“Amets Aranguren Arrieta. 1998, Iruñea”

Iruñeko Martin Azpilikueta kaleko Goxolatte kafetegian gelditu gara Amets Aranguren Arrieta eta biok. Lanetik irten eta pozik egin dut bizikleta gainean kafetegia bitarteko bidea. Urte batzuk igaro dira elkar ezagutu genuenetik eta topo egiten dugun bakoitzeko, dezente barre egiten dugu. Galdetuko balidate, Amets burutik jota dagoen tipa azkar eta alai horietako bat dela esango nuke. Munduak aurrera egiteko eta bizi irauteko ezinbestekoak dituen pertsona magiko horietako bat. Barran kafea eta Mariak eta Anak egindako pasta bat eskatzen dudan bitartean, Ametsek atea bultzatu du eta amerikano bat eskatu du. Mahaira inguratu gara eta, ohi bezala, hizketan barra-barra hasi gara. “Amets Aranguren Arrieta. 1998, Iruñea”, erantzun dit bere biografia eskatzerakoan. Irunberrin astebukaera osoan zehar izango dela dio, Ibil Bediko bere taldekideekin entsegua duela eta ezin didala zerbait luzeagoa bidali. Horrekin batera, bideo labur bat: bere aurpegia, lehenengo planoan, infusioa eta koadernoa mahai gainean, kide bat ordenagailu aurrean, beste bat baterian eta, fondoan, haien grabaketa berri bat. Bideoa ikusi orduko, ezabatu egin da. Bizitza efimeroa dela oroitaraziz edo.

Orain, elkarrizketa honetako galderarik zailena: ezagutzen ez zaituenari, nola aurkeztuko zenioke Amets?
Ufa. Mmmm. Ba Amets Aranguren Arrieta naiz (normalean ez dut nire bigarren abizena aipatzen, baina oraingoan egingo dut), Iruñekoa naiz, 26 urte ditut, Musika ikasketak egin nituen hemen, Iruñan. Musikaren munduan eta, batez ere, Euskalgintzan aritu naiz lanean. Momentu honetan langabezian nago, asko gustatzen ari zaidan master bat ikasten (Artea, Literatura eta Kultura garaikidearen ingurukoa). Azpimarratuko nuke polikiago bizitzen ikasten ari naizela. Onerako eta txarrererako [barrezka].

Behin galdera bat egin zenidan eta orain itzuliko dizut.
Ai, Dios.

Kar kar. Nola deskribatuko zenuke zure burua? Nor da Amets barrutik? Eta kanpotik, nola ikusten zaituzte?
Ba… ez dakit… seguruenik biek eragingo diotela elkarri: barne munduak kanpokoari eta alderantziz. Uste dut nire lagunek eskuzabaltzat nautela, zintzoa naizela (onerako eta txarrerako; batzuetan, zintzotasun hori tratuan bortiztzat ere jo daitekeelako). Gatazkari ez diot beldurrik eta horregatik, beharrezkoa dela ikusten badut, zintzotasunez mintzatu ohi naiz, nahiz eta erantzuna denen gustukoa agian ez izan. Bestalde, asko ezagutzen ez nauenak serioa naizela esango du, baina hurbiltzerakoan nire umorearekin topo egingo du. Dena den, ez diot inori galdetu honen inguruan egia esanda.

Eta zure familiari galdetuko bagenio?
Hiru anai-arreba gara eta uste dut nahikotxo hartu dudala arreba helduaren rola. 

Eta nolakoa da rol hori?
Ba lehenengoa izan naiz, adibidez, etxetik alde egiten. Eta ez zegokidalako, baizik eta hemezortzi urte nituela alde egin nuelako eta ez nintzelako itzuli. Izan dezaket protagonismo puntu bat ere eta ematen du nik egiten ditudanak besteenak baino inportanteagoak direla, eta ez da egia, baina hori da helduena izatearen beste ezaugarri bat. Eta hein batean, bai sentitzen dudala iraganean (orain, jada, ez) izan naizela premua. Batzuetan horrekin irri egin izan didate etxean. 

Presioa sentitu al duzu zentzu horretan?
Presioa ez, baina bai bide jakin bat hartu izan dudanean “begira, hau egin dut” esatearen beharra eta harrotasuna. 

Horrek izan al du zure sorkuntza prozesuan eraginik?
Uste dut nerabe nintzenean haustura bat egon zela: nire aitaren irudiarekin, berak gauzak egiteko zuen estiloarekin hausteko beharra sentitu nuen. Eta gaur egun bai sumatzen dudala oraindik familiaren marka hori, familiaren premua izatearen pisu horretaz ari naiz batez ere, baina kontua da, justuki, oso esparru ezberdinetan mugitzen hasia naizela. Agian pentsaeran oraindik haien eragina nabari dezaket, aitarena batik bat; baina, sormenera, artera zein musikara hurbiltzeko moduak, eta interesatzen zaizkigun esparruak ezberdinak dira dagoeneko. Oso. Hori bai, gure inpresioak elkarbanatzen ditugu. Guzti honetan, emandako jauzi horretan, nire amak bisagra moduan funtzionatu duela esango nuke. 

Behin, esan zenidan beldurra ematen zizula azkarregi ospetsu bilakatzea edota Ibil Bediko abeslarietako bat zein Euskalgintzaren munduan oso presente egoten hasia zen norbait izatean, ez zenuela momentuko neska edo modan zegoen pertsona horietako bat izan nahi. Badakit lan eskaintza edo proiektu batzuei ezezkoa eman zeniela ideia horretatik ihes egitearren.
Bai. Nire beldurrik handiena da. Niretzat terrorifikoa da izatea pertsona bat dagoena egon behar ez duen lekuan. Merkatuak askotan sinestarazten dizu balio duzula liburu bat argitaratzeko edo programa bat aurkezteko, eta, sentitzen dut, baina ez da hala. Ez beti, ez automatikoki. Gertatzen dena da argitaletxe horri komeni zaiola zure irudia eta zure izena bere kontrolpean edukitzea. Eta argi daukat ez naizela super ezaguna, baina ez dut imajinatu nahi zer izan behar duen super ezaguna izatea. Bai pasa izan zaidala podcast baterako deitu nindutela eta proiektuak ez zuela nirekin inongo loturarik. Zero. Ekoiztetxearen aldetik ez da iraingarria, baina horrek erakusten du pertsona ez dutela ezagutzen, eta, are gehiago, holako proposamen batek zeharo nahas zaitzake (honetarako balio dut? Halakoa naiz?).

Eta hein batean zertan ari zaren ez jakitea da, ezta?
Eta niri sinetsaraztea lan jakin baterako balio dudala, balio ez dudanean. Heltzen da une bat non zuk ez dakizun hainbat gauza ongi egiten dituzunetz aldagai hau sartzen delako (ongi egiten dudalako hots egin didate ala komenigarria zaielako?) eta hori eromena da. Perspektiba falta dugu. Askotan ondokoei galdetzen diet eta haiek esaten didate “ez, ez egin, kaka bat egingo duzu” edo “hau ez da zuretzat”. Bestalde, kostatzen zait kamara baten aurrean egotea edo egotea espazio jakin bat okupatzen dakidanean beste jende jakin batek hor bere lekua topatuko duela eta bertan gehiago emango duela. Ez dut nire pertsona gastatu nahi. Ondorioz, soilik mamitsuak diren eta oso interesgarriak suertatzen zaizkidan proiektuak hautatzen ditut. Bi urtez aurkeztu izan dut podcast bat Durangoko azokaren inguruan beste musikari eta kultur agenteen ondoan eta nire kontran zeuden gauza aunitz zeuden: kamara aurrean egon behar izatea edota grabaketak berak berarekin dakarren performance txikia (niretzat hori kontra natura joatea da eta ez nago prest). Halere, mamia gustuko nuen; nik gidoiak egin nitzakeen eta plaza bat nuen non beste kulturgileekin batera eser nintekeen (Kike Amonarriz, Iratxe Retolaza eta Beñat Rodrigo, baDA!bil bideopodcastean, adibidez).

Irudiaren erabileraren ildora, zure taldea den Ibil Bediren kontzertuak datozkit burura. Hor ere, oholtzan, irudiak, performanceak, badaukate bere garrantzia. Behin, esan zenidan zure lehenengo kontzertuetan oso zuhur jokatzen zenuela, baina orain gehiago okupatzen ari zarela oholtza, ahotsean ere presentzia handiagoa sumatu duzula, garapen bat ikusi duzula. 
Bai. Niretzat ez da inoiz arazo bat izan jende aurrean hitz egitea. Baina ezberdina da hori eta jende aurrean abestea.

Zertan?
Denok hitz egiteko gaitasuna dugu jende aurrean gaudenean. Hobe ala okerrago egin dezakegu, baina orokorrean gai gara, baina gaizki kantatzen baduzu, gaizki egiten duzu eta puntu. Badu zerikusia biluztearekin eta emozioz abestearekin. Nire kasuan, Ibil Bedin Ibai zegoen, beste abeslaria, eta berak bazuen jada ibilbide bat. Horrek baimendu zidan bigarren lerro batean hastea, oholtza ezagutu ahal izateko. Bat-batean publiko bat zegoen gu entzuten eta badakit mutil bat izan banintz, errazago izango zela hasiera horretan espazioa okupatzea eta hor egotea. Nerea Ibarzabal bertsolariak esan zuen guk edo perfektu egiten dugu edo ez dugu egiten.

Eva H. umoristak dio zailagoa dugula lekua gurea egiteko, batez ere, umorea erabiltzen badugu. Baina zuk aurrekoan, Tafallan emandako kontzertuan, umorea erabili zenuen lasai asko, eroso ikusi zintudan. Zailagoa zaigu? Malenkonia gehiago baimentzen al zaigu emakumeoi? Umorea erabiltzeak ahalduntzen al gaitu?
Posiblea da, bai. Adibidez, Olaia Inziartek hori egiten du. Argiarako egin nion elkarrizketan aipatu nion berak idazten dituen letrak kontutan izanda, oso erreza izango litzatekeela dramatismoan edo erortzea. Erreza izango zela, baina berak dio. Berak ahalduntze hitza gorrotatzen du, baina hori aipatzen zuen; ahalduntzea dela zirku hutsa garela onartzea eta erakustea, eta horrekin bromak egitea.

Ibairen eta zure arteko erlazioaren inguruan, noizbait aipatu didazu oholtza gainean kokapena aztertu duzuela eta hierarkiarekin hausteko zirkulu erdiko disposizioa hautatu duzuela.
Bai, Mikel Perezek horretan lagundu zigun. Kontzertuan denok elkarri begiratzea guai legokeela pentsatu genuen. Komunikazio bisuala garrantzitsua da, eta, gainera, horrek guztioi garrantzi berbera ematen zigun. Publikoaren ikuspuntutik ere.

Ados. Ibil bedi esaten badut, zer datorkizu burura?
Nire panak [bion barreak], direla Javier Larrañeta, Areta Senosiain, Eder Escalera eta Ibai Osinaga. Nire familia edo nire bikotea direla esango nuke.

Bere gazi-gozoekin?
Bai, noski. Konfiantza handia dugu eta azken aldian bastante mintzatu gara horren inguruan: sei urteko erlazio bat da. Hilean behin asteburu pasa egiten dugu Irunberrin disko berria sortzeko (entseguak, abesti berriak…). Kristo bat da elkartzeko eta horregatik finkatu dugu topaleku hori. Ez dugu errutina finkorik, baina zikloka doa. Kontzertuak ematen ditugunean, ezinezkoa da sormen prozesuan murgiltzea eta atalka egiten dugu. Bira amaitzean, hasten gara. gainera, dirua gure poltsikotik aurreratu behar dugu disko atera bitartean (gero diru adina jaso ohi dugu, baina aurretik, guk jarri behar dugu). Iaz, abuztuaren azken astean, Aragoiko herri txiki batean elkartu ginen sortzeko eta hor grabatu genuen diskoa. Orain, Irunberrin egiten dugu, Ibairen aitaren etxeko beheko pisuan eta rollo kanpaldi elkartzen gara hilean behin. Baina gutxi da ideiak sortzen dira eta gero hilabete bat itxaron behar dugu berriro elkartu arte.

Eta ez duzu uste hori zerbait orokorra dela, gaur egungo artearen prekarietateak sortzen duen egoera dela?
Bai. Ahal denean sortzen dugu. Dena den, gure kabuz ere jarraitzen dugu. Ez dut inspirazioan sinesten. Garaiak daude non denbora gehiago duzun. Adibidez, orain langabezian nagoela, ideia dezente eramanda gerturatzen naiz Irunberrira. Izan daitezke letrak, letrak melodiekin edo akorde segida bat. Bakoitzak bere erara egiten du: Ibaik, adibidez, soinuak ekartzen ditu edo Aretak ekartzen du beste diskoren bat, erreferentziak… eta hurrengo disko honetarako temati nabil gai batekin: ari gara saiatzen soinu sekuentzia aurretik argiago izaten baita letrak ere (nik hori gehiago landu nahi dut: letren esanahia argi izatea, ideiak, kontzeptuak…), lotura handiagoa sortzearren.

Irakurlea eta idazlea zaren aldetik, uste duzu letrak ulertu behar direla ala modu ezberdinean funtzionatzen al du liburu zein abestiekin? Hitzen karga metaforikoaz ari naiz: ulertu behar al da hitzek pizten duten mezua?
Biak eman daitezke. Abesti batzuk erabat ulergarriak izan daitezke eta besteetan soilik sentsazioekin jolas daiteke. Dena den, ez dut gustuko publikoak nire hitzak nire biografiarekin lotzea. Batzuetan mezua zuzenagoa da, baina beste batzuetan metaforekin zein sinboloekin jolas egitea maite dut.
 

Uste al duzu publikoak beti bilatzen duela azalpen biografiko bat, fikzioarekin jolasten ari garela onartu ordez?
Bai. Kuxkuxero hutsak gara.

Zer gertatzen da kontzertuetan ikusten ez duguna?
Ematen duena baino askoz ere lan handiagoa dagoela.

Baina ematen du atzean lana dagoela. Ikusten da.
Ba ematen duena baino askoz ere gehiago. Guretzat Tafallan kontzertu bat emateko, etxetik atera garenetik eta kontzertua eman artean, hamar ordu pasa dira, urduritasuna, entseguak, musikarien arteko kodeak daude kanpotik ez direnak ulertzen, begiradak, adostutako keinuak… Kontzertuan bertan gu nahiko naturalak gara eta ez gara deus disimulatzen saiatzen, baina badago kantuen aldez aurreko hautaketa bat segun eta non jo behar dugun,  (norbait datorrela eskertzeko, efemerideak kontutan izanda, etabar).

Eta lagunen aurrean jotzen baduzue, nola aldatzen da giroa? Adibidez, Iruñean.
Guaia da. Ilusioa ematen du. Askotan gustatuko litzaidake hautatzea zein datorren, nahiz eta ezin den. Etxean jotzea maite dut, baina urduritasuna areagotzen da eta ilusioa, noski. Nire jendea da, demostratu behar dut.

Orain langabezian zaudela, denbora gehiago duzula esan didazu. Horrez gain, presioa sentitzen duzu sistemak produzitzea eskatzen digulako? Sortzeko? Azahara Alonsok idatzitako Gozon idazleak dio etengabeko ekoizpena eskatzen zaigula. Zer uste duzu, beti zerbait sortzen ibili behar al dugu artistok?
Oraingoz, ez dut presiorik bizi izan. Gertatzen dena da ez dudala erantzun nahi jendeak galdetzen didanean ea zertan nabilen. Lagunek diote ez naizela inoiz gelditzen, beti gauzak egiten edo pentsatzen nabilela. Hemen sartzen da oso garrantzitsua den zerbait: prokrastinazioan master bat atera dudala [barrak]. Badago Ernesto Kastroren bideo bat non esaten den prokrastinazioak erlazioa duela perfekzionismoarekin. Eta ni oso perfekzionista naiz. Horrela justifikatzen dut nik ere nire  prokrastinazioa ; (barreak). Eta batzuetan gauzak egin behar dituzu nahiz eta ehuneko ehunean perfektuak ez izan. Eta hori ere baimendu behar diogu gure buruari.

Eta musikarekin gauza bera gertatzen al zaizu? 
Bai, agian, bai. Askotan gertatzen zaigu batzuentzat argi dagoela izandako lehenengo ideiarekin aurrera jarraitu behar dugula eta Areta eta bioi beti kontrakoa gertatzen zaigula: hamabi urtez egon gintezke disko bat sortzen. Eta hori ere ez da. Baina bukatu behar da. Anarik, Atxagarekin hizketan, zioen disko bat liburu bat bezalakoa dela: ez dela bukatzen, abandonatzen dela. Ez dago bukatuta, baina bukatu behar duzu, ezta?

17 urte zenituela ezagutu zintudan eta orain, 26 dituzu. Zer aldatu da tarte horretan? Zer galdu duzu bidean?
Ba ikasketarik handiena izan da 18 urte nituela, emozioak deskubritu nituela. Aurretik oso arrazionala nintzen.

Bai?
Bai.

Jo, ba nik ez nuen sentipen hori.
Bueno, momentu hori bitarte pentsatzen nuen buruak, arrazoiak, nire emozioak kontrola zitzakeela, baina une hartan jakin eta sentitu nuen ezetz. Oker nenbilela. Hor mobida traumatiko bat bizi izan nuen eta gero hori izan da nire izaera eraikitzeko zutaberik garrantzitsuena. Eta gero, ba hori, ba bizitza normala: lan egin dut, ikasi dut zerbait, bizi izan naiz jende diferentearekin, sortu dugu musika talde hau, hain inportantea dena nire bizitzan… ez dakit, jende bat desagertu da, beste bat heldu da.

Eta bizitza mahai bat izango balitz, zeintzuk izango lirateke bere lau hankak?
Mmmm. [Isilune luzea]. Inguruan dudan jende jakin bat (baina bueno, ez dira pertsona aunitz), bertan ere nire familia sartuko nuke. Ikastea aditzarekin harremana duen mundua (kulturala, liburuak…). Gustatzen zait pentsatzea baditudala liburu batzuk zeinetan gauza berriak eta garrantzitsuak poliki ikasiko ditudan. Bestalde, nire etxea ere oso garrantzitsua da espazio bezala: denbora asko ematen dut etxean, bakarrik. Eta ordena; ordenak beti egonkortasuna ematen dit.

Badago Basokoa elaberri laburrean  Izaskun Gracia idazlearen esaldi bat, “Familia guztiak gezur batetik jaioak dira”, eta badago Tolstoiren Anna Kareninan beste esaldi bat, “Familia guztiak dira zorigaiztokoak, baina bakoitza bere erara”; zuk zein definizio hautatuko zenuke?
Biak erosiko nituzke. Lehen aipatutako Olaia Inziarteren ideia horretatik abiatuta, guztiak zirku bat garela, hori esango nuke: familia bakoitza dela zirku bat. Guztiak erdi eroak gaude, arraroak gara. Gezurrak ere badauka bere papera. Ez dakit gezurrak diren, baina ulergaitzak suertatzen zaizkizun aferak daude. Adibidez, zerk batu zituen nire gurasoak? Ez dut lotura hori ulertzen.

Orduan, familia guztiak ezjakintasunetik jaioak direla?
Ez dakit. Ikusten ditugu kaleetan pertsonak gero bikoteak eta gurasoak izan daitezkeenak eta maiz pentsatu ohi dut bikote hauen lehenengo enkontrua Iruñeko antro super turbio batetan suertatu zela. Eta badago puntu turbio bat eta gero, bat-batean, familia bat, bere hipotekakin eta hiru seme-alabekin. Eta antro horretan topo egin zuten arestian, antroko komunetan (barrak). Orduan, ez dakit gezurra den, baina zentzugabekeria hutsa da. Gezurra hor kokatzen dut: hor topo egin duen bikote horrek imajinatzen duen bizitza idealizatuan.  Bueno, dena den, egia den zerbait egongo da, nire gurasoek elkarrekin jarraitzen baitute. Gero, familia bakoitzak badauka bere kode konpartitua. Bilgune hori gara. Eta behartuta gaude beraiekin, elkarrekin bizitzen. 

Uste duzu musikarekin borroka bat aurrera eraman daitekeela?
Uste dut Trumpek jarraituko duela Trump izaten nahiz eta guk musika jo dugun. Ez dut etxegabetze bat geldituko, baina bai sentitzen dudala bat egiten dugula gure printzipioekin, hautu politiko bat dago ere segun eta zein lekutan jotzen dugun, segun eta zeinekin sinatuko dugun bideo bat grabatzeko proiektua, eta abar.

Bakardadea eta isiltasunaren inguruan noizbait hitz egin izan dugu eta kontzeptu hauek zure bizitzan eta zure sormen prozesuan garrantzia dutela aipatu izan didazu. Zergatik?
Bai, arrazoia duzu. 2025eko erronketako nire erronketako bat da gutxiago hitz egitea (barrak).

Zeinen erronka bitxia.
Bai. Asko baloratzen dut soilik esan behar duena esaten duen jendea. Marc Girók dio emakumeok eta marikoiak azkar hitz egin behar dugula uzten diguten espazioa bete behar dugulako. Premiaz hitz egiten dugu. Izan daiteke hori sentitzen dudala, gainera, beti oso azkar hitz egin izan dut. Baina aldi berean, lortu izan dudanean lasaitasunaz eta patxadaz hitz egitea, lortu dut argiagoa eta ordenatuagoa izaten. Adibidez, aurrekoan Eider Rodrigezekin batera, Bilboko Kafe Antzokian deserosotasunaren gaia jorratu genuen. Eta biok oso estilo ezberdina genuela egiaztatu nuen. Eiderren patxada hori miresten dut.

Bestalde, beti dena kontatu nahi dut eta ez da hain beharrezkoa. 

Baina zergatik izan behar du beti denak inportante?
Ba askotan nire buruarekin neka-neka eginda bukatzen dudalako (barreak). Eta azken finean, lasaiago nagoenean, beste leku batetik hitz egiten dut eta esaten dudanak pisu handiagoa du. “Gizarteak erabiltzen du bere denbora guztia bere existentzia demostratzeko.” Hori esan zuen aurrekoan László Krasznahorkai idazle hungariarrak. Eta horrek zerikusia du azaldu dudanarekin.
Behin lagun batek esan zidan nire mutil lagunak super gutxi okupatzen zuela. Baina ez beste leku batean dagoelako, baizik eta aktiboki entzuten ari delako. Hori isiltasun aktibo bat da, presentzia bat. Hori miresten dut. Eta artean ere, isiltasunaren sujerentzia, hitza eta isiltasunaren arteko tentsio hori da interesatzen zaidana. Indar hori. Bi horien artean agertzen den zuloa. Eta arteak saiatu behar du zulo horri heltzen bere inguruan margotuz. Hori lortzea la ostia da.