Zu laborari seme zara, laborari inguruan hazia eta hezia. Bada kontestu egokia lanari buruz gogoetak egiteko. Filosofo batzuk dioten bezala, lanak askatzen du pertsona?
Hasteko jakin behar da «lana» hitza nondik heldu den. «Travail» heldu da «tripalium» hitzetik. Eta «tripalium», ferratu behar zirelarik, zaldien atxikitzeko muntadura bat zen. Beraz «tripalium» hori tortura makina bat da. «Travail» hitzak hor du jatorria. Guk, Heletan, norbaitek bazituelarik arrangurak edo egin ahala izerditan ari zelarik, «ze trabailuak!» erraten genuen. Gero, eginaren eginez lana askatzailea ote den?
Bada edo baliteke, baina izaten ahal zara bizi guztian esklabo. Guk beti aditz bera entzuten genuen: obeditu. «Behar duzu obeditu, behar duzu lan egin». Eta gisa batez gogotik egiten genuen, denak lanean ari baitziren, ez genuen pentsatzen ere, behar zen lan egin eta kito. Hegelek dioen esklaboaren askatasun hori emeki-emeki jiten da, baina horretarako behar da beste nonbait izan. Hiriko lantegietako langileak ikusi bagenitu, beharbada beste kontzientzia bat hartuko genuen. Baina guretzat, enetzat, lana zen gauza sakratu bat, ekintza noble bat. Eta hala da hein batean.

Mintzoa hartu zenuelarik apez izan nahi zenuela erran zenuen. Zer kontzientziatatik sortzen da haurraren mintzoa?
Ez zen kontzientziarik, inkontzientea zen. Eta ene aitamek ez naute egundaino horretara bultzatu. Pentsa, Baionara joan aitzin, nik hamaika urte, bezperan, ene aferak prestatzen ari nintzela, amak erran zidan, «bagenian eta etxean hire beharra -zaharrena bainintzen- baina jainkoak galdetzen hau». Beraz ez nintzen aitamek pusatua, baina bazen giro bat, orain ez dena, horretaratzen gintuena. Determinatuak ginen osoki, bazen etxean misiolari gaia, ene osaba, izeba serora xuri zen Algerian, eta horiek heroiak ziren enetzat. Apeza ene jainko bat zen. Arrunt erlijio munduan murgilduak ginen. Naturalki joan nintzen seminariora, eta urteen buruan, hamahiru-hamalau urterekin, ohartu nintzen: «Baina ni ez nauk horretarako egina».

Preso sentitzen hasi zinen?
Bai, ohartu gabe preso nintzen. Baina aldi berean, onartzen nuen, beraz ez nintzen preso. Alienatua uros edo zoriontsu da frangotan. Eta bazter guztietan badituzu alienatuak. Orain mila milioika alienatu badira futbolari buruz, baina kontent dira, uste dute libre direla. Ni beldur nintzen libertateaz, obeditzen duzularik ez duzu arriskurik, ez zara hobendun. Beraz, badira barneko presondegiak palazio batzuk direnak. Eta libre izatea hartako da frangotan zaila. Anitzek erraten du orain ez duela politikan sartu nahi, ez duela arduradun izan nahi, bistan da, behar baitira arriskuak hartu. Libertatea arriskua da, baina merezi du.

Azken apeza liburuan hala diozu: «Duda ez da traba, atea baizik».
Duda atea da bai, eta atea bera ere duda da, ez baitakizu ateak nora irekitzen duen. Baina zer da bizia? Hil arte horrela da. Erraten da jendea ez dela orekatua, ez da sekula izanen, hil eta gero bai, ez da mugituko. Baina bizi zareno higitzen ari zara, eta higitzea aitzinatuz edo gibelatuz egiten duzu, beraz duda da dena. Dena duda, hil arte, eta dudan denez, horrek erran nahi du dena dela posible.

Apezgai... apez nahi... bai? Ala ez? Bide gurutzea, gurutze bidea. Zenbat denbora egin zenuen horrela?
Urteak eta urteak eman nituen dudan. Sufritu ahala barnago sartzen nintzen sufrikarioan. Behar zen sakrifikatu bizia, biziari eta munduari uko egin. Oroitzen naiz Heletako apezak nola kondenatzen zituen mundutarrak: «Mundua maite dutenak dira bekatariak!». Sinestea sakrifizioa zen. Eta sufritzen nuen dudan. Egiazki bi urtez egon naiz gau eta egun horrela, eri. Orduan psikoanalisia segitu behar izan nuen hiru urtez, ez nintzen laneko gai. Ez nekien sendatuko nintzenez, edo ene burua botako nuenez. Baina izan gara frango, ez bakarrik seminarioan izanak, bai Heletan berean ere, zenbat eri ez ote da izan?

Zure barneko mamuak noiz ikasi zuen hitz egiten?
Goizik. Hamasei-hamazazpi urtetan hasia nintzen liburuxkan bizpahiru hitz pausatzen, eta gero emeki-emeki anitz idatzi dut. Baina egun batez, ez dakit zer sukarrek harturik, hirurehun orrialde sura eman nituen. Eta orain pena dut. Ez dakit zer pasa zitzaidan, mamua sutara eman nuen, baina mamua ez zen erre, bizi zen oraino.

Apezgai batek nola bizi du sexuaren desira?
Ahal bezala.

Ez da usu aipatua...
Ez, mamu hori gordea da, bada halako isiltasunaren lege bat; tabu bat da. Gaia minberatsua da biziki, jendea sexuala baita nahi ala ez. Eta guk garbitasuna erraten genuen, iduriz eta amodioa egitea zikintasuna den. Horrek sortu du sufrikario frango, hipokrisia frango, naturak bere legea nahi baitu segitu, eta hor hesi bat ematen zaio. Edo behar da izugarrizko fedea izan, edo zenbaitek ez dute interes handirik horri buruz. Baina kastitate hori ez da bakarrik elizan izan, Errusian iraultza izan zelarik zenbait gaztek hautu hori egin zuten. Iraun duenez ez dakit. Elizan, hasteko, legea da, eta ez dute horren kentzeko emeiarik.

Apezak elkarren artean sexuaz mintzo dira?
Ba omen. Baina ni ez naiz apeza eta ez dakit. Apezgaien artean ere ez zen hainbeste aipatzen. Edo ironiaz, edo umorez, ez zen serioski tratatzen, min egiten zuen. Bizia ez baitzen gauza bera izanen beste moldera, eta egun agian ni apez izanen nintzen elizak onartu izan balitu aita familiakoak apez.

Posible da sexu desirarik gabeko pertsona bat?
Ez dakit, nik ez dut egundaino ikusi.

Desira guztien betetzen saiatu behar da pertsona?
Ez da posible. Desirak desira sortzen baitu, eta azkenean desira ez da sekula fini. Hori izan da ene ustez 68ko maiatzaren huts handia. Dena den, bizia desira da, ez baldin badugu desiratzen ez dugu bizitzerik desiratzen, baina memento batez behar duzu gelditu. Desira guziak ezin dira bete, bestela ez daiteke gizarte bat egin.

Apezak ezin du amoros izan?
Beti amoros da. Jainkoaren amoros, edo emazte baten amoros, edo beste norbaiten amoros. Apeza, pertsona deno, amoros da. Nik baietz erranen dut, beste batek ezetz erran behar badu, erran dezala.

Maitasunak zer egin zaitu, arrazionalizatu edo irrazionalizatu?
Biak. Filosofian, eta literaturan ere, interesgarria da ideien eta sentimenduen arteko harreman hori. Nik uste dut sentimenduek dutela adimena hazten, adimenari edukia ematen diote, baina adimenak du arrazoia analizatzen gibeltasun bat hartuz. Ez dago maitasuna bezalakorik ikusteko nor garen eta nola ibiltzen garen. Norberarentzat ere errebelazio bat da. Aski da Platon irakurtzea ohartzeko filosofia bera zuhurtziaren amodioa dela, beraz amodioa beti hor da. Jakintzaren gosea, amodioaren gosea, egiaren gosea, horiek denak gauza berak dira, libido delakoa. Libidoa ez da sexu harremanen tirria bakarrik, libidoa da, maite dituzun gauzen desira. Aberri baten amodioa gisa batez libido bat da ere, eta adiskidantzan ere bada libidoa.

Filosofiarako plazera nondik sortu zitzaizun?
Kasualitatez. Algeriako Gerratik landa, oraindik ere banuen duda: «Ene apezgoari buruz behar dut segitu?». Sartu nintzen berriz seminarioan, eta urte bat atxiki nuen. Baina eritu nintzen, eta behar nuen jalgi erotu aitzin. Urteak eta urteak eman ditut harrez gero lan ezin eginez, estudioak ezin eginez, ideiak ezin uztartuz, ezin irakurriz... iraulia nintzen. Eta egoera horretan irakasle lanean hasi nintzen, frantses eta latina erakusten. Literatura nahi nuen nik estudiatu, baina eri nintzen, eta hain nintzen sufrikarioan etsia, pentsatu nuela ene baitan: «Zendako ez filosofiako lizentzia egin?». Hala, arratsetan ateak gakoz hesten nituen, eta hasten nintzen filosofia ikasten. Baina filosofia egin badut ez da bakarrik eta baitezpada filosofia maite nuelako, baizik eta ez nuelako gelditu nahi frakaso batean. Ene burua gai sentitzen nuen filosofian aritzeko, nahiz literatura nahiago dudan. Filosofia ez da enetzat egiaren atzemateko bide bat, baizik eta metodo bat, ariketa bat, trebatzen zaituen ariketa izpiritual bat. Baina ez da tresna bakarrik, bestela gauza hutsa liteke, behar du pentsamenduari buruz ere mamia.

Denek egin behar lukete bidaia bat ideien mundura?
Denek egiten dute. Zenbaitek erraten didate, «ah, zu filosofoa», baina denak gara filosofoak. Bakoitzak badu biziari buruz bere filosofia, amodioari buruz, lanari buruz, politikari buruz, denek baditugu ideiak, eta ideia horien bilduma da gure ikuspegi filosofikoa. Baina horretarako jendeak behar du bere adimena trebatu, botereek ezjakina maite baitute. Botereak ez du nahi gazte guztiak adituak eta maila handiko intelektualak izan daitezen, maila gorago eta izpiritua kritikoago baita. Botereak maite du kontzientziak menperatzea. Eta botere guztiez ari naiz, boterea hartuz botere gisan, definizioz. Edozein alderdirentzat balio du horrek, alderdi denetan jendea jende da.

Jakintzak badu bere baitan zorionik?
Badu bai, zinez. Ibiltzeak badu, irakurtzeak badu, eta jakiteak eta ulertzeak ere bai. Plazer bat da, eta ene ustez oraingo gazteek ez dute egarri hori, gu jakintza gose ginen.

Bertze esaldi bat atera dut zure liburutik: «Hitzen goxoak eztitzen du biziaren dorpea».
Hitzak goxotasuna ematen du, eta gisa batez hitzaren bidez, artearen bidez, beste mundu bat asmatzen duzu, eta beste modu batean bizitzen ahal zara. Becketten biziari buruz artikulu bat irakurri berri dut, eta ikusten da nola sufritu zuen bere bizitzan, gisa batez literaturak salbatu zuela, hitzak. Eta bere hitzaren indarra ere, menturaz, sufrimendutik heldu zen. Sufrimenduak ideia aberastasun gehiago badu lasaitasunak baino, zoriona inoxentea da. Baina zoriontsu ere izan behar da.

Mintza gaitezen gerraz. Haurra zinelarik Bigarren Mundu Gerra ezagutu zenuen, eta gero Algerian izana zara. Nondik heldu dira gerrak?
Gizonaren berezko izateak du gerra ekartzen? Kasualitateak sortzen ditu?
Ez ditu kasualitateak sortzen, gizakia da gerlaria berez. Ni izana bainaiz gerran, han zarelarik gerra zer den badakizu. Ikusten nuen han, lagun batzuk maite zuten gerra, nahi zuten gerra. Ehiztariak ziren. Bazen halako errabia bat zerbait atzemateko. Gizonak, arrak, gerra maite du. Hori nik ez nuen soportatzen. Plazera sentitzen zuten gogortasun hartan. Heriotza ferekatzen zuten, eta heriotzak ere baduke beharbada horrelako erakarpen indar bat. Behar duzu etsaia hil, bestela hark zu hilen zaitu. Ohartu gabe ere gerlariak zera erraten du: «Ni hi baino gehiago nauk zeren hil haut». Oroit naiz Algerian, egun batez, bi preso hartu genituen, eta ofizialak erran zuen: «Ekar preso horiek ontsa josta gaitezen». Horra tortura, gizonak maite duen mina. Jende onenak ere horrelakoak bilakatzen ahal dira. Ez baldin bazara hezia, ez baldin baduzu kulturarik, horrelakoa bilakatzen zara aise. Naturan, pertsona, animalia baino okerragoa da, jendea joan da animalia baino urrunago ene ustez. Animaliek ere elkar hiltzen dute, baina ba ote da herra haien baitan? Ez zait iduri. Gizonetan bai.

Zu ez zara ehiztaria, ez zenuen plazerik sentitzen. Alta, erraten duzu gerran uros izan zinela...
Bai, gisa batez uros izan naiz. Apezgoari buruz banituen izugarrizko dudak, eta Algerian uros nintzen ez gerrarengatik, gerla ez baitut maite, baina besteak bezala nintzelakoan, eta besteekin ongi nintzelakoan. Nik adiskidantza eta goxotasuna Algerian ezagutu ditut. Ez dut kalapita bakar bat entzun, denak kaka berdinean ginen, eta elkar maite genuen. Jostatzen ginen, artetan izaten ziren mozkorraldiak, tristeak, torturak eta horrelako istorioak ere izan ziren, oihuak entzuten nituen nik ondoan, bizkar bat ere ikusi nuen ganibeta ukaldiz urratua, baina horiek denak izanik ere gure artean bazen goxotasun bat. Eta ni askatua nintzen. Ene bizia parentesi artean ezarria nuen. Gorputza akitzen genuen, ibiltzen ginen, eta nik biziki maite dut ibiltzea. Gorputza akitzen delarik izpiritua ere eztitzen da.

Baina ez zenuen arras eztitua. Goiz batean heriotzaren xerka abiatu zinela diozu, besteen aitzinean ezarriz. Esplika ezazu hori nola izan zen.
Etsitua nintzen eta ez nuen uste sekula menturatuko nintzela apezgoa uztera, beraz heriotzaren xerka partitu nintzen, bertze denen aitzinetik. Gure lana aitzinetik miatzen ibiltzea zen. Baginen bi ekipa, hamar bat, baina egun hartan ni eman nintzen besteak baino aise aitzinago, nahi nuen hil. Sufritzen duzularik baduzu ideia frango, eta pentsa ze kalkulu egin nuen. Orduan hil banintzen ene aitamentzat ez zen izanen suizidio bat, izanen zen gerlari baten heriotza ohorezkoa. Hori kalkulatu nuen, baina ez zen gertatu. Eta hara, hemen naiz.

Gerra zer den ikusi dugu. Bakea zer da?
Bakea, gisa batez, osagarria bezalakoa da, ez dakizu zertan den. Ez dakizu noraino behar duzun barkatu, maitatu, zeren eta beti maitatzen baldin baduzu, edo beti barkatzen baldin baduzu, zure gainekoa zutaz baliatuko da. Bizia ez da bakea, indar harreman bat da. Bakea halako ezbai egoera batean da beti, soka tira batean. Horregatik du jende bortitzak gerra maite.


Posible da gerrarik gabeko mundu bat?
Algeriako Gerratik landa Heletako okinarekin mintzatu nintzen. Maite nuen harekin eleketa aritzea, filosofoa zen. Erran nion, «orain ez da izanen gerrarik, ez dugu horrelakorik berriz ikusiko». Eta erran zidan, «hago gustuan, berriz hasiko gaituk.»

Utzi gerra eta itzul gaitezen erlijiora. Ez omen da dena arrazionalizatzerik, baina galdetzea libre denez, non da fedearen arrazoia?
Pascal delako idazle eta pentsalariak erraten du badirela bi ordena: arrazoiarena, eta bihotzarena. Bihotza ez da soilik sentimenduen egoitza, bihotza da intuizio bat, eta intuizio horrek erraten dizu arrazoinamenduan sartu aitzin, analizatu aitzin, badela jainko bat, badirela zenbakiak, badela espazioa eta badela denbora. Hori segidan dakigu, intuizioz. Eta gero jiten da arrazoia. Baina arrazoia ahulegia da jainkoaz mintzatzeko, edo errateko jainkorik baden. Hartako erraten du Pascalek bihotzak badituela bere arrazoiak arrazoiak ezagutzen ez dituenak. Beraz bihotza ez da sentimentalismo hutsean bizi, badu intuizio arrazional bat ere, egiazkoa.

Zure liburuan bada beste galdera bat, aski bitxia dena: «Nola izan ote daiteke apez bat abertzale?».
Badira, ezagutzen ditut. Bat absolutismoan da, eta bestea erlatiboago edo, beraz bada kontraesan bat, baina haiek ezagutuz ulertzen dut.

Non da kontraesana?
Badute ene ustez urradura bat elizari buruz, edo Erromari buruz, ez da posible bestela. Elizak badu bere logika, munduan zehar hedatzeko ideia, badu estatu bat, eta badu egia unibertsal bat, edo nahi du hala izan dadin. Dogma. Jainko bat, eta jainko horren orde Aita Saindua, apezpikuak, apezak, giristinoak, fidelak... Piramidea hor da. Eta piramide horren izenean ez du apez batek abertzale sobera sutsu izan behar. Dogma horretan ez da sartzen baitezpada orain herri ttipi batek askatasuna lortzea. Baina sekula egun batez Euskal Herria independente baldin bada jakin ezazu segidan Erromak enuntzio bat ekarriko duela Baionara.

Eta zu, ez zara apez, baina hainbertze urte Frantzian eta frantses kulturan bizi izan ondotik, bazara abertzale?
Ni luzaz arrunt bereganatua ninduen Frantziak, Frantziak eta elizak. Alienatua nintzen, beste bilakatua; frantses katoliko. Eta Euskal Herria zen halako goxotasun bat, oroitzapen zenbait, etxea, etxaldea, herria... Baina ni Frantzia delako beste mundu boteretsu horretan sartua nintzen. Berrogei urterekin hasi naiz ene baitan pentsatzen «baina hi euskalduna haiz». Orduan ziren iheslariak etortzen hasi, eta izan zen ere Seaskako buruzagia, euskalduna ez zena, Picardiakoa, emaztea portugaldarra, haurrak euskaraz, eta bera Seaskaren buruzagi. Horrela, emeki-emeki jin nintzen orain naizen lekura. Eta orain sartua naiz aberriaren amodioan, abertzaletasun mundu horretan, Euskaltzaleen Biltzarrean ere hor naiz.

Gizakiak beharrezkoa du herri bati lotua izatea?
Uste dut baietz, nortasun bat behar da, espazio bat munduan. Ohiturak, mintzairak, jendea... Bestela, mundializazio honekin nora buruz goaz? Halako herri neutro bat izanen da? Alta, pentsamendurik ez da kontrasterik gabe. Ez baldin bada norbait ezberdina, edo ez baldin bada ideia bat ezberdina, pentsamendua hiltzen da.

Albert Camus-ek zoriona honela definitzen du: «Daramagun biziarekin ados egotea». Zu ari zara horretaratzen?
Bai, ari naiz, erraten ahal dut baietz. Aski itzuli eman ditut, eta gisa batez ene buruarekin adostasunean sartu naiz berriro. Edo ari. Sekula ez baita fini. Bihar ez dakit zer izanen den. Baina lasaiago bizi naiz, egin bidea eta eginbidea ontzat ditut.

Munduarekin baketua zara?
Bai, baketua eta laket.

Azken apeza eleberrian barrena sartzeko, azaleko irudiei behatzea gomendatzen dizuet. Joan den mendeko Iparraldeko herri klasikoaren irudi mosaikoa begitandu dugu: berean, Frontoia edo Plaza. Eliza. Eskola. —Eskola laikoa, pentsu, iraultzaz geroztik—. Harrizko gurutze bat —harrizko herri honen ezaugarri— eta Apeza. Apeza edo apaiza, ezinbesteko figura Iparraldean familiak nahiz Elizak jokatu duen rola ulertzeko. Alta, Estatua laikoa izaki.

Apezaren planta eta begirada gizon nekatu batena dira. Halaxe dugu ere Paskal Ipuru protagonista. Irudiko apezak Andde Abittu apeza zena gogorarazten digu. Biak ditugu hizpide, propio. Eta egilea euren artean ageri. Izan ere, Piarres Aintziart Paskal Ipuru protagonista bera izan bailiteke, ñabardurak ñabardura betiere. Edota Andde Abittu bide berean ibilitako eta hildako benetako laguna ere. Literatura errealitatetik nahiz fikziotik elikatzen baita.

Azken apezan errealitate hauxe irudikatu ahal izan dugu: Paskal Ipuru mutikoak —11 urte zituela— apez joateko deia jaso du. Jainkoak deitua edo —bere ingurukoen eragin peko— deiari jarraikiz, funtsean nora zihoan ez bazekien ere, joan badoa. Erlijioaren garrak bidea argitu nahiz itzali egin diezazkiguke, baita, bidez bide, eritu ere. Kasuon, erlijioa eritasuna bihurtu zaio Paskali.

Elizaren itzala aurkitu dugu Iparraldeko erretratu honetan, literatura edota fikzioan Eliza molde beltzean agertu zait niri. Egileak Eliza guztiz kritikatzen ez duen arren, egilearen belaunaldikoek jasan zuten Eliza mota bai behintzat. Erreala beraz.

Paskalen ondoan Gilen, Ximun, Maria lagunak aurkitu ditugu, baita ezinbestean haren aita eta ama. Eliza, Paskal apeza eta gazteen arteko ikusmolde kontrajarriak atzeman ere, Gilen abertzale gartsua tarteko izaki. Iparraldea ez da Elizaren inguruan soilik islatu, frantses nazionalismoak ere eragina izan baitu. Paskal Aljeriako gerran izan zen, eta bertan bizitakoa gaitza izan zela hauteman dugu, pertsonen izari ikaragarria bere barnean irudikatu ere.

Handik itzultzean abertzaletasuna piztu zaio Paskali. Paskal apezak, frantses kulturan murgildua bizitakoa, bi ama izan ditu ordura arte: Eliza eta Frantzia. Euskal Herria ahantzia eta baztertua bizi izan da, txikitan ez zioten maitatzen erakutsi. Drama izugarria darama bere baitan.

Tira, erran bezala, liburuak autobiografia airea du eta halaxe dakar airea ere, zirimolan. Piarres Aintzartek bere baitan iraganean errotu zituenak iradokitakoak dituzue eleberrian.

Hara, pista asko eman dizuet, ezta? Segi zuek aitzina.

Goizean izan naiz herriko plazan janari erosten. Ustez aski urrundu naiz Euskal Herriko xokotik eta bazter hauetan incognito nabil. Bordara heltzen ari nintzela, elizako ezkilaren soinuek harrapatu naute. Gaurko duda sakonen araberako danga saminek haurtzaroko fedearen goxoa oroitarazi didate, kontrastez, orduko ezkilen boz xoragarriak niregan ezin arribatuz ari zirela. Eta argitasunez beterik datorkit garai haietako fedea.


Zer nolakoa zen badakit, ene ustez. Urruntasunak denboraren espazioa murrizten dit. Ebidentzia bat zen, begi bistakoa, gure sinestea, nerea hasteko. Kasik pertzepzio bat, eta barnean sentitzen zenak kanpoa araberan erakustera ematen baitzuen. Jainkoa, gauzen gainean, barnean, haraindian zegoen, paradoxalki mundua den mendreneko errealitateaz hustuz. Orduko ene fedeak ez zion Jainkoaren iduriko ez zen edozein z:er bati izaterik uzten. Kristo bera, bere haragian, Absolutu huts batean endurtua zen, desagerturik. Sinesten nuen sinesten nuelakotz, ez galdera bati erantzuna eskainiz, baizik printzipio-eskabide baten bidez. Bere subsantziaz haziz bizi zitzaidan ene baitan sinesmena, trabarik gabeko ekintza tautologiko batean. Ene aitamen sendimenduez deus guti nekien, haien fedea aldiz etxeko ele eta elizarako urratsetan idatzia zen. Gauzen dorpea eztitzen zuen barneko indarrak, mundu honen atsegabei zentzu bat emanez. Gaitzaren problema etzait luzaz bururat etorri. Baina gaur... Berrikitan teologo dominikano bat, galdegiten ziotela nolaz Jainkoak bere onezian eta mugagabeko potentziarekin gizon eta emazteak oinazean abandonatzen zituen, erran omen du: "Jainkoaren inpotentzia jendearen sufrimenduari buruz, egite kreatzailearen ondorio bat da." Horrek erran nahi duela Jainkoak, gero, naturaren indarrak eta jendearen jujamendua libre uzten dituela. Orduko ene fedeak ez zuen arrazoia honela torturatzen, absurduaren kontzeptuari ez nintzaion hurbiltzen ere. Errealitate zailena jasangarria zen, Gaitza bera ez zelakotz egiazki problema bilakatu. Ateoak absurdua bere gain hartzen du, libertatez, nik ez nuen ene hiztegian sartzen, printzipioz obeditzen bainuen gertatzen zenari. Hala beharra jainkotua nuen.

Kurioski fatalismo horrek indartzen zituen ene gurasoak. Orduko fededuna ez zen egiazki jazartzen, baizik tristesia batean jartzen beharrez, Jainkoaren nahiak eta jendearen sofrikarioak halako konplizitate bat moldatzen baitzuten, dolorismo jasangarrian ordenatuz errealitatea. Zoragarria zen ene fedea, liluran bizi nintzen. Eta segur nintzen ene ingurumeneko jende osoa ziurtasun berean murgildurik zegoela: absolutuak betetzen duen espaziotik kanpo daude erlabitismoa eta subjektibismoa. Funtsean ez nenbilen Egiaren bila, banekielakotz zer egin. Banakien zer egin, jakiteko zer pentsa, ideiez segur izaiteko, behar bezala bizi nintzen. Fedea, ekintza zen. Aldi bat baino gehiagotan erran dit Serge filosofoak Platonek ez zuela honela eginen, pentsu baitu egiak duela egitea finkatzen. Ene ideiak kristau moralaren menpe zeuden eta bidea zabal eta argitsu neukan, hautzaroko lehen urratsak egiten hastera nindoala.

Hots bagenekien zer sinetsi, zer egin eta zer ederretsi. Osotasun hori, sintesia perfektu hori, Platonen Errepublikan azaldua da omen. Ordu haietan ez nituen aztertzen ideia horiek, baizik harmonia goxoan jartzen egin beharrak. Elizkizunetan nintzen urosenik. Zeremoniek, errituen errepikapen obsesio goxo batez beterikoek, eternitateak denbora jan balu bezala, aldareko urreek, arropen distirak, loreen perfumak, intsentsuak, kantuen xarmak zentzu guztiak asebetetzen zizkidaten. Sentsualitarea bera dibinisatua zen. Zeru gorenetan ikusiren genituen zoramen haiek eskuetan geneukan. Komunione handi egun eta Besta Berrietan naturaz haindiko errealitatean hegan egiten nuen. Mundu garbi batean bizi nintzela, jende onaz inguratua nintzen. Magian murgildurik. Molde horretan handitu naiz.

Gero, urteak eta urteak iragan ondoan, soilik erreboltak eman dio existentzia Jainkoari ene baitan eta ondarrean, jazarpenak berak ez zuela zentzurik, joan zait Pertsona mitikoa. Goiz batez desagertze baten aurkikuntza egin dut, absentziak ezarri nau doluan, honek iraunen zuela zenbait hilabetez. Hogoi ta hamar bat urtez arizan da lanean aldatzea. Afrikan hasia zitakeen. Eta azkenik Mariari erran nahi nituen gauza guziak ezin eginez hemen gordetzera jina naiz. Dolu bi. Sinestearena eta amodioarena. Apez xahar batek errients katoliko batek errana errepikatu dit ez hain aspaldi, nola emazteak zuen jendea Jainkoari so ezartzen eta gizonkian arimaren indarra jartzen. Ez naiz oraidanik bide horretan sartzekotan.

Naturaren konpainia isilean nago eta nabil. Bideetan, sasietan ikusten ditudan animaleen izenak ez dazkit, loreak ez dezazket d.eitu eta honela oroitu naiz gauzek eta izakiek izaterik ez dutela izendatu gabean. Hutsago zait beraz errealitatea. Deslotzen ari naiz.

Osasunak flakeziari utzi dio lekua, bihotzak amor emater duelakotz duela urte bat. Mendian goregi ez igan behar. Idaztera jina naiz eta hortarako indarra badaukat.

Parropiatik partitu naizenean, ez diet erran lagunei asea nintzela apez lanaz, arrazoi sakon baten gatik: federik eza. Kristau bati holakoa gertatzen zaiolarik, uste dut bizia bestela daramala, baina bere ofizioari darraio. Nik ez dezaket. Apez epelak funtzionatuko du, usaiaren usaiaz eta bizi behar baita, materialki eta barne-iraultza handirik gabe. Nik ez dut alegia eginen. Duela hilabete bat, hilkizun baten meza ematen ari nintzela, ongi ezagutzen dudan familiaren fedeaz jelos izan naiz eta nitaz hobendun. Han zen jendearekin kantatu dut orroaz, duda isilarazteko, duda edo ez dakit zer. Familiaren kontsolamendu eskariari erantzun dut ele xuriz, ene ahotsaren oihartzun kiretsa aditzen nuela. Eginbide horiek agurtzen ditut gaur.

Hiru egun ari naizela paper xurian isurtzen hitzen hasperena. Idatziz ulertzen dut bizi iragana, erreala izan ez den biziari mamia emanez. Hitzek justifikatzen dukete berdin gauzen ezereza. Zerbait gertatzen da, berbaren bide soilaz. Sentitzen dudana haragitu nahi dut.

Alta bizi aberatsa hasi nuen, etxen eta eskolan. Auzoko haurrekin beti josteta, noiztenka ariz baserri lanetan eta eskolan gogotik ikasten nuela, hautzaroa iragan zait lorietan. Haimaika urtetan burutu zen aro uros hura. Baionako apezpikutegiko kantorean sartu nintzen ikasketak egiteko eta kantu gregorianoz elizkizunak apaintzeko, katedralean. Laster hautatua izan nintzen solista izateko, zeremonia handietan eta ere igande arratsalde batzuz dama ongiegile baten egongelan kantatzeko. Seigarren maila egin ondoan doblatu behar nuela erran zidan buruzagiak. Harritu nintzen, notetan ez baitzen arrazoi seriosik holakorik egiteko. Gero ulertu dut nahi ninduela apez sainduak urte bat gehiago bere ondoan atxiki, xori kantari. Beldur beltzean iragan ditut han hiru urte. Fini haurtzaroko festa. Laket zitzaidan irri egitea, mugitzea, hitz egitea.