakina. Eliza katolikoak berriz, hasieran arriskutsu zeritzona hutsaldu eta oraingoan ere bere irakaspenekin bateratzea lortu zuen, heriotz mehatxu eta erreketa batzuk gorabehera. Sinesmen kudeatzaile trebea! Eta gure planeta erdigunetik bazterren batera lekualdatua izan zen arren, jainkoaren irudira sortutako gizakiak guztiaren erdi-erdian segitu zuen azkenik.

Hutsa dela eta, ekarpen berezia egiten dio euskal hizkuntzak filosofiari, Angel Goenagak “Huts: la negatividad vasca” izeneko ikerlanean ongi azaldu zuenez. Izatearen betetasuna zalantzan jarri gabe, itxaropenean ageri den ezusteko arrakala da hutsa. Ernatu ez den hazi bat, mukuru bete ez den ontzia. Burutu gabeko asmoa. Alferrik galdutako ametsa. Ezurtea, akatsa, gabezia. Geure ahalmenen porrota, bete-betekoak ez garenez.

Hala erakusten digute “hutsa”-z osatzen diren hainbat euskal esamoldek eta esapidek: hutsak, zerbait betea izatea espero dugula harrapatzen gaitu. Adibidez, jende asko egon dadin egindako eraikinetan bizilagun guztiak desagertu direnean. Edo jendea egonez gero ere, giza harremanak hotzak eta motzak gertatzen zaizkigunean. Orduan, beste nonbait bakardadea baizik ez litzatekeena, hutsa baino hutsago egiten zaigu, arroztasun jasangaitza.
“Egunero ezkatatzen da/ nire buruaren puzkatxo bat:/ orduz ordu/ ilez ile/ muxuz muxuz/ atzera eroriz amaigabera:/ Zahartzen ez diren bakarrak/ maitea/ nire begiak dira/ zure argiak argitzen dituen artean” —non eta hain iheskorra den maiteminaren menpe kokatu zuen Yvan Goll poetak hutsaren kontrako bere borrokaldia, “Itzulera uni­bertsora” olerkian.

Elena Martinez Rubiok Nürnberg-Erlangengo Universität-en eta Berlingo Freie Universität-en egin zituen Filosofia, Soziologia eta Germanistika ikasketak. Filosofian doktorea da eta Euskal Filologian lizentziaduna, besteak beste. Euskaraz gain, alemana, ingelesa eta errusiera ere badakizki. Hiztegigintzan jarduna da UZEIn, eta itzulpengintzan, artikulugile gisa eta liburugintzan ere hainbat lan egindakoa. Besatari elkartean zenbait libururen argitaratzailea da.

Orain, berriz, Euskara-Alemana / Alemana-Euskara (Deutsch-Baskisch) hiztegia, bi hizkuntza hauen artean gauzatu den lehendabizikoa, egin duelako dugu albiste Elena Martinez.

Nondik nora sortu zen hiztegi hau egitearena?
Euskararen indartzea eta euskal belaunaldi berrien prestakuntza-mailaren hobetzea izan ditut gogoan hiztegia egitean. Batetik, oso kaltegarria da, hizkuntzen arloan, hirugarren hizkuntz batera jo behar izatea. Gaztelaniaren bidezko hiztegietara jotzea ez da inola ere onuragarria. Ume euskaldunak ingelesa ikasten ikusi ditut, gaztelania-ingelesa hiztegiak erabiliz. Antza denez, ikastolan inork ez die esan, ingeles-euskara hiztegia eskuratzeko. Nik berriz, haurtzarotik erabili izan ditut hiztegiak. Bilboko eskola alemanean esaterako, ingelesa eta latina hamar urte genituela hasi ginen ikasten, eta horretarako hiztegi alemanak erabiltzen genituen. Alemana ondo ezagutzea baitzen eskola hartako xedea azken finean. Euskal Herrian euskara da indartu nahi duguna, bai euskararen ezagutza-maila, baita erabilera ere, biak uztartuta daudelarik. Hemengo ikastoletan berdin egin behar da hortaz, alemana ikasteko, adibidez, euskara-alemana hiztegia erabili, eta berdin frantsesa eta ingelesari dagokienez.
Bestetik, hiztegi honek aleman kultura klasiko zein gure garaikidera hurbildu nahi ditu euskaldunak: ikasle, itzultzaile, idazle, kazetariak eta alor desberdinetako adituak oro har. Alemana abangoardiako kultura hizkuntza da. Badugu zer ikasi Alemaniatik, zientzian, filosofian eta filologian edota musikaren alorrean.
Euskarak lan-tresna egokiak behar ditu normalizaziorako bidean. Gaztelania eta frantsesarekiko menpekotasunari amaiera eman behar diogu euskaldunok, gure izaerari eutsiko badiogu. Sortzaileak izan ahal izateko, gure ikuspegia zabaldu eta beste herriekin nahiz beste hizkuntzekin gure burua neurtzeko gai izan behar gara. Erronka handia bada ere, horixe da zaindu behar duguna, ume eta gazteen goi mailako prestakuntza jakintza arlo guztietan, unibertsitatean nahiz lanbide-heziketan. Euskaldunok erantzukizun handia dugu eta ahalegin handia egin beharra. Honek bere saria ekarriko du; gaizki ibiliko gara bestela.

Hiztegigintzan aurrez ere aritua zara. Esperientzia hori oinarri hartuta, lehen egindako lanaren antzekoa izan al da hau, ala ezberdintasunak somatu dituzu?
Euskara eta alemanaren artean itzulpenak eta lanak egin badira ere, bi hizkuntzok inoiz ez dira parekatuak izan era sistematikoan, hiztegi batek eskatzen duen eran alegia. Lan hau erabat berria izan da, bai eta egiteaz batera sortu diren arazoak eta zailtasunak ere. Konponbideak, neuk asmatu behar izan ditut, ez dut izan nora jo. Eta alemana hizkuntza erromanikoa ez denez, eremu landu gabean sartu behar izan naiz. Lanaren aberastasuna berritasun horri zor zaio bestalde.
Adibideak ematearren, bi hizkuntzetan [ du ] edo [ da ] hartu ditzaketen aditzak ditugu, aukera hori dela eta itzulpena aldatzen delarik. Beste zailtasun bat, aleman aurrizkiena, euskarak aurrizki gutxi ezagutzen baitu. Gainerakoan, hizkuntz bien egoerak gizartean oso bestelakoak dira. Alemanak, mendeak direla ekin zion batuaren bideari. Gure belarrietarako nahiko teknikoak diren hitzak egunerokoak dira hango edozein hiztunentzat. Alemanaren erabilera finkatuago dagoenez gero, denborarekin batera jatorriz sinonimoak diren hitzak bazter batera edo bestera joan dira, kutsu bereziak hartuz. Kutsu berezi horiek sortzen edo garatzen utzi ez, eta erderara jotzen dugu euskaldunok. Eta abar luze bat.
Hala ere, hiztegiari ekin baino lehen hizkuntzen arteko gorabeherez jabetua nintzenez, beti izan ditut alboan hiztegigintzako ereduak. Urte asko eman ditut alemana, ingelesa, latina, errusiera, frantsesa, katalana... ikasten. Eta ikasten jarraitzen dut. Alemaniako hiztegigintzak oso maila ona du. Errusiera ikasi nuen garaian adibidez, alemana-errusiera hiztegiak erabili nituen, hiztegi alemanak gaztelania-errusiera hiztegiak baino hobeak direlako. UZEIko Filosofia hiztegirako laurogeigarren hamarkadaren hasieran egindako lana ere aipatu nahi nuke, alemana lagungarria gertatu zitzaigulako euskal lexikoa osatzeko orduan. Ez da ahaztu behar, bai euskarak eta bai alemanak elkarketaren bidez hitz berriak sortzeko daukaten joera. Alemanaren ezagutza ondo dator hitz "klonikoak" eta "sasi-naziortekoak" saihesteko, Ibon Sarasolak erabili.com-eko artikuluetan erabilitako hitzekin esanda.

Hiztegiaren aurkezpen ekitaldian laguntza ezak ekarritako zailtasunak aipatu zenituen.
Hiztegia inongo diru-laguntzarik gabe egin da. Diru-laguntza ezak zera esan nahi du, egilea bere kabuz arduratu behar dela aurrera egiteko beharrezkoak dituen diru-iturriez, hiztegirako lana egiteaz gain, lan ordu gehiago eginez beste edozein arlotan. Hortaz, lagungarri ez zaion testuinguru batean jarraitu behar du lanean, etsi gabe. Honek noski, luzapena dakar berekin.
Hiztegia egiten hasi nintzenean, inor gutxi zegoen aleman hizkuntzaz interesaturik Euskal Herrian, eta ia inork ez zuen sinesten, euskara-alemana hiztegi baten premiarik zegoenik. Hezkuntza sisteman duela gutxi arte hizkuntzen ikasketari eman zaion leku txikia gogoan hartuta, erabat ulergarria da herritarrak premia horretaz lehenago ez jabetzea. Harrigarriago da, izan ere, jarrera hori erakunde begi-laburretan topatu izana, hemengo itzulpengintza urtez urte hazten joan den bitartean. 1988garren urtean Alemanian Berlingo Freie Universitäteko ikasle eta irakasleekin euskarari buruzko mintegi bat antolatu genuenean ordea, berehala hitz egin genuen hiztegiaren beharraz.

Zurea da euskara-alemana / alemana-euskara lehen hiztegia. Hango hizkuntzalariek historikoki euskararekin izan duten harremanarekin, zergatik uste duzu ez dela aurrez horrelakorik egin?
Bai, lehenengo aldiz egin da historian mota honetako hiztegi bat. Eta egingarria zen, lehenago ere bai. Baina badirudi, gizartearen bilakaerak eta etorkizuneko beharrak aurreikusteko gaitasun falta dagoela, bai eta epe luzeko plangintzak egiteko ere —ahaztu gabe hauek betetzeko ondoren burutu behar den egiazko jarraipena-. Edo arduragabekeria da beharbada. Horren ondorioz, hemengo ikasleek eta itzultzaileek hirugarren hizkuntza batez baliatzen jarraitu behar izan dute azken urteotan beren ikasketa eta zereginetan.
Antza denez, erakundeek jendearen ekimenen atzetik joateko ohitura hartu dute, askotan urte batzuk eta gero kalean eratutako lan taldeen "kopia ofizialak" eginez. Alemania eta Euskal Herriaren arteko kultura truke eta lankidetzari buruz, Frankfurteko Unibertsitatea izan zen Eusko Jaurlaritzari hurbildu zitzaiona hitzarmen bat sinatu nahian. Nire ustez, Euskal Herriaren eta alemanez egiten den lurraldeen arteko harremanak estuagoak izango dira hemendik aurrera. Eskerrak Eusko Jaurlaritzak kanpo harremanetarako kultura gune bat sortu berri duela. Berria pozgarria da, ea epe luzean ere beharrezko den arretari eusten zaion. Erakundeek zoritxarrez, mamiari baino, itxurari lehentasuna emateko joera dute eta.


Hiztegi hau bi hizkuntzen arteko zubi-lana betetzera datorrela ere aipatu zen aurkezpenean.
Zubi-lana betetzea edo bi herrialdeen hurbiltzea nahi izan dugu, hizkuntzen harira. Alemana, ehun bat milioi lagunen sor-mintzaira da, eta garrantzi handia du gaur, bai kultura eta zientzien arloan, bai eta ekonomian eta politikan ere. Alemanez egiten diren ikerketak direla eta, edozein espezialistak izaten du alemanez argitaratutako bibliografiara jotzeko beharra. Munduan argitaratzen diren hamar liburutatik bat alemanez idatzia dago. Alemana, itzulpen gehien egiten den hizkuntza da, eta baita ere, gehien itzultzen dena beste hizkuntzetara, ingelesa eta frantsesaren atzetik.
Gainera, euskaldun asko alemana ikasten ari diren bitartean, Euskal Herrian bizi diren alemanak ere baditugu. Ildo honetan, Euskalema Elkartea sortu da gure herrian orain dela gutxi, alemana ikasi edo sakondu nahi zuen euskaldunak ikasmaterial egokirik ez zuelako eskumanage_editForm?return=moderationra, eta berdin euskara ikasi nahi zuen alemanak. Euskalema Elkarteak bi herrien arteko harremanak suspertu nahi ditu, ikasmaterial egokia sortuz besteak beste. Ikasturte honetan, irakasle aleman eta euskaldunez osatutako lan talde bat‚ Alemana Euskaraz testuliburu gehigarria prestatzen hasi da. Gehigarri honen premia Euskal Herrian lan egiten duten aleman irakasleen eguneroko lan esperientziatik abiatu da: gero eta ikasle gehiagok ikasketak osorik euskaraz egiten dituztenez, gero eta beharrezkoagoa bihurtu da datu hau atzerriko hizkuntzak irakasterakoan kontuan hartzea. Itzultzaile mintegi bat ere antolatu da, euskara-alemana-euskara itzultzaileen prestakuntza hobetzeko asmoz. Alemanian berriz, Euskal Gramatika bat argitaratu berri du Christiane Bendelek, aleman hiztunentzat egina. Eta 2007tik aurrera Euskal Literatura bilduma argitaratzen hasiko da, Alemaniako Pahl-Rugenstein argitaletxean.

Alemana dakiten edo ikasten ari diren euskaldunei eta euskaraz dakiten edo ikasten ari diren alemanei zerbitzu bera eskaintzen al die hiztegi honek?
Hiztegia hein berean zuzentzen zaie bi talde horiei, eta horren arabera dago egituratuta. Alemanezko hitza ezagutzen ez duen euskaldunak hor bilatu dezake erantzuna, bai eta euskarazkoa ezagutzen ez duen alemanak ere. Oro har, alde batean jasota dagoena, beste aldean ere aurkitu daiteke. Baditugu, jakina, kultura batean ez dauden gauzak, eta hauen izenak ezin dira beste hizkuntzaren sarreren artean azaldu, itzuli ahal badira ere. Baina sarrera kopurua eta ezaugarriak antzekoak dira bi ataletan. Aleman sarreren atala luzexeago da alabaina. Aleman hiztunak elkarketazale handiagoak direnez, zenbait kasutan ez dago euskal ordainik ematerik, perifrasi baten bidez ez bada. Hau noski, islatu egiten da sarreren kopuruan. Perifrasiok, dena den, adibide eta lokuzioen artean jasotzen saiatu naiz, egokia iruditu zaidanetan behintzat.

Zer nabarmenduko zenuke hiztegi honetaz, zer ezaugarri?
Hiztegia, gaurko hiztunak maizen erabiltzen duen oinarrizko hitz-ondareaz osatua dago, hitz teknikoak barne. Orekatua da. Egiturari dagokionez, laster erabiltzen ikasten den tresna da. Ezaugarri berezien artean, duen sarrera kopurua kontuan hartuta (33.000 inguru), adibideak eta lokuzioen ugaritasuna aipatu behar da (4.600). Hitzak nola erabili behar diren erakusteko, itzulpena baino lehenago azalpen zehatzak dakartza behar den guztietan, bai eta jakintza-arloaren aipamenak ere. Honela, testuingururik ez izatean sortu ohi den nahasmenari aurre egin nahi izan zaio. Beraz, adibideek nahiz esapideek, adiera desberdinen artean bereizten eta aukeratzen laguntzen dute. Gramatika-kategoriez gain, alemanezko atalean izenen genitiboa eta plurala ere ematen dira.

Abiatu zen eguna

Heldu, behin baino ez da heltzen, lehengo aldiz heltzen denean, alegia.

        Baina agian oroimenean ere heltzen da, betirako alde egin behar dugun egunean hain zuzen, bidaiariak heldu zen arratsalde hartaz bat-batean gogoratzeari ekin dionean, beste joanetorri guztiez ahaztua ordea, zeintzuen inguruan bizitzeko gauza izan den ordu ezkero, —hau nola litekeen ulertzen ez badu ere.

        Heldu, oraintxe heldu da, bizitzea egokitu zaion etxea hutsak ito beharrean ikusi berri duen honetan, udako hodei zurien azpian etxe bat, harresi zaharretatik behera datozen harri higikorrek inguratua, atzekaldean harizti iluna, haran lainotsua bere pean. Eta haruntzago berriz, sortaldetik sartaldera bide eginez, goimendiek izkutatzen duten zabaldi handia, paseko txoriek udazkenean hegan zeharkatuko duten bestaldeko lautada lehorra.

        Horra hor etxea, beti heze, beti lizun, horra hor lurpeko urak bosatu dituen lur zati ereingabeak, esku utzitako soroak, putzuak sortzen ari diren larreak, euria biltzen ari den erretenak. Eta euriaren ostean, eguzkia, eta eguzkiaz batean, begietan min egiten dion landa distiratsuegia.

        Lehengo egunean, etengabe arituko dira euri tantak etxeko hegatzetik behera.

        Ezer gutxi daki ostalariak etorkizuneko ostatu hartu duen tokiaz.

        Gaur gauean, lehenengoz aterako du burua leihotik, ilunpetako hotsak aditzeko, ilun­tasuna usaintzeko. Ondoren aldiz, ezer berriari ez dio bertatik antzemango, hilabete lu­zeetan zehar ez, beharbada.

        Bitartean, joan, etorri, irten eta sartuko da, aldi luzeak etxean eginez ere, txosten moduko eskutitzak idatziz tarteka.

        Noizean behin, gutxitan dena den, norbait hurbilduko zaio mezu hutsalen batekin.

        Heldu den arrotzaz, laster saiatuko dira zerbait asmatzen, nahiz eta berari buruz ezer kontatzeko gai izango ez diren.

        Era berean iritsiko da kanpotarra gogaituko den eguna, besterik gabe joango den unea, denek hasieratik jakin dutenez.

        Orduan, isiltasun osoa itzuliko da bertara bidaiariak etxeari bizkarra eman bezain las­ter. Eta —elur urte izatekotan— mara mara egingo du elurra norabide ezezaguneko bere bidaian. Larridura eta aztarna guztiak estali arte.

        Bera estali arte.                                       

 

***

       

        Min egiten dio edertasunak erbesteratuari.

        Are mingarriago zaio ederra ez dena.

        Urte luzeegietako itxaroaldiak bere baitatik arroztu du urrutira joandakoa. Bizirik iraun duena ez da bera, beste bat baizik.

        Jakin, ongi daki, sorterriko ordulariek oraino jarduten dutena, bera bertan ez badago ere. Dagoenekoz ez ditu entzun nahi, alabaina.

        Oroitu, ongi oroitzen da ezkila haien hotsaz. Ezkilek berriz, besterentzat ari dira egun jotzen.

        Bai, bera egon ez bada ere, bidea ireki du odolak ezezagunen zainetan barrena. Bere bularrean ostera, hozka, nekez, narrasean doa odol hoztua, odolbatuetan behaztopo eginez.

        Hutsuneak hartu du gogorapen maitatuen lekua. Begietan, ordulari sorta baten irudi neketsua geratu zaio. Eta belarrietan, tiki-taka axolagabe eta zaratatsu bat, erlojuak gupidagabe jotzen aritzen direlako, hots zatarrez, zein bere aldetik, hil berri den baten gelako arasean erdeinuz jotzen jarraitzen ohi duten antzera.

        Lekuko bizigabeak. Burdinki ugertuak, hutsaren alferreko betegarriak.

        Baina “itzuli gogo dut!” oihu eginda ere, ezerezak irentsiko luke bere deiadarra, hutsak eramango bere hitzak.

        Itxuraz baino ez. Unibertsoa betea baita. Inon ez dago hutsunerik, bularreko ozono-zuloetan ezik.

        Unibertsoa betea baita, urratu ezinezkoa. Eta zirrikiturik ez da inon ageri, giza barneko izu-arrakaletan ezik.

        Mina da mugagabea den bakarra.

        Mina beretu eta etxea egin nahi izan du bertan, “etxe” hitza “itxi” edo “hesiri” lotu behar omen zaion arren. Mugarik gabe, hortaz, etxerik ezin egon.

        Bada, ezinezko etxea da berea. Inon ez du etxerik.

 

***

       

        Elurra nonahi. Ekaitza dator.

        Kazkabar zakarra ari du inoren lurralde zabal, latzetan. Izotzaldia gailendu da. Mendiko sakangune eta haitzarte guztiak bete ditu izotzak. Ura, harri artean itsasita gelditzen hasia da, eta ozta ozta doa aurrera, erreketan barna.

        Zuritasuna nagusitu da, ilunabarreko zuritasun apala, lausoa.

        Antzinako giza hilotzak elurperatuak izan dira une honetantxe, mila urteren buruko berpiztearen zain geratu direla, basalandare eta piztiekin bat eginda.

        Atartera irten da. Bidaro gaitza.

        Egurats zabalean dago atzerriratua. Herriminik ez orain.

        Ilundu du honez gero. Ortziaren belztasuna distirak zulatua ageri da, izarren dis­tira liluragarriaz. Lilura hila. Izarrak iragan hutsa baitira, atzerapenaz datorren argia, argi ustela, hastapeneko eztanda haren ondorengo argi bidaiatua. Lar bidaiatua. Sute haren islada, lilurakeria, besterik ez.

        Bizitza ere etorri zaio atzerapenez. Aurrez aurre begiratu nahi izan dio, eta ez dizkio, hala ere, begiak ikusi. Santio Bidean ote doa bera, ahanzturak aurrea hartu dion arren. Eta oinazeak itsutu. Ezerk ez du harritzen, ezerk zirrararik eragiten.

        Arnasa hartu du. Eta hain gogo bortitza izan du bat-batean —eta artean ez du, berehala galdu du eta— non lurrera erori baita, elurrera. Urrun urrundik, aspaldi aspalditik, leherketaren aurrekoa, bai eta leherketa ondoren ahantzi zuena ere, dena etorri zaio gogora tximista baten indarraz.

        Mendiz mendi, herriz herri egindako ibilaldi luzeak. Epeltasun bizigarri bat, haize goxoa. Haitzak euritan, tontorrak eguzkitan, euria noiznahi, eguzkia nonahi. Hegaztien he­galdi xuxurlariak, abereen muturrek belarrari egindako laztanak. Baso babesgarriak. Ho­dei ibilkariak, alderraiak, eta hara non, hodei setati ezagunak, gailurra setiatuz beti.

        Anboto!

        Sutan ikusi du ganga ustekabean, garretan, eta eztanda ikaragarriak berekin ekarri zuen argia etorri zaio gomutara. Argi itsugarria, sorgarria.

        Erredura berriak ditu, beroak kiskali dio azala, hormak zartatu.

        Honelaxe ikusi du bere burua: heriotzaren ardura baino ez duen gaixo bat az­kenari be­gira. Ingurua sutan, eta surik ez bere baitan.

        Jaiki egin da hala eta guztiz, gorputzak jaiki du, bere odol gesalak jaikiarazi du, eta zutitzeaz batera, elurretan agerturiko bere aztarnez ohartu da. Elur urtua, elur nahasia, elur baltsa azaldu da hor. Norbaiten hatzak. Norbait ote da. Norbait oraindik, oraindik bi­zirik, beraz.

 

***

       

Ilunpetan esnatu da alde egitea erabaki duen egunean. Argirik piztu gabe ibili da etxean, gelaz gela, azken prestaketak egiten. Ezer ez da entzuten. Negu beltza da. Hotza da nagusi.

        Hurrenez hurren egin ditu abiatu ahal izateko egin beharreko guztiak, astiro-astiro urrats bakoitzari ekinez. Atzera egiterik ez duten une arriskutsuetako zehaztasun harri­ga­rriaz jantzi da, arreta handiz. Gosaltzekoa jan du sukaldean goserik gabe, aurpegia eta es­kuak garbitu ditu bainugelan. Biderako lagungarri izango zaion ezer ez du ahaztu.

        Leihotik kanpora begiratu eta inor ez dabilela ikusi du. Dena dago uste izan duen be­­za­laxe.

        Zutik dirau maiteen duen zuhaitzak, haurtzaroko otsalizarrak.

        Halaber dirau zutik nork bere burua urkatzeko balio duen habeak.

        Bide berriak ebakitzeko garaia da.

        Bidaro ona. Idaztaroa, agian.