Aitor Arana Luzuriaga Atzera
2oo7
Nafarroako euskalkiak. Elortzibarko aldaera. Hiztegia
Hiria
2022
Kitty eta tigrearen altxorra
Mezulari
2021
Kitty eta erreskatea ilargiaren argitan
Mezulari
2021
Munstroaren eskola 2 Sam iletsua eta marmelada likatsua
Mezulari
2021
Munstroen eskola 1. Maskota handiena Mirenena
Mezulari
2021
Xakea umeentzat
Mezulari
2020
Agatha Mistery 17 Oihaneko misioa
Mezulari
2020
Agatha Mistery 18 Azpilana Lisboan
Mezulari
2020
Bat Pat 39 Metro mamua
Mezulari
2020
Bat Pat 40 Sirena maitemindua
Mezulari
2020
Dorian Grayren erretratua Zaraituzko uskaraz
Erroteta & Zaraitzuko Batzorde Nagusia
2020
Elurrezko panpinen borroka
Ibaizabal
2020
Inkaren begia
Ibaizabal
2020
Leihoko neska
Ibaizabal
2020
Mendiko erregea
Ibaizabal
2020
Nazioarteko hizkuntza(k) eta euskara
Erroteta
2020
Puffy eta Brunilda. Magia pixka bat
Mezulari
2020
Zuhaitza
Erein
2019
Agatha Mistery 13 Erronka Transiberiarrean
Mezulari
2019
Agatha Mistery 14 Altxor bila New Yorken
Mezulari
2019
Agatha Mistery 15 Drakularen sekretua
Mezulari
2019
Agatha Mistery 16 Samarkanda helmuga
Mezulari
2019
Ajtor havas du patrinojin
Erroteta & Haranaga liburuak
2019
Bat Pat 35 Medusa begi-bistan
Mezulari
2019
Bat Pat 36 Itsasoetako mamua
Mezulari
2019
Bat Pat 37 Labezomorro erraldoiak
Mezulari
2019
Bat Pat 38 Hondoratzea Letagin uhartean
Mezulari
2019
Ez naiz isilduko
Ibaizabal
2019
Kaixo, Ilargia naiz
Mezulari
2019
La revolucio malantaû la charo
Erroteta
2019
Vlad 3 Transilvaniako bisita
Ibaizabal
2019
Vlad 4 Sekretuak agirian
Ibaizabal
2018
Agatha Mistery 10 -hilketa fiordoetan
Mezulari
2018
Agatha Mistery 11 Izenik gabeko erretratua
Mezulari
2018
Agatha Mistery 12 Ikerketa Granadan
Mezulari
2018
Agatha Mistery 2 BEREZIA Munduari bira bost misteriotan
Mezulari
2018
Agatha Mistery 9 Hollywoodeko misterioa
Mezulari
2018
Avante eskola 1 Billinghurst gazteluaren kasu bitxia
Ibaizabal
2018
Avante eskola 2 -nolan uharteko agerpen sinestezinak
Ibaizabal
2018
Banpiroen hiria
Ibaizabal
2018
Bat Pat 31 Jolas-parke sorgindua
Mezulari
2018
Bat Pat 32 Altamirako katutxoa
Mezulari
2018
Bat Pat 33 Hiru buruko txakurra
Mezulari
2018
Bat Pat 34 Eskeleto erraldoia
Mezulari
2018
Bazen behin baso magiko bat
Ibaizabal
2018
Daniela pirata
Mezulari
2018
Isiltasun-harrapariak
Ibaizabal
2018
Kaixo, Gea naiz
Mezulari
2018
Kaixo, Mikro naiz
Mezulari
2018
Kaixo, Robot naiz
Mezulari
2018
Kaixo, Zero naiz
Mezulari
2018
Koala ahaltsua
Ibaizabal
2018
Lagunik oenen gozotegia 3 Urtebetezea eta lehiaketa
Ibaizabal
2018
Lagunik onenen gozotegia 2 Txakurrak eta gailetak
Ibaizabal
2018
Marmi eta kapela bitxia
Mezulari
2018
Martearrak datoz!
Ibaizabal
2018
Mil eûskaj proverboj
Erroteta & Haranaga liburuak
2018
Vlad 2 Lagun izugarri onak
Ibaizabal
2018
Vlad, munduko banpirotxo baldarrena
Ibaizabal
2018
Volapuka euskaraz
Erroteta & Haranaga liburuak
2017
Ada Goth eta sinfonia beldurgarria
Ibaizabal
2017
Agatha Mistery 1 BEREZIA Etxe misteriotsua
Mezulari
2017
Agatha Mistery 5 Hilketa Eifeel dorrean
Mezulari
2017
Agatha Mistery 6 Bermudetako altxorra
Mezulari
2017
Agatha Mistery 7 Veneziako urrezko koroa
Mezulari
2017
Agatha Mistery 8 Safariko misioa
Mezulari
2017
Alaitxo
Mezulari
2017
Atejolea eta izaki misteriotsua
Gaumin
2017
Bat Pat 25 Landare haragijaleak
Mezulari
2017
Bat Pat 26 Zortzi hankako korapiloa
Mezulari
2017
Bat Pat 27 Gizontxo berdeak agintera!
Mezulari
2017
Bat Pat 28 Labirintoko munstroa
Mezulari
2017
Bat Pat 29 Tartalo begibakarra
Mezulari
2017
Bat Pat 30 Sorginkeria izugarria
Mezulari
2017
Bat Pat 9 BEREZIA Bikingo ipurterrea
Mezulari
2017
Gilen eta kakapirri taldea
Ibaizabal
2017
Gizonezko itzalak
Erroteta & Haranaga liburuak
2017
Gizonezko itzalak/Viraj ombroj
Erroteta & Haranaga liburuak
2017
Kruku inspektorearen emozionerugailua
Mezulari
2017
Lagunik onenen gozotegia 1 Azukrea eta kanela
Ibaizabal
2017
Lagunik onenen gozotegia 2 Koilarakada bete sekretu
Ibaizabal
2017
Melowy 1 Amets betea
Mezulari
2017
Melowy 2 Ilargiaren kantua
Mezulari
2017
Melowy 3 Ausarten gaua
Mezulari
2017
Melowy 4 Izotzezko sorginkeria
Mezulari
2017
Munduko puzkerrik handiena
Mezulari
2017
Pedraseko profeta
Fonto
2017
Pirata Eskola 12 Lady Lidiaren bahiketa!
Mezulari
2017
Zaldungaia 1 Dragoiek ez dakite igerian
Ibaizabal
2017
Zaldungaia 2 Dora izeneko behorra
Ibaizabal
2017
Zaldungaia 3 Hartz gogaikarria
Ibaizabal
2017
Zaldungaia 4 Orinak, narra eta sugu-saga
Ibaizabal
2017
Zaldungaia 5 Borroka gazteluan
Ibaizabal
2017
Zaldungaia 6 Erreskatera!
Ibaizabal
2016
Agatha Mistery 3 Eskoziako erregearen ezpata
Mezulari
2016
Agatha Mistery 4 Lapurreta Niagarako Ur-jauzietan
Mezulari
2016
Bat Pat 23 Gargolak esna daude!
Mezulari
2016
Bat Pat 24 Txakur zaunkalaria bai zalapartaria!
Mezulari
2016
Bat Pat TB 1 Sorgin txinpartalaria
Mezulari
2016
Bat Pat TB 2 Bendarik gabeko momia
Mezulari
2016
Bat Pat TB 3 Otsoa eta arkakusoak
Mezulari
2016
Bat Pat TB 4 Hortzori pirata mamua
Mezulari
2016
Bat pat [8. berezia]. Dragoi-ehiztaria
Mezulari
2016
Beldurraren gaztelua 7 Amesgaiztoa begiak zabalik
Mezulari
2016
Beldurraren gaztelua 8 Errauts uhartea
Mezulari
2016
Mamuak datoz!
Ibaizabal
2016
Marrazki bat eguneko
Ibaizabal
2016
Ottoline eta azeri morea
Ibaizabal
2016
Pirata Eskola 10 Mamuen uhartea
Mezulari
2016
Pirata Eskola 9 Erregina Urdina
Mezulari
2016
Tximeletaren oihua
Ibaizabal
2015
Agatha Mistery 1 Faraoiaren misterioa
Mezulari
2015
Agatha Mistery 2 Bengalako bitxia
Mezulari
2015
Bat Pat 19 Azken orkoa
Mezulari
2015
Bat Pat 20 Elurretako txerri beldurgarria
Mezulari
2015
Bat Pat 21 Besarkada estu-estua
Mezulari
2015
Bat Pat 22 Oihaneko Kong handia
Mezulari
2015
Beldurraren gaztelua 3 Biribil beldurgarria
Mezularia
2015
Beldurraren gaztelua 4 Mendeku gaua
Mezularia
2015
Beldurraren gaztelua 5 Brahmanaren begia
Mezulari
2015
Beldurraren gaztelua 6, Dei iluna
Mezulari
2015
Fajra amo
Erroteta & Haranaga liburuak
2015
Ijitoen altxorra
Ibaizabal
2015
Ilargiko zaindariak
Ibaizabal
2015
Kalte gabeko jokoak
Ibaizabal
2015
Milki 5 Ondorengo mundua
Mezulari
2015
Milki 6 Miss Dog city
Mezulari
2015
Momolo
Erroteta & Haranaga liburuak
2015
Rughaj tulipoj
Erroteta & Haranaga liburuak
2014
Kiel korekti instruistinon
Erroteta & Haranaga liburuak
2014
Usoa venis fluge
Erroteta & Haranaga liburuak
2013
Avis eta Alba 1, Hildakoen eremuan
Ibaizabal
2013
Avis eta Alba 2, Espaziotik etorria
Ibaizabal
2013
Avis eta Alba 3 Aitaren sekretua
Ibaizabal
2013
Chapulo la fantomo
Erroteta & Haranaga liburuak
2013
Klaŭda kaj la rivera sekreto
Erroteta & Haranaga liburuak
2013
Knabo en Marso
Erroteta & Haranaga liburuak
2013
Maitasun sua
Ibaizabal
2013
Nola entzun behar den meza
Hiria
2013
Uxue eta Urtzi
Ibaizabal
2012
Bat Pat. Kirats doktorearen mamua
Mezulari / Mensajero
2012
Euli zuria
Hiria
2012
La portetro de Dorian Gray (esperantora)
2012
Sacamantecas nuen aita
Txalaparta
2011
Bat Pat. Banpiro dantzaria
Mezulari / Mensajero
2011
Bat Pat. Estoldetako munstroa
Mezulari/Mensajero
2011
Bat Pat. Mamut hozbera
Mezulari / Mensajero
2011
Big
Ibaizabal
2011
Dorian Grayren egiazko erretratua
Txalaparta
2011
Dorian Grayren erretratua (Bertsio laburra)
Hiria
2011
Gizonezkoen arteko prostituzioa
Hiria
2011
Ipuin larrigarriak
Hiria
2011
Irakurgaiak Izarbeibarko euskaraz
Garelako
2011
Le mystère du lac ( frantsesez)
Hiria
2011
Les sorcières de Navarre ( frantsesez)
Hiria
2011
Or bostán e Dorian Gray ( kaloerara)
Erroteta / Haranaga
2011
Santurtziko mamuak
Ibaizabal
2011
Ulysses Moore. Harrizko zaindariak
Mezulari/Mensajero
2011
Ulysses Moore. Lehen giltza
Mezulari / Mensajero
2011
Voltaire kaleko abenturak. Ez dago mago handirik hil behar
Mezulari / Mensajero
2011
Voltaire kaleko abenturak.Pozoia kopan
Mezulari / Mensajero
2010
Alienados ( espainolez)
Hiria
2010
Bat Pat. Hortzandi pirata
Gero-Mensajero
2010
Bat pat. Tutankamonen amona
Gero-Mensajero
2010
Claudia y el secreto del rio (espainolez)
Hiria
2010
Cuentos de eros y Tanatos ( espainolez)
Hiria
2010
El retrato de Doruan Gray ( Version abreviada)
Hiria
2010
Erregaliz taldea. Leo eta elurretako ibilaldi zoragarria
Ibaizabal
2010
Erregaliz taldea. Maya eta animalien babesleku burugabea
Ibaizabal
2010
Gatazka gela
Ibaizabal
2010
Izarbeibarko euskara. Ikasliburua eta hiztegia
Garesko udala
2010
La reina y la diosa ( espainolez)
Hiria
2010
Los ultimos padres ( espainolez)
Hiria
2010
Medellingo lokatza
Ibaizabal
2010
Mensajeras del cielo ( espainolez)
Hiria
2010
Mi querido Oscar. Una biografia novelada de Oscar Wilde ( espainolez)
Hiria
2010
Mi querido Quasimodo ( espainolez)
Hiria
2010
Ulysses Moore. Ispiluen etxea
Gero-Mensajero
2010
Ulysses Moore. Mozorroen uhartea
Gero-Mensajero
2010
Un pantano con misterio ( espainolez)
Hiria
2010
Vampiria
SM
2009/ 2010
Oscar eta Sebastian edo Oscar Wilderen bizitza
Kutxa Fundazioa 2009. / Hiria
2009-12-27
"Enfant terrible"-a
Testua irakurri
Nerabe eleberria. Milango neska batek bere eguneroko bizitza kontatzen digu, barru-barrutik eta intimitatezko pentsamendu guztiak azalean jarriz, eguneroko bat idazten ariko balitz bezala. Jasminek (hala du izena narratzaile-protagonistak) aspaldi hasi zuen nerabezaroa, baina, 23 urteak bizkarrean dituela ere, neskatxa apetatsu eta petralaren jokamoldea erakusten du.
Egia da ez duela batere erraza, izan ere, gaur egun Milanen islamiarra izatea zama dela ezin uka, are astunagoa emakumezkoa izanda, eta bigarren belaunaldiko etorkin izatea ere ez da xamurra, egia; gainera, panorama borobiltzeko, gurasoak beti bezala: aita oso kontserbadorea da, eta ama ezkontzak hitzartzen ibiliko da ezkutuan. Horrela ikusita, erraz ulertzen da erabiltzen duen umore beltza eta ironia mingarria, erraz ulertzen ere zergatik ez duen heldua izan nahi.
Egia da ez duela batere erraza, izan ere, gaur egun Milanen islamiarra izatea zama dela ezin uka, are astunagoa emakumezkoa izanda, eta bigarren belaunaldiko etorkin izatea ere ez da xamurra, egia; gainera, panorama borobiltzeko, gurasoak beti bezala: aita oso kontserbadorea da, eta ama ezkontzak hitzartzen ibiliko da ezkutuan. Horrela ikusita, erraz ulertzen da erabiltzen duen umore beltza eta ironia mingarria, erraz ulertzen ere zergatik ez duen heldua izan nahi.
2009
Bat Pat. Abentura izugarriak
Gero-Mensajero
2009
Bat Pat. Gauerdiko sorginak
Gero-Mensajero
2009
Bat Pat. Hilerriko altxorra
Gero-Mensajero
2009
Diccionario Castellano-Vasco de Valdizarbe
Garesko udala
2009
Hirubegi
Ibaizabal
2009
Mutiko deabrua
Ibaizabal
2009
Neska-mutil bereziak
Ibaizabal
2009
Ottoline eskolara doa
Ibaizabal
2009
Ulysses Moore. Ahaztutako mapen denda
Gero-Mensajero
2009
Ulysses Moore. Denboraren atea
Gero-Mensajero
2009
Zeruko mezulariak
Hiria
2008-02-22
"Iruñeko euskara gaur egungo euskara batuaren oso antzekoa zen"
Testua irakurri
Azken urteetan, Aitor Arana (Legazpi, Gipuzkoa, 1963) Nafarroako euskalkiak liburutara biltzen ari da, Hiria argitaletxearekin, Lingua Navarrorum bilduman. Atzo, bere azken hiru liburuak aurkeztu zituen, Ameskoako, Elortzibarko eta Ezkabarteko aldaerak jasotzen dituztenak. Iruñeko euskarari buruzkoa duela urtebete argitaratu zuen.
Bildumaren 24 liburutik 11 egin dituzu. Bidearen erdia, ia. Zertan zabiltza orain?
Liburu asko atera ditut, oso azkar, eta ordu asko eman ditut honetan murgilduta. Eta uste dut atseden pixka bat behar dudala. Baina bete nahi nuke esan nuena, bilduma hamabost urtean bukatzea. Dagoeneko, bost edo sei urte joan dira, eta nik uste martxa onean goazela. Kontua da lodienak falta direla. Eguesibarkoa, adibidez. Horretan 5.000 orrialde daude idatzita, Lizarraga Elkanokoari esker. Horretan ari naiz. Baina luze joko du.
Iruñeko euskarari liburu bat eskaini diozu. Eguesibarkoari bertze bat eskainiko diozu. Haien artean bada alde handirik?
Ez, zorionez. Eta, gainera, gaur egungo euskara batuaren euskalkirik antzekoenetakoa da. Eta ni ikaragarri pozten naiz horrekin. Askotan entzuten diegu Nafarroan agintariei euskara batua kanpoko gauza dela, artifizialkeria, Gipuzkoatik ekarria. Eta, ez, euskara batua oso ondo eginda dago, jende zentzudunak egin zuen. Erdiguneko hizkerak erabiliz sortu zen euskara batua. Eta erdigunean dago, bete-betean, Nafarroa Garaia. Ni giputza naiz, eta ez dakizu zenbat aldiz ikusten dudan kointzidentziak handiagoak direla hegoaldeko goi-nafarreraren eta batuaren artean, gipuzkeraren eta batuaren artean baino. Gauza horiek esan behar dira. Hemen, hainbat sasijakintsuk esan izan dute Iruñean ez dela euskaraz egin. Hori gezurra da. Eta, gainera, nire pozerako, bertako euskalkia gaur egungo euskara batuaren oso antzekoa da.
Lan mardula egiten ari zara.
Hamazazpi urte nituenetik izan naiz oso euskaltzalea, eta horrek eraman nau beti lan hauetara. Nik kritika handiak jaso izan ditut, filologoen aldetik, filologoa ez naizelako. Ez naiz ikasketaz, baina bai bihotzez. Euskara galdu duten ibar hauetan, gero eta euskaldun berri gehiago dago, eta, ondorioz, gero eta jende gehiago dago bertako euskara, bere euskara, nolakoa zen jakin nahi duena. Horientzat ari gara liburu hauek argitaratzen. Duela gutxi, Iruñean, Txulapaingo gurasoak zituen mutil batek esan zidan hango hiztegia hartu zuenean hunkitu egin zela. Bere aurrekoen euskara hiztegi horretan baitzegoen; eta, euskara batua jakinik, haien kolorea eman ziezaiokeela esan zidan. Horretarako da hau, hain zuzen. Zure aurrekoen euskara nahi duzun edo ahal duzun mailan zeureganatzeko. Atsegin pertsonal handia baita galdu zaigun zerbait neurri batean berreskuratzea.
Euskalki horiek hezkuntza sisteman sartzeko aukera badagoela uste duzu?
Nahi balitz, oso erraza litzateke. Batez ere, hegoaldeko goi-nafarrera delako esku artean duguna, eta ez zuberera edo bizkaiera. Erregistro txiki-txiki batzuk aldatu behar dira euskara batutik Iruñeko euskarara jauzi egiteko. Oso erraza da. Beste gauza bat da ikasiz gero erabiltzea. Baina, behintzat, aukera hori izatea da garrantzitsuena. Eskoletan bideragarria litzateke, baina borondatea behar da horretarako. Dena dela, orain egiten ari garen pausoa berreskurapenarena da, eta elebitasun orekatura heldu bitartean beharbada ez da egin behar hori. Baina zergatik ez klase ordu batzuetan hau eman? Are gehiago, orain, materialak daudenean.
Bildumaren 24 liburutik 11 egin dituzu. Bidearen erdia, ia. Zertan zabiltza orain?
Liburu asko atera ditut, oso azkar, eta ordu asko eman ditut honetan murgilduta. Eta uste dut atseden pixka bat behar dudala. Baina bete nahi nuke esan nuena, bilduma hamabost urtean bukatzea. Dagoeneko, bost edo sei urte joan dira, eta nik uste martxa onean goazela. Kontua da lodienak falta direla. Eguesibarkoa, adibidez. Horretan 5.000 orrialde daude idatzita, Lizarraga Elkanokoari esker. Horretan ari naiz. Baina luze joko du.
Iruñeko euskarari liburu bat eskaini diozu. Eguesibarkoari bertze bat eskainiko diozu. Haien artean bada alde handirik?
Ez, zorionez. Eta, gainera, gaur egungo euskara batuaren euskalkirik antzekoenetakoa da. Eta ni ikaragarri pozten naiz horrekin. Askotan entzuten diegu Nafarroan agintariei euskara batua kanpoko gauza dela, artifizialkeria, Gipuzkoatik ekarria. Eta, ez, euskara batua oso ondo eginda dago, jende zentzudunak egin zuen. Erdiguneko hizkerak erabiliz sortu zen euskara batua. Eta erdigunean dago, bete-betean, Nafarroa Garaia. Ni giputza naiz, eta ez dakizu zenbat aldiz ikusten dudan kointzidentziak handiagoak direla hegoaldeko goi-nafarreraren eta batuaren artean, gipuzkeraren eta batuaren artean baino. Gauza horiek esan behar dira. Hemen, hainbat sasijakintsuk esan izan dute Iruñean ez dela euskaraz egin. Hori gezurra da. Eta, gainera, nire pozerako, bertako euskalkia gaur egungo euskara batuaren oso antzekoa da.
Lan mardula egiten ari zara.
Hamazazpi urte nituenetik izan naiz oso euskaltzalea, eta horrek eraman nau beti lan hauetara. Nik kritika handiak jaso izan ditut, filologoen aldetik, filologoa ez naizelako. Ez naiz ikasketaz, baina bai bihotzez. Euskara galdu duten ibar hauetan, gero eta euskaldun berri gehiago dago, eta, ondorioz, gero eta jende gehiago dago bertako euskara, bere euskara, nolakoa zen jakin nahi duena. Horientzat ari gara liburu hauek argitaratzen. Duela gutxi, Iruñean, Txulapaingo gurasoak zituen mutil batek esan zidan hango hiztegia hartu zuenean hunkitu egin zela. Bere aurrekoen euskara hiztegi horretan baitzegoen; eta, euskara batua jakinik, haien kolorea eman ziezaiokeela esan zidan. Horretarako da hau, hain zuzen. Zure aurrekoen euskara nahi duzun edo ahal duzun mailan zeureganatzeko. Atsegin pertsonal handia baita galdu zaigun zerbait neurri batean berreskuratzea.
Euskalki horiek hezkuntza sisteman sartzeko aukera badagoela uste duzu?
Nahi balitz, oso erraza litzateke. Batez ere, hegoaldeko goi-nafarrera delako esku artean duguna, eta ez zuberera edo bizkaiera. Erregistro txiki-txiki batzuk aldatu behar dira euskara batutik Iruñeko euskarara jauzi egiteko. Oso erraza da. Beste gauza bat da ikasiz gero erabiltzea. Baina, behintzat, aukera hori izatea da garrantzitsuena. Eskoletan bideragarria litzateke, baina borondatea behar da horretarako. Dena dela, orain egiten ari garen pausoa berreskurapenarena da, eta elebitasun orekatura heldu bitartean beharbada ez da egin behar hori. Baina zergatik ez klase ordu batzuetan hau eman? Are gehiago, orain, materialak daudenean.
2008
Arte ikertzaileak. Angkorreko misterioa.
Ibaizabal
2008
Arte ikertzaileak. Luxorreko misterioa.
Ibaizabal
2008
Arte ikertzaileak. New Yorkeko misterioa
Ibaizabal
2008
Egin bide zure nahia
Hiria
2008
Erregaliz taldea. Ederra egin du Leok!
Ibaizabal
2008
Erregaliz taldea. Fannyren ikertzailea-agentzia
Ibaizabal
2008
Etorkizun arriskutsua
Ibaizabal
2008
Ibilgailu txikiak.
SM
2008
Ipuin laburrak
Hiria
2008
Nim itsasoan
Ibaizabal
2008
Nire taldearen ezkutuko egunerokoa ( propaganda-liburua)
Ibaizabal
2008
Ordaina
Arabako Foru Aldundia
2008
Oscar Wilde eta biok
Hiria
2008
Ottoline eta kateme horia
Ibaizabal
2008
Urrunean Menkaura
Ibaizabal
2008
Xut ipuinak
Hiria
2007
1001 ipuin
Ibaizabal
2007
Aitategia
Ibaizabal
2007
Apaiza eta elizmutila
Hiria
2007
Berriro Heidi
Gero-Mensajero
2007
De profundis
Txalaparta
2007
Debruaren eztena
Ibaizabal
2007
Heidi
Gero-Mensajero
2007
Hilezkorrak
SM
2007
Hitzak ogiaren truke
Ibaizabal
2007
Lagun berezi bat
Ibaizabal
2007
Nafarroako euskalkiak. Ameskoako euskara. Hiztegia
Hiria
2007
Nafarroako euskalkiak. Hegoaldeko goi-nafarrera. Ezkabarteko aldaera. Hiztegia
Hiria
2007
Nelek nahi duena margotzen du
Ibaizabal
2007
Oscar Wilde euskaraz
Hiria
2007
Printzesa politaren sekretua
Ibaizabal
2007
W.H jaunaren erretratua
Hiria
2007
Zomorra gaizto maitagarria
Ibaizabal
2006-05-14
Erabat eta zeharo?
Testua irakurri
Euskal literaturaren argitalpen bidea euskararen eta kulturaren aldeko lan militante izatetik pixkanaka beste edozein hizkuntza “normalizatutan” bezala industria bat izatera igarotzearekin (bere botere-lehiekin, diruzaletasunekin, ezinikusiekin eta nagusikeriekin) kezka eta ezinegona sortu da zenbait idazlerengan, eta baita errealitate hori kritikatzeko beharra ere. Esanguratsua da, eta zer pentsatua eman behar lukeena, denbora tarte laburrean Ur Apalategiren Gure gauzak S.A. eleberria eta Aitor Aranaren Editorea antzezlana argitaratu izana, biak ere esperientzia pertsonal zuzen nahiz zeharkakoago baten ondorioz sortuak eta biak ere euskal literatur eta kultur sistemaren fikzio bidezko kritika zorrotzak. Kritika global, orokorragoa bata, editorearen figuran zentratua bigarrena.
Fikzioa kritika sozialerako tresnatzat hartzean, ez da bakarra idazleari zabaltzen zaion bidea. Errealitate kezkagarri, higuingarri bat oinarri harturik testu fiktizio, autonomo bat eraikitzea erabaki dezake (Apalategik egin bezala), “benetako” gertakariak nahiz fikziozkoak nahastuz, pertsonaia errealak eta alegiazkoak tartekatuz. Horrelako testu batean, Gure gauzak S.A.-n demagun, nobelaren barne koherentziak eta sinesgarritasunak du lehentasuna, eta zilegi zaio hala idazleari hiperbolea, trufa, jolasa. Aitzitik, bestelako bidea hautatu du Aranak, sarreratik iragartzen baitu egileak antzezlan honetako gertakariak “erabat eta zeharo” daudela gertakari errealetan oinarrituta. Eta horrexek sortu dio irakurle honi lehen mesfidantza: ez ote zen aspaldi joan naturalismoaren garaia?; ez ote zen aspaldi xamar adostu errealitatearen errepresentazio errealistena ere kimera bat dela, eta memoriarik zehatzena ere, birkreazio perfektuena ere fikzio bat dela, konbentziozko irudikapen bat? Zertara dator orduan etengabe kontatzen den istorioa erreala dela azpimarratu nahia?
Honek ez luke aparteko transzendentziarik idazleak berak obran zehar benetako garrantzia eman izan ez balio. Etengabe errepikatzen diren ideiak baitira istorioa erreala dela eta egiaren zati bat bederen bilatu nahi dela. Egiaren bilaketa eta errealitatearen erreprodukzio erabat fidela lotuta agertzen dira Editorea-n, baina, literaturan, behintzat, aspaldi dakigu ez doazela biak batera. Premisa horrek eragiten du, besteak beste, antzezlan honetako gertakariak (maila pertsonalean larriak eta asaldagarriak izan daitezkeenak, zalantzarik gabe) anekdotatik harantzago ez joatea, istorioa erabat laua izatea eta interesa mantentzen badu ere, benetako jakin-minik ez piztea, ez irakurle honengan behinik behin.
Idazlearen abiaburuko aitorpen horrek bezala, antzezlanaren antolamenduak ez du askorik laguntzen idazlearen kritika-asmoak gauzatzen eta antzezlanari gorputza ematen. Editoreekin esperientzia garratza izan duen idazlea eta hura elkarrizketatzen duen kazetaria dira pertsonaia nagusi eta ia bakarrak. Erabat aurrez adostua da beren arteko solasaldia, taxuz burutua bestalde, eta, beraz, ustekabe handirik ezin espero. Halaber, idazlea (Aranaren trasuntua, itxuraz) da editoreez, eta X editoreaz diharduena, haren ekintzak kontatuz eta epaituz. Editorearen makurkeria iradoki lezaketen eszena eta ekintza segidak irakurleari (edo ikusleari) eskaini ordez, egileak pertsonaia nagusiaren bertsioa soilik ematen du, bere hiztegian barra-barra (nire ustez era asaldagarrian) ongi, zintzo, jator, oker, bekatu, desegoki bezalako termino baloratiboak txertatuz.
Ez da nire asmoa egileari editoreen lana kritikatzeko duen zilegitasun erabatekoa ukatzea; kontua da, baina, kritikaren eta asmo ustez errealisten faboretan fikzioaren ahala gutxiesten eta mutilatzen denean, herren egiten duela testuak.
Fartsa bat egin izan balu agian…
Fikzioa kritika sozialerako tresnatzat hartzean, ez da bakarra idazleari zabaltzen zaion bidea. Errealitate kezkagarri, higuingarri bat oinarri harturik testu fiktizio, autonomo bat eraikitzea erabaki dezake (Apalategik egin bezala), “benetako” gertakariak nahiz fikziozkoak nahastuz, pertsonaia errealak eta alegiazkoak tartekatuz. Horrelako testu batean, Gure gauzak S.A.-n demagun, nobelaren barne koherentziak eta sinesgarritasunak du lehentasuna, eta zilegi zaio hala idazleari hiperbolea, trufa, jolasa. Aitzitik, bestelako bidea hautatu du Aranak, sarreratik iragartzen baitu egileak antzezlan honetako gertakariak “erabat eta zeharo” daudela gertakari errealetan oinarrituta. Eta horrexek sortu dio irakurle honi lehen mesfidantza: ez ote zen aspaldi joan naturalismoaren garaia?; ez ote zen aspaldi xamar adostu errealitatearen errepresentazio errealistena ere kimera bat dela, eta memoriarik zehatzena ere, birkreazio perfektuena ere fikzio bat dela, konbentziozko irudikapen bat? Zertara dator orduan etengabe kontatzen den istorioa erreala dela azpimarratu nahia?
Honek ez luke aparteko transzendentziarik idazleak berak obran zehar benetako garrantzia eman izan ez balio. Etengabe errepikatzen diren ideiak baitira istorioa erreala dela eta egiaren zati bat bederen bilatu nahi dela. Egiaren bilaketa eta errealitatearen erreprodukzio erabat fidela lotuta agertzen dira Editorea-n, baina, literaturan, behintzat, aspaldi dakigu ez doazela biak batera. Premisa horrek eragiten du, besteak beste, antzezlan honetako gertakariak (maila pertsonalean larriak eta asaldagarriak izan daitezkeenak, zalantzarik gabe) anekdotatik harantzago ez joatea, istorioa erabat laua izatea eta interesa mantentzen badu ere, benetako jakin-minik ez piztea, ez irakurle honengan behinik behin.
Idazlearen abiaburuko aitorpen horrek bezala, antzezlanaren antolamenduak ez du askorik laguntzen idazlearen kritika-asmoak gauzatzen eta antzezlanari gorputza ematen. Editoreekin esperientzia garratza izan duen idazlea eta hura elkarrizketatzen duen kazetaria dira pertsonaia nagusi eta ia bakarrak. Erabat aurrez adostua da beren arteko solasaldia, taxuz burutua bestalde, eta, beraz, ustekabe handirik ezin espero. Halaber, idazlea (Aranaren trasuntua, itxuraz) da editoreez, eta X editoreaz diharduena, haren ekintzak kontatuz eta epaituz. Editorearen makurkeria iradoki lezaketen eszena eta ekintza segidak irakurleari (edo ikusleari) eskaini ordez, egileak pertsonaia nagusiaren bertsioa soilik ematen du, bere hiztegian barra-barra (nire ustez era asaldagarrian) ongi, zintzo, jator, oker, bekatu, desegoki bezalako termino baloratiboak txertatuz.
Ez da nire asmoa egileari editoreen lana kritikatzeko duen zilegitasun erabatekoa ukatzea; kontua da, baina, kritikaren eta asmo ustez errealisten faboretan fikzioaren ahala gutxiesten eta mutilatzen denean, herren egiten duela testuak.
Fartsa bat egin izan balu agian…
2006-05-12
Editoreari kritika
Testua irakurri
Berritu egin dute Donostia Hiriko Kutxa Literatur Sarien irabazleen lanak argitaratzeko formatua. Oraingo liburuak ederragoak dira, erosoagoak, liburuagoak, azaletik begiraturik, bederen. Pozgarria da ikustea noiz edo noiz zerbait aldatzen dela gure literaturaren txokotxo txokolateroan, itxuraz bada ere. Pozgarria da jakitea oraindik badela gure artean antzerkiari eusten dionik, ez itxuraz soilik. Aitor Aranaren lan honek irabazi du Donostia Hiria Saria, antzerki sailean, eta hori ere pozgarria da, berarentzat batez ere.
Idazle batek Espainia mailako sari garrantzitsu bat irabazi du eta kazetari ezagun bat etorri zaio elkarrizketa egitera. Kazetariak ez du ohiko elkarrizketarik nahi eta, zerbait berezia egite aldera, idazleak bere hurrengo liburuaren berri ematen dio. Liburuaren izena “Editorea” da. Kazetariak zirikatuta, idazleak editore jakin batekin izandako esperientzia negargarria kontatzen du. Lana polita da, Aitor Aranak aspaldi idatzitako politenetakoa. Elkarrizketa bainoago, monologoa dirudi askotan, baina halakoxeak izaten dira kazetariaren eta idazlearen arteko “elkarrizketa”k, gehienetan. Testuak indarra du, sekulako indarra, eta ahozko kontaerak ohi duen eraginkortasuna ere bai, zertarako uka. Interesgarria dela esatea ere ez dago sobera. Dena dela, lan honen balio literarioak alde bat utzita, liburua zirraragarria egiten da.
Editoreen kritika dago liburuan, nabarmen eta agerikoa. Eta pozgarria da euskal literaturan kritikaren bidea ireki izana. Bide horretatik segituz, kritika daiteke euskalgintzaren politika, kultur politikarekin batera, sari literarioen baliorik eza, euskal idazleen artean sortu den konpetentzia, literaturaren beraren ahulezia, edo ez deusa, eta beste gai asko ere bai.
Zain gaude.
Idazle batek Espainia mailako sari garrantzitsu bat irabazi du eta kazetari ezagun bat etorri zaio elkarrizketa egitera. Kazetariak ez du ohiko elkarrizketarik nahi eta, zerbait berezia egite aldera, idazleak bere hurrengo liburuaren berri ematen dio. Liburuaren izena “Editorea” da. Kazetariak zirikatuta, idazleak editore jakin batekin izandako esperientzia negargarria kontatzen du. Lana polita da, Aitor Aranak aspaldi idatzitako politenetakoa. Elkarrizketa bainoago, monologoa dirudi askotan, baina halakoxeak izaten dira kazetariaren eta idazlearen arteko “elkarrizketa”k, gehienetan. Testuak indarra du, sekulako indarra, eta ahozko kontaerak ohi duen eraginkortasuna ere bai, zertarako uka. Interesgarria dela esatea ere ez dago sobera. Dena dela, lan honen balio literarioak alde bat utzita, liburua zirraragarria egiten da.
Editoreen kritika dago liburuan, nabarmen eta agerikoa. Eta pozgarria da euskal literaturan kritikaren bidea ireki izana. Bide horretatik segituz, kritika daiteke euskalgintzaren politika, kultur politikarekin batera, sari literarioen baliorik eza, euskal idazleen artean sortu den konpetentzia, literaturaren beraren ahulezia, edo ez deusa, eta beste gai asko ere bai.
Zain gaude.
2006
Aingeru
Ibaizabal
2006
Aita gurea
Hiria
2006
Aitagurea 11 euskalkitan eta 335 hizkuntzatan
Hiria
2006
Asmatu nor naizen
Ibaizabal
2006
Editorea
Kutxa Fundazioa
2006
Eraztun ospetsuaren arrastoa
Ibaizabal
2006
Errege hilobia
Elea
2006
Euskara -Malgatxera Malgatxera-Euskara oinarrizko hiztegia
Hiria
2006
Euskara-Aimara Aimara-Euskara oinarrizko hiztegia
Hiria
2006
Euskunsa edo euskara erraza ( Txantxetako proposamena)
Hiria
2006
Nafarroako euskalkiak. Hegoaldeko goi-nafarrera. Iruñeko aldaera.Hiztegia
Hiria
2006
Nafarroako euskalkiak. Hegoaldeko goi-nafarrera. Txulapaingo aldaera. Hiztegia
Hiria
2006
Nafarroako euskalkiak. Zaraitzuera. Hiztegia.
Hiria
2006
Sagarmatha (Josep-Francesc Delgado)
Ibaizabal
2005
Aita-semeak
Hiria
2005
Buburen abenturak
Ibaizabal
2005
Ezohiko ipuinak
Hiria
2005
Gay Hiztegia
Txalaparta
2005
Lehenbiziko ipuinak
Hiria
2005
Nafarroako euskalkiak. Hegoaldeko goi-nafarrera. Gesalazko aldaera.Hiztegia
Hiria
2005
Nafarroako euskalkiak. Hegoaldeko goi-nafarrera. Itzarbeibarko aldaera.Hiztegia
Hiria
2005
Nafarroako euskallkiak. Artaxoako euskara
Hiria
2005
Portobelloko argazkia
Ibaizabal
2004/ 2007
Onán ( espainolez)
Hiria / Iano
2004
Etruskoak. Ziurtasunaren eta zalantzaren artean
Hiria
2004
Hilerriko mamuak
Ibaizabal
2004
Komiki gay eta lesbikoa Euskal Herrian 1981-2000
Hiria
2004
Nafarroako euskalkiak. Zaraitzuera. Irakurgaiak
Hiria
2004
Premios Literarios BBK-EUSKALTZAINDIA Literatura Sariak 1958-2003
BBK
2003-08-30
Nork egin zuen?
Testua irakurri
Aitor Arana idazle emankorra eta sari ugari jasotakoa zela bagenekien, baina iaz marka guztiak hautsi zituen. Xabier Mendiguren Elizegik 1994an egin bezala, Euskaltzaindiak eta BBK-k antolatzen dituen literatura sarietan antzerkiari eta eleberriari dagozkion sari biak eskuratu zituen Aranak 2002an: Toribio Altzaga antzerki saria Lagun Mina lanari esker, eta Txomin Agirre eleberri saria Bost ahizpa honekin.
Ingelesek whodonnit? (nork egin zuen?) deitzen duten generoan sailka daiteke Aranaren eleberria: hainbat hilketa gertatzen dira, eta liburuaren amaierara heldu arte irakurleak ez du jakingo hiltzailea nor den. Horretan datza, hain zuzen, genero horren gakoa: irakurlea jakin-minez lotzen asmatzean, liburua ahitu arte irents dezan. Dudarik gabe, Agatha Christie da genero horretako idazlerik adierazgarri eta ezagunena. Aranak berak Hercule Poiroten sortzailea aipatzen du eleberrian, haren Hamar beltx zehazki. Ez alferrik, erraza baita Christieren itzala Aranaren eleberrian barrena sumatzea.
Misterioz eta krimenez beteriko istorioa harilkatu du Aranak. Bost ahizpa Arabako herri galdu bateko landetxe batean elkartu dira, aitak deituta. Aspaldi luzean ez dute aitaren berririk izan, txiki-txikitatik aitaren eta alaben arteko harremana (eta alaba batzuen artekoa ere bai) zail samarra izan baita. Landetxean, aitak ezusteko galanta emango die: aberats bilakatu da, baina laster hiltzekotan da, gaixotasun sendaezin batez, eta dirutza guztia asteburua etxean igaro ostean bizirik gelditzen den alaba bakarrari uztea erabaki du. Hori esanda, gurpil aulkiari lotua dagoen emazte ezindua akabatu eta bere buruaz beste egiten du, alaba guztien aurrean. Jarraian datorrena erraza da asmatzen: alabak banan-banan hiltzen joango zaizkigu, eta korapilo osoa askatu arte itxaron beharko dugu hiltzailea nor den jakiteko. Ikusten duzuenez, Hamar beltx-ekiko paralelismoak begi bistakoak dira.
Misteriozko eleberri bat irakurriz ondo pasatu nahi duen zaleak badu hemen aukera ederra, Bost ahizpa gustura irakurtzen baita, eta interesgarria da amaiera arte. Uda sasoian gaudenez, hondartzan edo belardi batean etzanda irakurtzeko liburu egokia da Aranarena. Zalantzak ditut, ordea, eleberri bati zerbait gehiago eskatzen dion zalea liburua irakurrita aserik geratuko ote den. Nik, eta nire iritzia baino ez da, ezin gaindituzko oztopo batekin egin dut estropezu: istorioa ez zait batere sinesgarria egiten. Bai, badakit fikzioaz ari garela, eta fikzio guztietan idazlearen eta irakurlearen arteko itun moduko bat dagoela (”kontatuko didazun istorioa inoiz ez dela gertatu jakin arren, benetakoa balitz bezala entzuteko prest nago, baldin eta erakargarria eta ondo kontatua bada”), baina kasu honetan istorioak egiten dituen itzulinguruak sinestezinak eta gehiegizkoak begitandu zaizkit.
Estiloari dagokionez, egileak egiten duen hautuaz ere zalantzak ditut. Estilo irakurterraza eta garbia darabil Aranak, egoerak eta gertaerak ondo esplikatzen ditu, eta nabari da istorio bat kontatzea hobetsi duela eta istorio hori ongi uler dadin saiatu dela beste ezeren gainetik. Oso aukera zilegia, inondik ere. Itakurle askok eskertuko dio, seguru asko, bide hori hartu izana. Batzuetan, ordea, idazkera hori idorra, adierazkortasunik gabea eta, batez ere, erdararen ereduari oso lotua suertatzen da, nire ustez.
Ez nuke eleberria irakurri nahi duen inor zapuztu nahi: lehen esan bezala, misteriozko nobela arin eta irakurterraza oporretarako poltsan sartu nahi duenak eskura du Bost ahizpa hau. Neu, aukeran, eta gurean antzerkia irakurtzeko ohitura handirik ez dagoela jakinik ere, egile beraren Lagun mina (Toribio Altzaga saria lortu zuen antzezlan laburra) gomendatzera ausartuko nintzateke, iruditzen baitzait estilo sendoagoz eta eduki mamitsuagoz taxututako lana dela.
Ingelesek whodonnit? (nork egin zuen?) deitzen duten generoan sailka daiteke Aranaren eleberria: hainbat hilketa gertatzen dira, eta liburuaren amaierara heldu arte irakurleak ez du jakingo hiltzailea nor den. Horretan datza, hain zuzen, genero horren gakoa: irakurlea jakin-minez lotzen asmatzean, liburua ahitu arte irents dezan. Dudarik gabe, Agatha Christie da genero horretako idazlerik adierazgarri eta ezagunena. Aranak berak Hercule Poiroten sortzailea aipatzen du eleberrian, haren Hamar beltx zehazki. Ez alferrik, erraza baita Christieren itzala Aranaren eleberrian barrena sumatzea.
Misterioz eta krimenez beteriko istorioa harilkatu du Aranak. Bost ahizpa Arabako herri galdu bateko landetxe batean elkartu dira, aitak deituta. Aspaldi luzean ez dute aitaren berririk izan, txiki-txikitatik aitaren eta alaben arteko harremana (eta alaba batzuen artekoa ere bai) zail samarra izan baita. Landetxean, aitak ezusteko galanta emango die: aberats bilakatu da, baina laster hiltzekotan da, gaixotasun sendaezin batez, eta dirutza guztia asteburua etxean igaro ostean bizirik gelditzen den alaba bakarrari uztea erabaki du. Hori esanda, gurpil aulkiari lotua dagoen emazte ezindua akabatu eta bere buruaz beste egiten du, alaba guztien aurrean. Jarraian datorrena erraza da asmatzen: alabak banan-banan hiltzen joango zaizkigu, eta korapilo osoa askatu arte itxaron beharko dugu hiltzailea nor den jakiteko. Ikusten duzuenez, Hamar beltx-ekiko paralelismoak begi bistakoak dira.
Misteriozko eleberri bat irakurriz ondo pasatu nahi duen zaleak badu hemen aukera ederra, Bost ahizpa gustura irakurtzen baita, eta interesgarria da amaiera arte. Uda sasoian gaudenez, hondartzan edo belardi batean etzanda irakurtzeko liburu egokia da Aranarena. Zalantzak ditut, ordea, eleberri bati zerbait gehiago eskatzen dion zalea liburua irakurrita aserik geratuko ote den. Nik, eta nire iritzia baino ez da, ezin gaindituzko oztopo batekin egin dut estropezu: istorioa ez zait batere sinesgarria egiten. Bai, badakit fikzioaz ari garela, eta fikzio guztietan idazlearen eta irakurlearen arteko itun moduko bat dagoela (”kontatuko didazun istorioa inoiz ez dela gertatu jakin arren, benetakoa balitz bezala entzuteko prest nago, baldin eta erakargarria eta ondo kontatua bada”), baina kasu honetan istorioak egiten dituen itzulinguruak sinestezinak eta gehiegizkoak begitandu zaizkit.
Estiloari dagokionez, egileak egiten duen hautuaz ere zalantzak ditut. Estilo irakurterraza eta garbia darabil Aranak, egoerak eta gertaerak ondo esplikatzen ditu, eta nabari da istorio bat kontatzea hobetsi duela eta istorio hori ongi uler dadin saiatu dela beste ezeren gainetik. Oso aukera zilegia, inondik ere. Itakurle askok eskertuko dio, seguru asko, bide hori hartu izana. Batzuetan, ordea, idazkera hori idorra, adierazkortasunik gabea eta, batez ere, erdararen ereduari oso lotua suertatzen da, nire ustez.
Ez nuke eleberria irakurri nahi duen inor zapuztu nahi: lehen esan bezala, misteriozko nobela arin eta irakurterraza oporretarako poltsan sartu nahi duenak eskura du Bost ahizpa hau. Neu, aukeran, eta gurean antzerkia irakurtzeko ohitura handirik ez dagoela jakinik ere, egile beraren Lagun mina (Toribio Altzaga saria lortu zuen antzezlan laburra) gomendatzera ausartuko nintzateke, iruditzen baitzait estilo sendoagoz eta eduki mamitsuagoz taxututako lana dela.
2003
Azken gurasoak
SM
2003
Bost ahizpa
BBK Fundazioa
2003
Gerrateko ogia
Ibaizabal
2003
Ikastetxe sorginduko misterioa
Ibaizabal
2003
Irunberriko sorginak
Txalaparta
2003
Klaudia eta baloien sekretua
Ibaizabal
2003
Lagun mina
BBK FUndazioa
2003
Magoaren gatibua
Ibaizabal
2003
Nafarroako ipar-ekialdeko euskara. Irunberritik Aezkoaraino
Altaffayla
2003
Neskea eta Jaungoikoa
Ibaizabal
2002-07-26
Ezusteko galanta
Testua irakurri
Liburu bakan honen jatorrizko argitaraldia Euskaltzaindia eta BBKren artekoa izan zen (Bilbo, 2001) Txomin Agirre Eleberri saria jaso baitzuen urte bat lehenago Aitor Arana legazpiarrak. Orduko hartan pasatu egin zitzaigun guztiz, baina egia esan ez da zaila sariketa hau irabazi duten liburuak ahazturaren apaletan geratzea. Ebazpena eman ondoren ere liburua kontrolatu egin behar da eta normalean ez da horrela izaten. Dena dela lan hau irakurtzeko bigarren aukera bat izan dugu Txalapartaren bitartez.
Titulua berez ez da deigarria gertatzen eta azalaren diseinuak ere izua sortarazteko errazkeria darabilen liburu batena dirudi. Baina hara non gaiari dagokionez ausarta eta idazkeraz arina den liburua aurkitua dugun. Azkenengo asteetako “Ortzadar” hauetan basamortuan zehar bezala ibili gara narratibaren arloan. Ordua ere bazen ondo idatzita egoteaz aparte kilikatuko gintuen lan batekin topo egiteko. Heriotzak sortzen duen erakarpenari buruzko eleberri bizia da. Bizia eta bitxia.
Bakanak dira gure literaturan gai beltzei buruz modu gordinean —eta efektistan, zergatik ez— idatzi diren liburuak. Telebistak eta zineak irudien bidez lortzen duten beldur inmediato hori lortzea ezinezkoa dela uste dugu oraindik. Suspentsea bera ere menperatu egin behar da, noski, ez baita gauza bera irudien bidez edo idatziz ematea. Ipin zenezake hiltzailea ate ostean zain, esan zenezake biktima etxera sartu dela… baina ez duzu eragin berbera lortuko. Aitor Aranak ederto daki mugak non dauden eta beste bitarteko batzuk darabiltza gu harrapatzeko. Izugarriena nekrofiloen galeria bera da. Petsonaiek —bizirik daudenek behintzat— bizitza arrunta eta aspergarria daramate. Itxura batean ez dute burua zuritzeko beharrizanik, errua trauma latzei edo gizarteari egotziz. Hotzak dira. Teknikoak. Zoramen puntu txiki batek bereizten ditu gugandik eta hori da hain zuzen izugarriena. Bizimodu arruntaren azpitik doan unibertsoa asmatzeko nahikoa da, antza, nabardura txiki bat edo desoreka somaezin bat. “Bestelakoen” eta “arraroen” sikologiara hurbiltzeko ahalegin ederra da liburu hau. Zoramen lauso eta berezko bati buruz ari da, benetako hiltzaileen ondoan —agintariak, militarrak,…— ia maitagarria egingo zaizuna.
Titulua berez ez da deigarria gertatzen eta azalaren diseinuak ere izua sortarazteko errazkeria darabilen liburu batena dirudi. Baina hara non gaiari dagokionez ausarta eta idazkeraz arina den liburua aurkitua dugun. Azkenengo asteetako “Ortzadar” hauetan basamortuan zehar bezala ibili gara narratibaren arloan. Ordua ere bazen ondo idatzita egoteaz aparte kilikatuko gintuen lan batekin topo egiteko. Heriotzak sortzen duen erakarpenari buruzko eleberri bizia da. Bizia eta bitxia.
Bakanak dira gure literaturan gai beltzei buruz modu gordinean —eta efektistan, zergatik ez— idatzi diren liburuak. Telebistak eta zineak irudien bidez lortzen duten beldur inmediato hori lortzea ezinezkoa dela uste dugu oraindik. Suspentsea bera ere menperatu egin behar da, noski, ez baita gauza bera irudien bidez edo idatziz ematea. Ipin zenezake hiltzailea ate ostean zain, esan zenezake biktima etxera sartu dela… baina ez duzu eragin berbera lortuko. Aitor Aranak ederto daki mugak non dauden eta beste bitarteko batzuk darabiltza gu harrapatzeko. Izugarriena nekrofiloen galeria bera da. Petsonaiek —bizirik daudenek behintzat— bizitza arrunta eta aspergarria daramate. Itxura batean ez dute burua zuritzeko beharrizanik, errua trauma latzei edo gizarteari egotziz. Hotzak dira. Teknikoak. Zoramen puntu txiki batek bereizten ditu gugandik eta hori da hain zuzen izugarriena. Bizimodu arruntaren azpitik doan unibertsoa asmatzeko nahikoa da, antza, nabardura txiki bat edo desoreka somaezin bat. “Bestelakoen” eta “arraroen” sikologiara hurbiltzeko ahalegin ederra da liburu hau. Zoramen lauso eta berezko bati buruz ari da, benetako hiltzaileen ondoan —agintariak, militarrak,…— ia maitagarria egingo zaizuna.
2002
Ganbarako loreak
Gero-Mensajero
2002
Heroia izan nahi zuen mutikoa
Ibaizabal
2002
Historia lazgarria
Txalaparta
2002
Izarbeibarko hiztegia
Hiria-Nafarroako Gobernua
2002
Izarbeibarko hiztegia
Hiria / Nafarroako gobernua
2002
Nimen uhartea
Ibaizabal
2002
Oroimenaren azala
Ibaizabal
2002
Sexuketan
Hiria
2002
Zaraitzuko euskara
Hiria-Nafarroako Gobernua
2001-07-21
Misterioak pizten duen grina
Testua irakurri
Aitor Arana (Legazpi, 1963) idazleak, denboraren denboraz eta bere ibilbidearen gaztetasunean barna, frogaturik utzi du hizkuntzarekiko ardura berezia, hainbat hiztegi eta esperantoari buruzko liburuak kaleratuz. Hitz-munduen ikerlari gogoari jarraiki, euskal literaturan gehiegi ezagutu gabeko bideak igarotzea eta lantzea du gogoko. Eta beste literatur esperientzietatik bereganatutako eraginen oihartzuna antzeman badaiteke ere, Ipuin-entzulea eleberriaren tramak berezkoa du erakargarritasuna eta hartan pizten den misterioa.
Misteriozko narrazioak eta haur literatura dira Aitor Aranak bereziki jorratu dituen literatur generoak. Loaren bidez (SM, 1990), Afrikako semea (Elkarlanean, 1991), Ipuin Ilunak (Kriselu, 1995), Uxue eta Urtzi (Ibaizabal, 1997), Gaueko ortzadarra (Pamiela, 1997), Herrauskorritse (Mensajero, 1998), Atharratzeko erregina (Hiria, 2000) edota Onan<(/i> (Txalaparta, 2000) tituluak ditugu gertu-gertuko sormen lanen artean.
Ipuin-entzulea lana Euskaltzaindiak eta BBKak antolatutako 1999ko Txomin Agirre eleberria saria jasotzetik dator. Egilearen beraren kezka-minari erantzun nahi dio lan honek: zein dira, alegia, liburuen hartzaileak? Galdera horri erantzuteko ahaleginean harrapatuko gaitu gu ere, Itziar Mantxola izeneko idazlea haren miresle sutsu den Fermin jaunak bahitzen duenean, bahiketa horren istorioa kontatzen baitigu Aitor Aranak. Horrela esanda, beharbada, Sthepen Kingen Misery etorriko zaigu gogora, baina honetan bahituak ez du askatasunik lortuko bahitzaileari munduko ipuinik ederrena kontatuko dion arte. Zuri dagokizu lortuko duen ala ez arakatzea.
Misteriozko narrazioak eta haur literatura dira Aitor Aranak bereziki jorratu dituen literatur generoak. Loaren bidez (SM, 1990), Afrikako semea (Elkarlanean, 1991), Ipuin Ilunak (Kriselu, 1995), Uxue eta Urtzi (Ibaizabal, 1997), Gaueko ortzadarra (Pamiela, 1997), Herrauskorritse (Mensajero, 1998), Atharratzeko erregina (Hiria, 2000) edota Onan<(/i> (Txalaparta, 2000) tituluak ditugu gertu-gertuko sormen lanen artean.
Ipuin-entzulea lana Euskaltzaindiak eta BBKak antolatutako 1999ko Txomin Agirre eleberria saria jasotzetik dator. Egilearen beraren kezka-minari erantzun nahi dio lan honek: zein dira, alegia, liburuen hartzaileak? Galdera horri erantzuteko ahaleginean harrapatuko gaitu gu ere, Itziar Mantxola izeneko idazlea haren miresle sutsu den Fermin jaunak bahitzen duenean, bahiketa horren istorioa kontatzen baitigu Aitor Aranak. Horrela esanda, beharbada, Sthepen Kingen Misery etorriko zaigu gogora, baina honetan bahituak ez du askatasunik lortuko bahitzaileari munduko ipuinik ederrena kontatuko dion arte. Zuri dagokizu lortuko duen ala ez arakatzea.
2001-05-16
Bizitza garratza
Testua irakurri
Aitor Aranak, batez ere, gazteentzako literatura idatzi du orain arte, eta neurri baten behintzat, Amodioaren gazi-gozoak izeneko eleberri hau sail horretan sar litekeela dirudi. Hemen emakume baten istorioa (Miren Urkiola du izena) kontatzen zaigu zer nolako gorabeherak izan zituen, umezurtza izanda, hamaika urte zituelarik, Berrota izeneko baserrian neskame joan zenetik. Narrazioan emakume honen bizitza kontatuko zaigu. XX. Mendeko lehen erdian zehar eta honetarako baserriko ganbaran gordetako egunerokoaren eskuizkribuaren fikzioa erabili du idazleak.
Istorioa aurkezteko era honek, egia esan, arazoren bat baino gehiago aurkez dezake, batez ere, fikziozko testuari forma ematerakoan, sinesgarritasuna galtzeko arriskua baitago. Hasiera batean, kontakizunak umezurtza eta agertzen direneko ipuin miresgarrien itxura hartzen badu ere, gero errealismo gordinaren bidetik joango da eta ez ditu gertaera bortitzak, hilketak ete bortxaketa saioak, adibidez, izkutatuko. Honekin batera, protagonistaren amodiozko kontuak eta sentipenak ere agertuko dira, egunerokoaren fikzioa lanabes ezin hobea baita horrelakoak erakusteko. Ez gaude puntako eleberri baten aurrean, baina Aitor Aranaren liburu honek duintasun osoz betetzen du bere funtzioa.
Istorioa aurkezteko era honek, egia esan, arazoren bat baino gehiago aurkez dezake, batez ere, fikziozko testuari forma ematerakoan, sinesgarritasuna galtzeko arriskua baitago. Hasiera batean, kontakizunak umezurtza eta agertzen direneko ipuin miresgarrien itxura hartzen badu ere, gero errealismo gordinaren bidetik joango da eta ez ditu gertaera bortitzak, hilketak ete bortxaketa saioak, adibidez, izkutatuko. Honekin batera, protagonistaren amodiozko kontuak eta sentipenak ere agertuko dira, egunerokoaren fikzioa lanabes ezin hobea baita horrelakoak erakusteko. Ez gaude puntako eleberri baten aurrean, baina Aitor Aranaren liburu honek duintasun osoz betetzen du bere funtzioa.
2001
Amodioaren gazi-gozoak
Ibaizabal
2001
Dracula
(bertsio laburra) Hiria
2001
Frankenstein
(bertsio laburra) Hiria
2001
Het geheim van het meer
Gopher Publishers
2001
Het geheim van het meer (neerlanderaz)
Wim Jansen
2001
Hiru istorio bortxazko
Hiria
2001
Ipuin-entzulea
Ibaizabal
2001
Sexuketan
Hiria
2001
Zaraitzuko hiztegia
Hiria-Nafarroako Gobernua
2000
Atharratzeko erregina
Hiria
2000
Bervalen gertatuak
Hiria
2000
Erregina bahitua
Edebé-Giltza
2000
Erregina bahitua
Edebe©-Giltza
2000
Jou, Asier eta.../ Lagun berezi bat
Gero-Mensajero
2000
La reina dormida
Edebe
2000
Onan
Txalaparta
1999
Haize gorria
Hiria
1999
Memorajhoj de eûska bovino ( esperantora)
Asun Iraza S.L
1999
Memorajhoj de euskal bovino
Asun Iraza SL
1998
Basque-English-Basque dictionary & phrasebook
Hippocrene Books
1998
Baszk-Magyar Alapszótár / Euskara-Hungariera Oinarrizko Hiztegia
Gura Niomda
1998
Herauskorritse /Lurpeko herrixka
Gero-Mensajero
1998
Nijterida eta Koomori saguzarrak
Ibaizabal
1997
Gaueko ortzadarra
Pamiela
1997
Uxue eta Urtzi
Ibaizabal
1996
Buztantxoaren larrialdiak
Elkar
1995-12-23
Ilunetik ilunera
Testua irakurri
Hamar ipuin biltzen ditu guztira Aitor Aranak liburu honetan. Izenburua bera da esangurutsua: “Ipuin Ilunak”. Iluntasuna, bizitzaren bestaldea da, ezkutukoa alegia, eguzkiaren begitik gorderik datzana. Ipuin hauek aspaldiko tradiziora jotzen dute, izu-ikararen mundua ekarriz gugana. Bidaia bat egingo bagenu egileak marraztuta utzi digun paisaian barrena, sorginak, lamiak, basajaunekin batera, Barandiarani eta abarrei esker euskal irudimenean iraun duen mitologia hori aurkituko genuke. Mitologiaren aztarnak ipuin hauetan dira bereziki nabarmen: “Osin Beltza”, “Gauaren alabaren maitalea”, “Sorgingaiaren Mendekua”, “Azken Basajauna”, izenburukoetan. Guztietan, prosa landua, misteriozko istorio baten zerbitzuan jarria. Baina ez dakit gaiak berak irakurlea bete-betean harrapatzeko indarra ote duen. Izanez ere, sorginen eta horrelako pertsonaia mitikoen kontuek, umeak izutu beharrean, barrez lehertzen jartzen dituzte. Ez gara lehen ginenak. Sorginak eta basajaunak, gaur egun, zirkoko espektakulu bihurtuak ditugu.
Interesgarriagoak, ordea, gaiaren orijinaltasunari begira, gainerantzekoak iruditu zaizkit. Tartean bada bat, berebiziki gustatu zaidana, eta ipui zoragarritzat dudana: “Azken Oihua” deitzen da. Ez dut zertan denik esango, hasieratik bertatik berekin daraman intriga eta suspensea ez galtzeko, baina merezi du irakurtzea. Baita “Betiko” izenburukoak ere, nahiz eta komikiaren taju handia hartzen diodan berari. Borobilak dira biak, nire iritziz.
“Izpiritua” izenekoan, maitasuna bera nola bihurtu daitekeen ifernugai kontatzen digu egileak. Batzuetan “Ipuin Lizunak” haietako baten aurrean gaudela dirudi, zenbait deskribapenek liburu hartara eramaten baikaituzte. Maitasun gaia ez da falta ipuin hauetan; sentsibilitatea duela erakusten digu idazleak. Eta batez ere, jenero ilunen artean, egokienak aukeratzen dakiela. Horrela, zientzia-fikzioko istorioa bat dugu: “Pixka bat gorago”. Oiñati inguruko paisaia dakarkigu “Errepideko bihurgunea” izenekoan. Ipuinak huts egiten digu, hasieratik somatzen baitugu bukaeran zer gertatuko den. “Berpizkundea” izenekoan, banpiroen istorio bat kontatzen digu.
Ilunaren gama asko jorratzen ditu Aitor Aranak. Oso orijinala denik ez dut esango jeneroka idazten duen idazle gazte hau. Ipuinek, batzuetan, “deja vu” delakoaren sentipena uzten digute aho sabaian, baina, gutxienez, ez zaigu inongo mingostasunik itsasten hortz artean.
Interesgarriagoak, ordea, gaiaren orijinaltasunari begira, gainerantzekoak iruditu zaizkit. Tartean bada bat, berebiziki gustatu zaidana, eta ipui zoragarritzat dudana: “Azken Oihua” deitzen da. Ez dut zertan denik esango, hasieratik bertatik berekin daraman intriga eta suspensea ez galtzeko, baina merezi du irakurtzea. Baita “Betiko” izenburukoak ere, nahiz eta komikiaren taju handia hartzen diodan berari. Borobilak dira biak, nire iritziz.
“Izpiritua” izenekoan, maitasuna bera nola bihurtu daitekeen ifernugai kontatzen digu egileak. Batzuetan “Ipuin Lizunak” haietako baten aurrean gaudela dirudi, zenbait deskribapenek liburu hartara eramaten baikaituzte. Maitasun gaia ez da falta ipuin hauetan; sentsibilitatea duela erakusten digu idazleak. Eta batez ere, jenero ilunen artean, egokienak aukeratzen dakiela. Horrela, zientzia-fikzioko istorioa bat dugu: “Pixka bat gorago”. Oiñati inguruko paisaia dakarkigu “Errepideko bihurgunea” izenekoan. Ipuinak huts egiten digu, hasieratik somatzen baitugu bukaeran zer gertatuko den. “Berpizkundea” izenekoan, banpiroen istorio bat kontatzen digu.
Ilunaren gama asko jorratzen ditu Aitor Aranak. Oso orijinala denik ez dut esango jeneroka idazten duen idazle gazte hau. Ipuinek, batzuetan, “deja vu” delakoaren sentipena uzten digute aho sabaian, baina, gutxienez, ez zaigu inongo mingostasunik itsasten hortz artean.
1995-06-18
Literatur interruptusa
Testua irakurri
“Ia ipuin denak larrujotze moeta ezberdinei buruzkoak izanik, irakurlea txora-txora eginda zein nazka-nazka eginda gera liteke hainbeste sartuaterarekin”. Arrazoi hori medio idazleak liburua nola irakurri behar den aholkatzeak —ene iritziz soberan dagoen sarrera batean— ez zidan liburuari ekiteko atarikorik ederrena eskaini. Aitzakiatik hurbil dagoen azalpenak ez dit kilika egiten.
Euskal literaturan eremu neskutsa gustatu eta aldera ekartzera jo du Aranak. Estreinako formalismoen ondoren —mamirik gabeko “hurbiltze-solasa” litzateke sarrera—, haragikerietara jo du egileak. Saio bakarrean hamabost lotu ahal izateak badu meriturik —denak euskaraz—, baina ariketa ez da urrezko hitzez egunkari ezkutuan gordetzekoa gertatu. Orgasmorik gabea, txepela.
Ipuinak sinpleak dira, korapilo dramatiko gutxienekorik gabeak. Bat, bi edo hiru pertsonaia, dena delako egoera eta motzean —ez gordinean— sexu-festa. Tapa aldatuta alokatzen diren filme “bakarzaleen” tankerakoak.
Hizkuntzaren aldetik saioa aipatzekoa da, baina ez du estilo aldetik ariketa berezirik egin. Eta ez zion kontatu beharrekoak aukera handia ematen. Zeren eta irudimena sexu alorrean fabulatze alorrean baino joriagoa izanagatik ere, ez da Peruko urrea. Ipuinetan ariketa mota gehienak azaltzen dira —heterosexuala, homosexuala, zoofilia, pederastia…— baina oso mode soil eta topikoetan azalduta. Katalogo modua egin nahia soma litekeen bilduma —odol eta minik, oi Ama Euskal Herria!, ez da ageri—, interruptusa suertatu zait. Saiatuagatik, plazerrik gabea.
Euskal literaturan eremu neskutsa gustatu eta aldera ekartzera jo du Aranak. Estreinako formalismoen ondoren —mamirik gabeko “hurbiltze-solasa” litzateke sarrera—, haragikerietara jo du egileak. Saio bakarrean hamabost lotu ahal izateak badu meriturik —denak euskaraz—, baina ariketa ez da urrezko hitzez egunkari ezkutuan gordetzekoa gertatu. Orgasmorik gabea, txepela.
Ipuinak sinpleak dira, korapilo dramatiko gutxienekorik gabeak. Bat, bi edo hiru pertsonaia, dena delako egoera eta motzean —ez gordinean— sexu-festa. Tapa aldatuta alokatzen diren filme “bakarzaleen” tankerakoak.
Hizkuntzaren aldetik saioa aipatzekoa da, baina ez du estilo aldetik ariketa berezirik egin. Eta ez zion kontatu beharrekoak aukera handia ematen. Zeren eta irudimena sexu alorrean fabulatze alorrean baino joriagoa izanagatik ere, ez da Peruko urrea. Ipuinetan ariketa mota gehienak azaltzen dira —heterosexuala, homosexuala, zoofilia, pederastia…— baina oso mode soil eta topikoetan azalduta. Katalogo modua egin nahia soma litekeen bilduma —odol eta minik, oi Ama Euskal Herria!, ez da ageri—, interruptusa suertatu zait. Saiatuagatik, plazerrik gabea.
1995
Ipuin ilunak
Kriselu
1995
Legazpiko ibilbideak
Legazpiko udala
1994
Ipuin lizunak
Kriselu
1994
Jainko txikia
Elkar
1994
Urtegi misteriotsua
Elkar
1994
Zuhaitzak landatzen zituen gizona
Sonifolk S.A.
1993
Gezi urdina
Elkar
1993
Ixu, hortzik gabeko marrazoa
Elkar
1991
Afrikako semea
Elkar
1991
Bikuñatarrak Legazpiko historian
Kutxa
1990
Esperantoa ikasgai
Hots
1990
Loaren bidez
SM
1987
Azkonarren laguna
Elkar
1986
Frantzisko bihotz onekoa
1986
Gherard Bähr
Hots
1986
Gherard Bähr. Artikulu bilduma
Hots
Arte ikertzaileak.Veneziako misterioa
Ibaizabal 2008
Bost ahizpa
Testua irakurri
Hamar orduak eta hamar minutuetan Amaia eta Leire ama-alabak, Garbiñe, Pilar eta Ana egongelan zain zeuden. Une hartan ez ziren elkarrizketan ari, mintzagai egokirik ez zitzaielako sortu eta, beraz, halako egoeretan esan behar izaten diren konpromisozko hitzak eta esaldiak soilik entzuten ziren gelan.
Anastasio etxezaina gela hartara sartu zen orduantxe, bertakoei zerbaiten berri emateko. Buru guztiak beragana itzuli ziren.
-Areitioaurtena jaunak eskatu dit zuei mesedez esateko zuen neba Agustin hamar t'erdietarako etortzen ez bada, hura gabe hasiko dela afaria.
-Tira, hamar t'erdietara bizirik helduko naizela uste dut -esan zuen Pilarrek, bera baitzen guztietan denbora gehien zeramana zain eta zain.
Orduan auto baten argi horia sartu zen leihotik egongelara. Norbait etxera iritsi zela esan nahi zuen hark, eta gainerako autoen ondoan aparkatzen ari zela berea.
-Barka, andreak, mesedez -desenkusatu zen Anastasio, eta atarira abiatu zen ia lasterka.
Egongelako guztiak, Anastasiok irtetean itxitako ate aldera begira jarri ziren, batzuk eserita eta besteak zutik, laster etxezaina beste norbaitekin hurbiltzen zela entzun baitzezaketen, biek ibiltzean zurezko zoruan ateratzen zuten oin hotsari esker. Minutu eskas bat lehenago auto etorri berriaren argia itzaltzen ikusi zuten gainera. Anastasiok egongelako atea berriro ireki zuenean, lau ahizpek eta Leirek Agustin sartzen ikustea espero zuten, baina, haren ordez, berrogei urte bete gabe zituen emakume gazte bat sartu zen. Artilezko galtzerdi finak zeramatzan jantzita, haragi kolorekoak, eta soineko more argi bat soinean. Beronen gainean jaka bakero bat zuen jantzirik. Ile luze kizkurra ongi orrazturik zeraman, atzeraka.
-Gabon, neskak! -agurtu zuen heldu berriak, urduri eta irribarrez-. Zenbat denbora, ezta? Barkadazue berandu heldu izana, mesedez. Ikusten dut denak nire zain zaudetela, eta bene-benetan sentitzen dut. Garaiz nentorren, baina euri madarikatu honek atzeratu nau Aizpurutik honako bidean. Badakizue zubi beldurgarri horretako errekastoak ia gainezka egin duela eta putzu zabal bat dagoela bidean? Auto eta guzti irentsi ez nauenean!
Emakume gazteari hitz egiteko modu azkarrean nabari zitzaion urduri zegoela, ziurrenik, egunerokoa ez zuen egoera bizi izaten ari zelako.
-Barka, baina... -esan zuen Pilarrek, zutik jartzeaz batera-. Nor zara zu?
-Hainbeste denboran elkar ikusi ez eta orain ez nauzue ezagutzen. Agustina naiz.
-Agustina? -Garbi?eren galdera-. Agustinen andregaia?
-Ez, ez -ahotsa apaldu zitzaion Agustinari-. Agustina naiz... zuen ahizpa. Zuen lehengo neba Agustin ez da jadanik existitzen.
Hilerriko isiltasuna festa alaia da, Agustinaren hitzen ondoren sortu zen isiltasunaren ondoan.
-Barka, mesedez -erregutu zuen Anastasiok pixka bat geroago, eztultxo bat egin ostean-. Neskameari afaria zerbitzatzeko esatera noa. Zatozte, mesedez, jangelara nahi duzuenean.
-----
Neskamea hirurogei urte inguruko andre argala zen, ile beltzekoa eta alarguna. Mutua zen eta Nati zuen izena. Amantal zuria eta soineko marradun zuri-urdina zeramatzan jantzita. Isil-isilik ari zen afariaren hasierako zizka-mizkak zerbitzatzen: kroketak, otarraintxoak, urdaiazpikoa, zainzuriak eta foie-grasa. Mahaiaren erdialdean, bi entsalada-ontzi ederretan entsalada are ederragoak zeuden, edonork nahierara har zezan. Leireri berehala antzeman zioten denek oso gustuko zituela otarraintxoak, bere platera itsaski hauen azalez bete baitzen azkar. Neskatoaren ondoan Garbi?e zegoen eskuinaldean eserita eta, ezkerrean berriz, Amaia. Hiru hauen aurrean, Pilar eta Ana zeuden, besoak zabal-zabal jarrita jateko moduan. Eta, azkenik, Agustina mahaiaren bi muturretako batean zegoen eserita, Amaia eskuinean eta Pilar ezkerrean zituela. Mahaia zabala zen, eta aberatsa, eta bazuen lekua beste bi pertsonarentzako platerak ere lasai-lasai jartzeko; Leireren aiton-amonen platerak, hain zuzen. Baina bi lekuak hutsik zeuden eta, bost ahizpek, ogia edo ardo botilak uzteko erabiltzen zituzten.
Egongelan bezala, beheko sua piztuta zegoen jangelan ere eta, kanpoan euria goian-behean ari zuen bitartean, Aizpeberri etxeko gonbidatuak giro atseginean zeuden. Anastasio beti zebilen hurbil bere betebeharrak bururatzen eta, noizbehinka, Natiri aginduren bat ahapeka ematen. Hartan sartzea otu ere egiten ez zitzaion arren, etxezainak Areitioaurtena jaunaren alaben eta bilobaren elkarrizketa oso-osorik entzun zezakeen, ia beti mahaiaren inguruan zebilenez. Solasaldiak bi ardatz nagusi izan zituen afariaren hasiera aldean: gurasoak senide artean afaltzen ez egotea batetik, eta, bestetik, ordura arte Agustin izan zena aurrerantzean Agustina gisa ikusi eta tratatu beharra.
-Aita ez da batere aldatu eta ez nuen besterik espero -esan zuen Anak afaltzen hasi zirenean-. Hamarrak arte eduki gaitu hemen zain, denbora guztian gurekin etxean dagoela baina azaldu gabe, eta orain, mahaira ez etortzeko lotsagabekeria izateaz gain, ez dio uzten gure ama errukarriari gurekin afaltzen. Beti izan da horrelako kabroia eta zentzugabea.
-Zuk uste duzu ama ez dagoela hemen aitak ez diolako uzten? -galdetu zion Agustinak Anari.
-Eta zuk uste duzu, polit horrek, amak noizbait egin duela zerbait agurearen baimenik gabe? Nahikoa izan du horrekin eta ospitalean hainbeste aldiz egon behar izatearekin -Anak, erantzun gisa.
Afaltzen hasi aurretik, Anastasiok mahaikideei jakinarazi zien beren aitak agindu ziona: afalondoan beraiekin kafea hartzera amarekin azalduko zela, alegia. Hala beharko zuen.
-Eta zu zer? -zuzendu zitzaion Pilar Agustinari-. Ziur naiz, zaharrak esan behar diguna edozer izanda ere, zure ustekabea baino handiagoa ez dela izango. Hormonak hartzen dituzu, ezta?
-Sexu-ebakuntza egin duzu? -tartekatu zuen Anak galdera irrikatsua, Pilarrenak erantzuna jaso aurretik ere.
Ezer esan baino lehen, Agustinak ahoan zeukan entsalada mamurtzen bukatu eta irentsi egin zuen. Jarraian honela mintzatu zitzaien guztiei ahots tinkoz:
-Gure aitagandik ihesi etxetik alde egin genuen guztiok, ahal bezain azkar.
Ama sufrituagatik ere ez ginen geratu etxean. Horrek, labur esaten bada ere, asko esan nahi du, eta gutako bakoitzak laguntzarik gabe aurrera egiteko nolako penak eta nekeak jasan eta eraman behar izan dituen, norberak bakarrik daki. Urteetan ez dugu elkarren berri izan, eta ez gara gehiegi saiatu harremanetan jarraitzen. Diodanaren froga argia da, gure artean Garbi?ek bakarrik ezagutzen zuela Leire gaur baino lehen -geldialditxo bat egin eta ur pixka bat edan zuen Agustinak, ondoren lehengo tonu lasai baina tinkoan jarraitzeko hizketan-. Hortaz, ene ahizpa eta iloba maiteak, aurrerantzean ere berdin jarraitzea proposatzen dizuet. Argi eta garbi esan nahi dizuet zalantza handiak izan ditudala gaur eguerdira arte hona etortzeko, aitaren gutun zelebrea jaso bezain azkar ez etortzea erabaki bainuen. Esan behar diguna entzun ondoren, etorri naizen bide beretik joango naiz. Benetan esaten dizuet ez dudala ezer nahi nitaz hain erraz ahaztu ziren gurasoengandik.
-Arrazoi osoa duzu, izeba -esan zion Leirek-. Ni zu banintz, berdin-berdin egingo nuke.
-Eskerrik asko, Leire. "Izeba" esan didan lehen pertsona zara, eta benetan musika da hori niretzat.
Irribarrez hitz egin zion Agustinak Leireri, baina irribarrea ezabatu egin zitzaion, Pilar eta Ana bere ahizpa nagusiei zuzenean hitz egin zienean:
-Eta zuek, sugegorriak...
-Sugegorriak gu? -ia jauzi egin zuen Anak aulkian, Agustinari oihuka egindako galdera laburra egitean.
-Bai, bai; sugegorriak zuek biak. Ez etorri nigana orain itxurakeriatan. Ongi dakigu hemen gauden guztiok ez zaretela ahizpa nagusi eredugarriak, eta nola portatu zineten nirekin eta, bereziki, Amaiarekin eta Garbi?erekin amak ospitalean denboraldi luze haiek eman behar izaten zituenean txikiak ginen bitartean. Baina utz ditzagun kontu zaharrak, eta hel diezaiegun berriei. Arestian egin dizkidazuen galderak behorrei eta astemeei egiteko modukoak direla esan nahi nizuen. Hormona eta ebakuntza kontuak, ongi iruditzen bazaizue, gaixorik daudenentzat utziko ditugu. Ni, Jainkoari eskerrak, osasun betean nago, eta orain, gainera, inoiz baino gusturago neure buruarekin.
Pilar eta Ana bikiak ez ziren une hartan beste ezer esaten ausartu.
Anastasio etxezaina gela hartara sartu zen orduantxe, bertakoei zerbaiten berri emateko. Buru guztiak beragana itzuli ziren.
-Areitioaurtena jaunak eskatu dit zuei mesedez esateko zuen neba Agustin hamar t'erdietarako etortzen ez bada, hura gabe hasiko dela afaria.
-Tira, hamar t'erdietara bizirik helduko naizela uste dut -esan zuen Pilarrek, bera baitzen guztietan denbora gehien zeramana zain eta zain.
Orduan auto baten argi horia sartu zen leihotik egongelara. Norbait etxera iritsi zela esan nahi zuen hark, eta gainerako autoen ondoan aparkatzen ari zela berea.
-Barka, andreak, mesedez -desenkusatu zen Anastasio, eta atarira abiatu zen ia lasterka.
Egongelako guztiak, Anastasiok irtetean itxitako ate aldera begira jarri ziren, batzuk eserita eta besteak zutik, laster etxezaina beste norbaitekin hurbiltzen zela entzun baitzezaketen, biek ibiltzean zurezko zoruan ateratzen zuten oin hotsari esker. Minutu eskas bat lehenago auto etorri berriaren argia itzaltzen ikusi zuten gainera. Anastasiok egongelako atea berriro ireki zuenean, lau ahizpek eta Leirek Agustin sartzen ikustea espero zuten, baina, haren ordez, berrogei urte bete gabe zituen emakume gazte bat sartu zen. Artilezko galtzerdi finak zeramatzan jantzita, haragi kolorekoak, eta soineko more argi bat soinean. Beronen gainean jaka bakero bat zuen jantzirik. Ile luze kizkurra ongi orrazturik zeraman, atzeraka.
-Gabon, neskak! -agurtu zuen heldu berriak, urduri eta irribarrez-. Zenbat denbora, ezta? Barkadazue berandu heldu izana, mesedez. Ikusten dut denak nire zain zaudetela, eta bene-benetan sentitzen dut. Garaiz nentorren, baina euri madarikatu honek atzeratu nau Aizpurutik honako bidean. Badakizue zubi beldurgarri horretako errekastoak ia gainezka egin duela eta putzu zabal bat dagoela bidean? Auto eta guzti irentsi ez nauenean!
Emakume gazteari hitz egiteko modu azkarrean nabari zitzaion urduri zegoela, ziurrenik, egunerokoa ez zuen egoera bizi izaten ari zelako.
-Barka, baina... -esan zuen Pilarrek, zutik jartzeaz batera-. Nor zara zu?
-Hainbeste denboran elkar ikusi ez eta orain ez nauzue ezagutzen. Agustina naiz.
-Agustina? -Garbi?eren galdera-. Agustinen andregaia?
-Ez, ez -ahotsa apaldu zitzaion Agustinari-. Agustina naiz... zuen ahizpa. Zuen lehengo neba Agustin ez da jadanik existitzen.
Hilerriko isiltasuna festa alaia da, Agustinaren hitzen ondoren sortu zen isiltasunaren ondoan.
-Barka, mesedez -erregutu zuen Anastasiok pixka bat geroago, eztultxo bat egin ostean-. Neskameari afaria zerbitzatzeko esatera noa. Zatozte, mesedez, jangelara nahi duzuenean.
-----
Neskamea hirurogei urte inguruko andre argala zen, ile beltzekoa eta alarguna. Mutua zen eta Nati zuen izena. Amantal zuria eta soineko marradun zuri-urdina zeramatzan jantzita. Isil-isilik ari zen afariaren hasierako zizka-mizkak zerbitzatzen: kroketak, otarraintxoak, urdaiazpikoa, zainzuriak eta foie-grasa. Mahaiaren erdialdean, bi entsalada-ontzi ederretan entsalada are ederragoak zeuden, edonork nahierara har zezan. Leireri berehala antzeman zioten denek oso gustuko zituela otarraintxoak, bere platera itsaski hauen azalez bete baitzen azkar. Neskatoaren ondoan Garbi?e zegoen eskuinaldean eserita eta, ezkerrean berriz, Amaia. Hiru hauen aurrean, Pilar eta Ana zeuden, besoak zabal-zabal jarrita jateko moduan. Eta, azkenik, Agustina mahaiaren bi muturretako batean zegoen eserita, Amaia eskuinean eta Pilar ezkerrean zituela. Mahaia zabala zen, eta aberatsa, eta bazuen lekua beste bi pertsonarentzako platerak ere lasai-lasai jartzeko; Leireren aiton-amonen platerak, hain zuzen. Baina bi lekuak hutsik zeuden eta, bost ahizpek, ogia edo ardo botilak uzteko erabiltzen zituzten.
Egongelan bezala, beheko sua piztuta zegoen jangelan ere eta, kanpoan euria goian-behean ari zuen bitartean, Aizpeberri etxeko gonbidatuak giro atseginean zeuden. Anastasio beti zebilen hurbil bere betebeharrak bururatzen eta, noizbehinka, Natiri aginduren bat ahapeka ematen. Hartan sartzea otu ere egiten ez zitzaion arren, etxezainak Areitioaurtena jaunaren alaben eta bilobaren elkarrizketa oso-osorik entzun zezakeen, ia beti mahaiaren inguruan zebilenez. Solasaldiak bi ardatz nagusi izan zituen afariaren hasiera aldean: gurasoak senide artean afaltzen ez egotea batetik, eta, bestetik, ordura arte Agustin izan zena aurrerantzean Agustina gisa ikusi eta tratatu beharra.
-Aita ez da batere aldatu eta ez nuen besterik espero -esan zuen Anak afaltzen hasi zirenean-. Hamarrak arte eduki gaitu hemen zain, denbora guztian gurekin etxean dagoela baina azaldu gabe, eta orain, mahaira ez etortzeko lotsagabekeria izateaz gain, ez dio uzten gure ama errukarriari gurekin afaltzen. Beti izan da horrelako kabroia eta zentzugabea.
-Zuk uste duzu ama ez dagoela hemen aitak ez diolako uzten? -galdetu zion Agustinak Anari.
-Eta zuk uste duzu, polit horrek, amak noizbait egin duela zerbait agurearen baimenik gabe? Nahikoa izan du horrekin eta ospitalean hainbeste aldiz egon behar izatearekin -Anak, erantzun gisa.
Afaltzen hasi aurretik, Anastasiok mahaikideei jakinarazi zien beren aitak agindu ziona: afalondoan beraiekin kafea hartzera amarekin azalduko zela, alegia. Hala beharko zuen.
-Eta zu zer? -zuzendu zitzaion Pilar Agustinari-. Ziur naiz, zaharrak esan behar diguna edozer izanda ere, zure ustekabea baino handiagoa ez dela izango. Hormonak hartzen dituzu, ezta?
-Sexu-ebakuntza egin duzu? -tartekatu zuen Anak galdera irrikatsua, Pilarrenak erantzuna jaso aurretik ere.
Ezer esan baino lehen, Agustinak ahoan zeukan entsalada mamurtzen bukatu eta irentsi egin zuen. Jarraian honela mintzatu zitzaien guztiei ahots tinkoz:
-Gure aitagandik ihesi etxetik alde egin genuen guztiok, ahal bezain azkar.
Ama sufrituagatik ere ez ginen geratu etxean. Horrek, labur esaten bada ere, asko esan nahi du, eta gutako bakoitzak laguntzarik gabe aurrera egiteko nolako penak eta nekeak jasan eta eraman behar izan dituen, norberak bakarrik daki. Urteetan ez dugu elkarren berri izan, eta ez gara gehiegi saiatu harremanetan jarraitzen. Diodanaren froga argia da, gure artean Garbi?ek bakarrik ezagutzen zuela Leire gaur baino lehen -geldialditxo bat egin eta ur pixka bat edan zuen Agustinak, ondoren lehengo tonu lasai baina tinkoan jarraitzeko hizketan-. Hortaz, ene ahizpa eta iloba maiteak, aurrerantzean ere berdin jarraitzea proposatzen dizuet. Argi eta garbi esan nahi dizuet zalantza handiak izan ditudala gaur eguerdira arte hona etortzeko, aitaren gutun zelebrea jaso bezain azkar ez etortzea erabaki bainuen. Esan behar diguna entzun ondoren, etorri naizen bide beretik joango naiz. Benetan esaten dizuet ez dudala ezer nahi nitaz hain erraz ahaztu ziren gurasoengandik.
-Arrazoi osoa duzu, izeba -esan zion Leirek-. Ni zu banintz, berdin-berdin egingo nuke.
-Eskerrik asko, Leire. "Izeba" esan didan lehen pertsona zara, eta benetan musika da hori niretzat.
Irribarrez hitz egin zion Agustinak Leireri, baina irribarrea ezabatu egin zitzaion, Pilar eta Ana bere ahizpa nagusiei zuzenean hitz egin zienean:
-Eta zuek, sugegorriak...
-Sugegorriak gu? -ia jauzi egin zuen Anak aulkian, Agustinari oihuka egindako galdera laburra egitean.
-Bai, bai; sugegorriak zuek biak. Ez etorri nigana orain itxurakeriatan. Ongi dakigu hemen gauden guztiok ez zaretela ahizpa nagusi eredugarriak, eta nola portatu zineten nirekin eta, bereziki, Amaiarekin eta Garbi?erekin amak ospitalean denboraldi luze haiek eman behar izaten zituenean txikiak ginen bitartean. Baina utz ditzagun kontu zaharrak, eta hel diezaiegun berriei. Arestian egin dizkidazuen galderak behorrei eta astemeei egiteko modukoak direla esan nahi nizuen. Hormona eta ebakuntza kontuak, ongi iruditzen bazaizue, gaixorik daudenentzat utziko ditugu. Ni, Jainkoari eskerrak, osasun betean nago, eta orain, gainera, inoiz baino gusturago neure buruarekin.
Pilar eta Ana bikiak ez ziren une hartan beste ezer esaten ausartu.
Erregaliz taldea. Maya eta amona Eli
Ibaizabal 2008
Gaur ez dut inor hilko
Ibaizabal 2009