Euskal Herrian sortzaile gehiegi daudela entzun izan dugu, gehiegi argitaratzen dela. Idazleak egon dira jo-puntuan. Orain arte ez dugu entzun musikari gehiegi dugunik, ez bertsolari gehiegirik, ez marrazkilari gehiegirik, zorionez. Aktoreek hemen lanik ez, eta kanpora joan behar izan dute batzuek. Hemen gehiegi ditugula esango dute batzuek.

Lar sortu daiteke, antza. Parametroak daude noiz den, beraz, lar? Neurri bat dago? 500 idazle, 1.000 idazle, 1.342 idazle? Zenbatgarrenetik dira lar? Zer dela-eta dira lar? Lar da pertsona batek astia hartu, irakurri, musika, bertsoak entzun, ikus-entzunezkoak ikusi eta pentsatzeari, irudikatzeari, kontakizun bat, irudiak, ideiak berbekin asmatzeari ekitea? Pantailek irentsi gaituzten garai honetan, poztekoa da batzuek pentsatzeko eta bestelako errealitateak asmatzeko beharra, grina, amorrua izatea. Euskaraz gainera, ahozko jarduna gero eta pobreagoa delako alarmak piztuta dauzkagula. Zorionekoak gu.

Dena dela, zergatik lar? Liburu-dendetan eta liburutegietan modu esponentzialean biderkatuta daude gaztelaniazko eta frantsesezko liburuak. Euskarazko liburuak ugariak badira ere, kopurua ñimiñoa da haien aldean. Europako kultura gutxiagotutako literaturari begiratzen diote lar esaten dutenean? Inguruko hizkuntza puztuei? Zeri?

Zer da gehiegi?

Gehiegi barik, gutxiegi da galdera. Goazen mailaka.

Batetik, sarri euskarazko ekoizpenari egozten zaio irakurle, entzule, ikusle, erosle gutxiegi duela. Halakoetan, ez da aipatzen diglosia, ez menpekotasunik, ezta erdal sorkuntzaren hedapenaren erauntsia. Erdararen su artifizialek ederrak direlako erakartzen ei gaituzte. Handiak dira euskarazkoek ez bezalako aurrekontu puztuak dituztelako. Dirua.

Bestetik, euskaldunoi leporatzen zaigu ez dugula euskal sorkuntza sostengatzen. Zergatik egiten diogu kalte geure buruari?

Eusko Jaurlaritzak argitaratuko datuetan (Kultura 2028 Plan Estrategikoa), EAEko180.000-200.000 euskaldunek euskal kultura ikusi, entzun edota irakurtzen dute euskaraz, eta beste 300.000 euskaldunek ez; beraz,180.000-200.000 horiek euskaraz eta erdaraz ikusi, entzun eta irakurriko dute, eta beste 300.000k erdaraz bakarrik.

Zergatik? Diglosia, menpekotasuna, baita dirua non jartzen den. Hemen, euskarazko somen-lanen oihartzunari helduko diogu. Euskaldun gehiegik ez dakite zer sortzen eta plazaratzen duten artistek.

Euskal hedabideetan euskaldunek euskarazko sorkuntzaren berri daukate. Ostera, euskaldun askok eta askok, ahobizi zein belarriprest, egunerokoan gehiago edo gutxiago euskaraz egiten dutenek sarriegi, baita gehienbat ere beharbada, erdarazko hedabideetara jotzen dute, edota elebiko hedabideetara. Hala da, tamalez. Zergatik? Diglosia, menpekotasuna eta dirua, labur esanda.

Zer aurkitzen dute euskaldunek gaztelaniazko hedabideetako eduki gehienetan? Euskarazko sorkuntzari leku txikiegi eta itxiegi bat. Bertan, erdal kulturak normala eta estandarra dira, eta ez-normala, ez-estandarra eta inoiz exotikoa dela euskal kultura. Gutxiegi dela. Euskal sorkuntza endogamikoa, pobrea, barrura begira zalea, aspergarria dela iradokitzen dute. Sor-lanak lotura barik ageri ohi dira. Liburu bat, film bat, disko bat, antzezlan bat. Bat eta bakarra, kultura oso batek sormen-lan bakoitza inguratuko ez balu bezala. Inoiz sormen-lan batek ezohiko oihartzuna dauka, eta pertsona bakar baten gainean jartzen da sormen lanaren bikaintasuna. Euskal kultura guztiz desagerrarazten eta ezabatzen da sormen-lan horretatik. Baina sormen-lan guztiek bezala, kultura jakin batean sortu da, testuinguru batean, sustraiak ditu eta euskarazko berbak arnasten ditu. Sormen-lana ezin da euskal kulturatik erauzi. Ostera, horixe egiten dute erdal hedabideek. Eta hori ikusi, entzun eta irakurtzen dute euskaldun askok.

Gogora ekarriko dugu, nahiz eta jakina izan, hedabide horietako batzuek instituzioetako publizitatearen truke dirutza jasotzen dutela.

Eta zer esan hedabide instituzionalez. EITB euskara eta euskal kultura bultzatzeko, indartzeko, suspertzeko, sustatzeko jaio zen. Denok dakigu zer gertatu den. Kultura Sailak ordaintzen du EITBren aurrekontua. Kultura eta Hizkuntza Politikak ia 400.000€ jasoko ditu 2025ean, eta 200.000€ baino gehiago EITBrako izango da. ETB1ek eta Euskadi Irratiak gaztelaniazkoek baino diru-kopuru gutxiago jasoko dute (ETB1ek 68,58€ milioi eta ETB2k 69,25€ miloi, 669.990€ gutxiago; EIk 12.215.479 €, eta RIk 12.787.913€,  572.434€ gutxiago). Urtzi Urkizuk Berrian argitaratutako datuak dira: https://www.berria.eus/komunikazioa/eitbk-2186-milioi-euroko-aurrekontua-izango-du-2025ean-aurten-baino-67-milioi-handiagoa_2132790_102.html.

Telebistari erreparatuko diogu. ETB1en kirola da nagusi, eta pentsatzekoa da zati handi bat horra doala. Baten bat kenduta, ETB2ko saioak, gaztelaniaz bizi dira eta nabarmena da euskal kulturaren hutsunea edukietan. Sorkuntzari begiratzen zaionean gaztelaniaz edota ingelesez egiten denari soilik erreparatu ohi zaio.

Hori jasotzen dugu euskaldunok.

Egunerokoan euskaldun askok euskararen alde egiten badute ere, euskal kulturan kale egiten dute.

Ez dira artista gehiegi, ezpada ze oihartzun gutxiegi, besteak beste. Begirune eza euskaraz sortzen denarekiko, artistekiko, euskaldunekiko.

Errespetu, begirune gehiegi falta da herri honetan.