Urteak eta mendeak aurrera doaz, eta gizakia gero eta aurreratuagoa da, arrazionalagoa. Espaziora bidaiatzen eta bertan bizi, nazioarteko estazio espazialean. Edo txinatarrean, beraiena baitute. Ilargira iritsi, Marte esploratu eta laster planeta gorrira iritsiko gara. Esan liteke gaur egun zientziak dena -edo ia dena- azaltzen duela, eta, beraz, ez litzateke zentzugabea antzinako sinesmenak ahaztuta geratzen direla pentsatzea. Eta, hala ere, badira egun magikoak, non naturak gogorarazten digun haren parte garela eta, neurri handi batean, hark zuzentzen dituela gure patuak.

Une horietako bat solstizioak dira, baita ekinozioak ere, gure planetak eguzkitik jasotzen dituen argi-orduen arteko erlazioaren muturreko uneak. Udako solstizioan egunik luzeena eta gaurik laburrena lortzen dugu, eta horren ondoren zikloa alderantzikatu egiten da eta egunak laburtzen hasten dira. Gertaera hau antzinako herriek -baita euskaldunek ere- ezagutzen zuten eta honen inguruan erritual jakin batzuk egiten ziren, horietako batzuk mantendu egin direlarik, baita hiri eta hiri handietan ere. Beste batzuk, aldiz, apenas ospatzen diren gaur egun, eta batzuk betiko desagertu egin dira.

Denok dantzatu, korritu, salto egin edo, besterik gabe, San Joan sua ikustera joan gara. Eta esango didazue, ez arrazoirik gabe, San Joan solstizioaren ondorengoa dela. Izan ere, erritu horietako batzuk mantendu egiten dira, baina tradizio kristauak gehitu egin ditu, apur bat aldatuz eta bere bilgarri eta azalpen propioa ematen saiatuz. Horrexegatik esan dezakegu ez dela kasualitatea bi solstizioak bi irudi kristiano garrantzitsuenen jaiotzarekin bat etortzea: neguko solstizioan Jesusen jaiotza ospatzen da; udako solstizioan, aldiz, San Joan Bataiatzailearena. Sinesmen paganoak "bereganatzea" ohikoa da erlijio guztietan. Nolabait ere, sinesmen berriek antzinakoak apur bat aldatu zituzten, baina, aldi berean, haien iraupenean lagundu zuten. “Barniz" katolikoa kentzea lortzen badugu, antzinako ospakizunetako elementu paganoak ikus ditzakegu.

Suarekin jarraituz, guztiok salto egiten dugu gainetik edo, behintzat, ikustera hurbiltzen gara. Baina ikuskizuna baino gehiago zen, bazeukan bere esanahia: urte osoan zehar gertatutako gauza txarrak erretzen ziren eta horrekin batera kopla batzuk abesten ziren. Atzean utzi nahi duguna erretzen jarraitzen dugu, baina koplak galdu dira leku askotan. Sua egiten dugu, baina gehienetan ez dugu zergatia ezagutzen.

Adituek tradizio horiek bizi izan zituzten adineko jendearen ahotik jaso zuten azalpenaren bat. Beraien esanetan, garai haietan uste zela solstizioko gauean naturaren legeek indarra galtzen zutela eta magiatik hurbilago zeuden beste lege batzuek gobernatzen zutela mundua. Gau hartan suaren gainetik salto egiten badugu, edo biharamunean errautsen gainetik salto egiten badugu, horrek bere propietateak ematen digu, eta horrela gaixotasun batzuetatik babestuta gaude. Hau ez da bakarrik pertsonekin egiten, leku askotan abereak ere pasatzen ziren suaren hondakinen gainetik, hauek ere babesteko.

Sanjuanada bezala izendatzen da ere egun horretan hartu behar dugun bainua: ibaian, itsasoan, arraisuarekin igurtziz eta bustiz. Suak bezala, horrela uren propietateak harrapatzen ziren, bustitzen zen pertsonak barneratzen zituen eta azala babesten zuen, garatxoak kentzen zituen eta zenbait gaixotasun urrun mantentzen zituela uste zen. Errito hau ez da hain ezaguna eta ez dago oso hedatuta gaur egun. Urarekin jarraituz, badaude iturri bereziak leku batzuetan. Eta solstizio egunean edan behar da, uraren propietate babestaileak lortzeko.

Tradizio horietako gehienek, edo jada ospatzen ez direla edo, oraindik irauten dutenak, beren esanahia galdu dute neurri handi batean. Suaren errituala egiten da mundu osoan zehar, baita Euskal Herrian ere, baina tradizioa nondik datorren jakin gabe burutzen da askotan; urari lotutako errituak galdu egin dira neurri handi batean. Eta beste elementua hauxe da: inguruko zuhaitzak eta belarrak. Atal honetan, San Joan lore-sorta egiten da herri askotan, hori ere elementu babesle gisa eta paganoak diren elementuak eta kristautasunak ekarritakoa nahasten dira gehienetan. Zoritxarrez, landareekin eta zuhaitzekin burutzen ziren beste erritu asko ez dira ezagutzen gaur egun, eta arrastorik utzi gabe desagertu dira edo, gehienez ere, haien lanetan bildu zituzten antropologoen ohar labur batzuk baino ez dira geratzen.

Nire ustez, munduak eboluzionatu arren, beharrezkoa da solstizioak ospatzen jarraitzea, naturarekin lotzen gaituzten une magikoak direlako. Ospa dezagun, bai. Baina ezagut dezagun, pixka bat behintzat, errituak nondik datozen. Hori izango da gure arbasoei egin diezaiekegun omenaldirik onena.