(argazkia: Frankfurter Buchmesse/Bernd Hartung)

Joan den urrian, Frankfurteko 74. Liburu Azoka izan zen, Europako mota horretako azokarik handiena eta mundu osoko argitaletxe, egile eta beste profesional batzuentzat hitzordu saihetsezina dena. Aurten, Espainia ohorezko gonbidatua izan da, eta, «Creatividad desbordante» (Sormenez gainezka) goiburupean, herrialdearen kultura-aniztasuna aurkeztu egin da katalanez, euskaraz, galizieraz eta gaztelaniaz sortutako literaturaren eskutik. Gauzak horrela, euskal autoreek (besteak beste, Miren Agur Meabek eta Jokin Mitxelenak) eta literaturarekin zerikusia duten bete erakunde batzuen ordezkariek parte hartu dute bertan irakurketa eta solasaldien bidez, eta, Basque.Books markapean, hamar euskal argitaletxek izan dute beren lana ezagutarazteko txokoa.

Azoka bisitarien eta sinatutako kontratuen kopuruez haratago nolakoa izan den jakiteko, Javier de Isusi (komikien egilea), Uxue Razquin (Erein argitaletxeko editorea) eta Galder Reguera (Athletic Club Fundazioko proiektuaren arduraduna) elkarrizketatu ditugu. Hemen dituzue beren iritziak.

Frankfurteko Azokan parte hartu duzu lehenengoz. Zer egin duzu han zehazki? Zergatik da garrantzitsua azokan egotea? Nolakoa izan da publikoaren erantzuna, zure ustez?

JI: Azokara joan nintzen mahai-inguru batean parte hartzeko gonbit egin eta hori egiteko ordaintzen zidatelako. Agian txarto dago esatea, baina egia da, ez dut inoiz pentsatu azoka horretara joango nintzenik; duela urte batzuk, komikien munduan hasi nintzenean, editore bati esan nion hara joateko, eta esan zidan ez zela azoka ona autoreentzat, are gutxiago komikien egile izanik. Uste dut arrazoi zuela. Ikaragarrizko azoka da, izugarria, munduko handiena argitalpen-irudikapenari dagokionez, eta hor dago gaiaren gakoa: argitaletxe eta agentzientzat pentsatutako azoka da, eta haiek dira giro horretan mugitzen dakitenak. Azokak irauten duen lauzpabost egunetatik bi bakarrik irekitzen da jendearentzat, eta ez da jendearekin topatzeko pentsatutako azoka mota. Beraz, ez dakit atzerriko jendeak euskal komikia nola jasotzen duen.

UR: Nire lehenengo urtea izanik, begiratu eta ikasi; inguruan ditudan editoreez eta literaturaz orokorrean. Nik, adibidez, ez nituen hitzorduak finkatu agente literarioekin edota editoreekin Frankfurtera iritsi aurretik; beraz, alde horretatik, oso lasai ibili naiz, eta nire kaxara, ez bainuen agendarik. Hortaz, jendearekin hitz egin, liburu asko ikusi, azaletan fijatu (argazki asko egin ditut kar, kar, kar). Mundu mailan zer datorren jakiteko oso garrantzitsua da azoka; ze joerak dauden, zeren alde egiten duten, zer dagoen modan… informazio asko da baina erakusleiho bikaina. Niri ongi etorri zait kontaktuak egiteko; sistema literarioan dauden agenteekin harremanetan jartzeko, adibidez. 

Euskal literaturako liburuak han egotea oso garrantzitsua da guretzat, erraldoia den liburuaren munduan behintzat toki bat badugula esaten ari gara eta, beraz, errazagoa da beste herrialdeek gure liburuak ikustea (gainera stand-a oso polita zen). Anekdota gisa, Australiako bi pertsona etorri ziren eta esan zuten haur eta gazte literaturako azalak ederrak iruditu zitzaizkiela.

GR: LitCam-ek eta Alemaniako Futbol Federazioak gonbidatuta geunden gure lana erakusteko, jokabide-ereduei buruzko mahai-inguru batean irakurketa sustatzeko. Aspalditik ari gara irakurketa sustatzeko programetan, Athletic Clubeko lehen bi taldeetako futbolariek (gizonezkoek eta emakumezkoek) zeregin garrantzitsua baitute.

Guretzat oso garrantzitsua da horrelako foroetan egotea, ikasteko eta gure lanerako aliatuak aurkitzeko balio baitigu.

Ikusleen erantzuna oso atsegina izan zen. Txundituta geratu ziren gure lanarekin, eta hori poza da beti.

Aurten, Espainia ohorezko herrialde gonbidatua izan da, eta, horri esker, hizkuntza koofizialek protagonismo apur bat izan dute. Merezi zuten adina leku/arreta eman zaiela uste duzu? Ala gehiago lan egin behar da alderdi horretan?

JI: Ez dakit. Niri iruditu zitzaidan alderdi hori eta generoa zaintzen saiatu zirela, gonbidatuei dagokienez behintzat. Baina Ferian izan dudan parte hartzea hain puntuala izan da, ezen balorazio fidagarria egiteko gai sentitzen ez bainaiz.

UR: Leku guztietan gertatzen den bezala, txikia dena txikitu. Eta uste dut azoka ez dela salbuespena izan. Espazio aldetik, agerikoa zen Estatuko hizkuntza koofizialen papera espainolarekin alderatuta. Eta ez hori bakarrik, egin ziren hitzaldietan, nik ikusi nituenetan behintzat, euskararen presentzia anekdotikoa izan zen: euskaraz ez zen egin moderatzaileak «eskerrik asko» eta «egun on» esateko ez bazen. Askotan aipatzen zen hizkuntza koofizialen garrantzia edo estatu mailan dagoen hizkuntza-aberastasuna, baina horren aldarria espainolez entzun nuen nik.  

GR: Egia esan, ideiarik ez. Azokan ibilaldi bat egin eta euskal editoreen standa bisitatu nuen, noski, baina ez askoz gehiago. Badakizu? Faltan sumatzen dudana autoreak gaztelaniaz eta euskaraz batera sustatzen dituen estrategia politikoa da. Bi munduen artean amildegi bat dago, eta batzuetan badirudi aurrez pentsatuta dagoela. Euskal literaturak une zoragarria bizi du. Zergatik ez sustatu mugimendu bakar gisa? Mundu globalean bizi gara, lagunak eta bizilagunak gara, eta urrutiko galaxietakoak garela badirudi.

Hainbat jarduera egin diren arren, programan narratiba (eta, bereziki, eleberria) nagusitzen da beste generoen aurrean. Zergatik ez baliatu azokaz beste genero horiek bultzatzeko eta ezagutarazteko?

JI: Hori egia da, narratibak presentzia handiagoa du, ez azokan bakarrik, baizik eta orokorrean, uste dut kultura-irudimenean oso txertatuta dagoen zerbait dela: badirudi literaturaz ari garenean eleberriez ari garela. Bereziki deigarria da haur- eta gazte-literaturaren kasua; Estatuko liburu-salmenten herena dira, gutxi gorabehera, eta, hala ere, Frankfurtekoak bezalako joera ekonomiko handiko azoka batean izan zuten presentzia oso txikia izan zen hitzaldiei edo mahai-inguruei dagokienez.

Komikiari eta ilustrazioari dagokienez, xehetasun bat kontatuko dizut: FADIPek (Ilustratzaile Profesionalen Elkarteen Federazioak) irudiz osatutako erakusketa bikaina antolatu zuen, eta bertan estatu mailako ilustratzaile garrantzitsuenak zeuden. Beno, bada, ahalegin handia egin behar zen hura aurkitzeko, eta antolatzaileek azaldu zidaten erakusketa muntatzeko baliabide-eskasia izan zutela.

Zergatik ez baliatu azoka hain ikusgarriak ez diren sektoreak babesteko? Ez dakit, agian kontua ekonomia da; diruak kulturak baino garrantzi handiagoa duen azoka bat da, nire ustez, eta agian, alde horretatik, azokak espezializatu egiten dira: komikiaren sektorean denek dakite Angulemara joan behar dela, ez Frankfurtera. Eta haur-liburuei dagokienez, mundu guztiak daki erreferentzia Bolonia dela, ez Frankfurt. Pentsatzen dut Frankfurt izango dela Narratibaren gunea. Ez dakit.

UR: Bai, halaxe izan zen. Oro har, kasu gehiago egiten zaio narratibari poesiari baino, adibidez. Eta azokan ere halaxe gertatu zen. Hitzaldietan nabaria izan zen hori.

GR: Ekitaldia argitalpen-industriara bideratuta dago argi eta garbi, eta, nire ustez, beste literatura-genero batzuei buruzko eleberriaren presentzia handiena gehien saldutako generoa delako justifikatuko da. Pentsatzen dut saiakera eta poema-liburuak baino eleberri gehiago ere idatziko direla, adibidez. Baina, egia esan, literatura-generoen presentzia handiagoa edo txikiagoa ez da erreparatzen diodan zerbait. Bestalde, Irene Vallejo saiakera-egileak hitzaldi batekin ireki zuen Espainiako pabiloia.

Zer gustatu zaizu gehien azokan? Zer aldatuko zenuke?

JI: Egia esateko, azokan gustatu zaidana giza-aldea izan da: beste autore batzuekin elkartzea. Gonbidatu gehienak hotel berean geunden, eta, ezinbestean, topaketak egiten eta jendea ezagutzen genituen. Alde horretatik, potentzial izugarria du Azokak. Nire kasuan oso aberatsa izan zen eta, azkenean, asko poztu nintzen han egoteaz.

Zer aldatuko nuke? Eskala txikiak handiak baino askoz gehiago gustatzen zaizkit. Auzoko denda nahiago dut hipermerkatua baino. Han, Ikean dudan sentsazio bera izan nuen: dena uzteko eta korrika irteteko gogoa. Azoka hori ez da niretzat egina.

Gehiago sinesten dut azoka txiki eta lokal askotan makroekitaldi gutxitan baino, baina egia da, halaber, denetarik egon behar dela.

UR: Niri azokak asko gustatzen zaizkit: liburuak ikustea, irakurtzea, ukitzea (eta usaintzea kar, kar, kar), Frankfurtekoa esperientzia zoragarria izan da niretzat. Bereziki, Eskandinaviako liburuak gustatu zaizkit: azalen diseinuak, ederrak. Eta Hego Amerikako standak ere bai. 

GR: Begira, industria-sentsazioa gustatzen zait, letrek sortzen dutenetik bizi den jendea dagoela. Teklatuaren aurrean idazten eta hainbeste denbora isolatuta ematen duzunean, ondo dago konturatzea letren mundu osoko industria dagoela. Asko gustatu zitzaidan jendearekin egotea, miresten ditudan autoreekin, editoreekin, kudeatzaileekin.

Ez dakit zer aldatuko nukeen. Espainiako pabilioitik betikoen presentzia. Autore-aniztasun handiagoa ez litzaioke gaizki etorriko.