Udazkenarekin batera, iristeko dauden garai hauetan aurki dezakegu denboran hurbilen dauden tradizioen bilakaeraren adibideetako bat. Urriaren amaiera hurbiltzen ari delako eta, ohikoa den bezala, gure lurraldean asko direlako inportatutako jaiegun bat ospatzeko prestatzen ari diren haurrak, azken urteotan gutxik bezala indarra hartu duena. Asmatu duzu, Halloween da, hildako bizidunen gaua. Estatu Batuetatik iritsita, festa hau gure gazteen artean txertatu da, arrakasta geldiezinarekin. Mozorroak, gozokiak, heriotzaren misterioa, mamuak, zoombiak... konbinazio erakargarria, nola lehiatu horrekin? Zaila dirudi, ezta? Baina kontutan hartu behar dugu gauza bat: orain barniz kolonizatzailearekin eta ikuspegi erabat komertzialarekin datorkigun festa hau duela hamarkada batzuk abiatu zen kontinente zaharretik Ipar Amerikako gizartean kokatzeko. Beraz, gurea izandako festaren bueltaren aurrean gaudela esan dezakegu.

Nola da posible? Bilakaera horretan hainbat une daude:

Lehena: Europatik Amerikarainoko jauzia. Kontinente zaharreko leku askotan, modernizazioaren aurrerapen geldiezina naturari lotutako kultura zaharraren hondar horiek ezabatuz joan zen bitartean, Estatu Batuetan, jatorri hain heterogeneoko biztanleriak lurralde berri haietaraino, aurreko sinesmenik gabe, eramaten zituen elementu ezberdinak aprobetxatu zituzten. Egia esan, hau gezurra da, Amerikako benetako biztanleek populazio indigenaren aberastasun osoa baitzuten. Baina biztanle berriek haiek, indioak, basatitzat jotzen zituztenez, kolonizatzaileak lanpetuegi zeuden haiek akabatzen eta agian horregatik inork ez zuen interesik izan haien kosmobisioak, sinesmenak, erritoak eta tradizioak ezagutzeko. Beraz, han aurkitu zuten kultu-hutsunea Europa zaharretik zetozen zeremonia eta jaialdiekin estali zuten. Nork bere herrialdeko ospakizunak errepikatzen zituen – poloniarrek Poloniakoak, italiarrek Italiakoak eta abar –, horietako batzuk hedatu egin ziren, eta sortu zen nazio berriak beretzat hartu zituen. Horrela, irlandarrek Estatu Batuetara eramandako santu guztien gauaren ospakizuna, beren arbasoen jatorria ahaztuta, beren burua iparramerikartzat zeukatenek propiotzat hartu zuten.

Bigarrena: jaieguna merkaturatzea. Maskarak, gozokiak, argiak...
Estatubatuarren eskuetan erortzen den guztia bezala, irlandarrek ekarritako jaiegun originala produktu komertzial bihurtu zen. Maskarak, argi apaingarriak, gozokiak, mozorroak, opariak... dena erosi behar da boragine kapitalistan. Eta horrela, bere landa izaera aldatuta, Hallowenen ospakizuna Ipar Amerikako gizartean hedatzen da bere berniz moderno eta kontsumistarekin. Lotura galtzen du, jatorria galtzen du, beste zerbait bihurtzen da.

Hirugarrena: Europara itzultzea eta gazteen artean hedatzea. Horren ondorioz, Euskal Herria bezalako lekuetan jendeak bere buruari galdetzen dio ea hobea ote den orain itzultzen gaituen hau edo jatorrian zegoena. Inbasio anglosaxoi horren aurrean, atzera begiratzen dugu nostalgiaz, eta nagusien oroitzapenetan arakatzen dugu, galdutako ospakizunaren bila, jatorrizkoaren bila. Arimen Gaua edo Gau Beltza, unibertsoa arautzen duten legeek uneetan atseden hartzen duten une hau izen ezberdinakin ezagutzen dugu. Mundu ukigarria, erreala, eta izpirituen mundua, arimen mundua, ezezagunetatik bereizten dituzten ateak irekitzen dira gau honetan. Izan ere, ospakizun hau zerbaitek erakargarri egiten badu, heriotzaren presentzia da zalantzarik gabe, heriotzaren ondoren gertatzen dena kontatu ezin izatearen misterio handia. Ba al da zerurik eta infernurik, hildako pertsonen arimak berraragitzen dira edo, besterik gabe, betiko desagertzen gara?

Jatorria. Halloween Europatik, Irlandatik, Estatu Batuetara pasatu zen. Baina hori ez da bere jatorria, jaiegun zelta bat zen. Halloween hitza "All Hallow Eve" (Santu Guztien Bezpera) esapidetik dator eta bere jatorria tradizio kristau honekin oso lotuta dago ere, baina baita uztaren amaiera eta hildako senideen oroitzapena ospatzen zuten sinesmen zelta eta erromatarrekin ere.

Nola ospatzen zen Euskal Herrian?

Eta gure lurraldera etorrita, Gau Beltza edo Arimen Gaua ospatu ohi da leku askotan, landatarren inguruan batez ere. Kalabazak eta arbiak, garai honetako produktu tipikoak direnak, husten ziren eta ilunpetan pizten ziren kandelak sartzen zituzten, pertsonak izutzeko, baina baita urte horretan zehar hil diren hildakoen arimetarako bidea argitzeko ere, gure munduaren eta espirituen arteko joan-etorria errazteko. Data honetan, mozorroak erabili ohi dira ere, oihal zaharrez eginak, gizakiak izutzen saiatuz

Euskal herritarrentzat lege naturalek ez zuten indarrik urteko une jakin batzuetan. Solstizioak, ekinozioak eta, lurraren eta eguzkiaren arteko harremanean bezala, magia ere nagusi zen arimaren gauean, gau beltzean. Goza dezagun bere misterioaz!