Haiku japoniar eder eta urrunek natura izan ohi dute hizketa gai –urtaro baten hasiera, emakumea bidexkan–, eta izpirituaren hostoak mugiarazten dituzte, errimarik gabeko lerro laburretan, hitz klabe bat oinarri harturik. Ez dute titulurik, eta puntuazio zeinuak zein maiuskulak ez dira derrigor erabili behar. Soilak izan ohi dira, pausatuak eta delikatuak, gogorrak ere tarteka. Oso doiak direnez harrigarriro konplexua da diotenaz guztiz jabetzea. Pentsakor eta hunkiturik utz zaitzakete. Eternoak dira.

Haikua laguntzeko, tradizioa izan ohi zen egileak berak marrazki bat eranstea piezari. Marrazkia ez zen izaten oso perfektua, eta zirriborro bat ere izan zitekeen. Peru Magdalenak liburu honetara dakartzan gehienak haiku klasiko-klasikoak dira, jator-jatorrak, marrazki eta guzti.

Baina haikua ez da bere itxura edo metrika, astelehenetan herriko kiroldegian egiten dutena yoga ez den bezala.

Haikua ia ez da literatura, ezpada aszetismoa, edertasuna topatzeko modu bat. Bashok bezala, Oteizak bezala, Igerabidek eta Sarrik bezala, Peru Magdalenak itxuraz garrantzi gutxikoa dena espiritualizatzea lortzen du. Hutsik da liburu bat ikaragarria, Joseba Sarrionandia berak “isilaurrea” idatzi dio hitzaurrea barik, begirunez.

Lehenengoz zabaldu nuenean, pentsatu nuen erraza dela haikuan erortzea. Baina irakurtzen hasi eta pentsatu nuen erraza dela, baita, gauzak arinegi epaitzea. Poesia garbiaren esentziaren gaineko lezioa da Hutsik . Oraindik durundu egiten dute hainbat eta hainbat momentu gorenek: “lora bat jausten da/ eta hori da guztia”; “ez dago/ ilunpe guztiz ilunik// hontan indarra”; “biderik ez badago soilik bidaiatuko duzu”. Klasikoen artean dago hau, haizeari dedikatutako zatian: “Dantzan egiten du zuhaitzak/ harmonian// hosto bat”. Lainoen zatikoak ez dira haikuak zentzu hertsian, gogoeta edo poema laburrak baino, baina horiek ere gustura irakurtzen dira. Mendien inguruko zatian purutasun gaindiezina aurki dezakegu: “Ez dago mendirik”. Eta kito.

Andrei Tarkovski zinemagileak haikuaren hartzailearen zoriona definitu zuen, esanez irakurlea galdu egin behar dela konposizioaren sakontasunean kosmos batean legez, non ez dagoen ez goirik ez beherik. Azken poeman idazleak berak diosku zelan komeni den irakurtzea liburua, hau da, idatzi den modu berean: “Izan hutsa”. Be water, my friend.

Liburua irakurri ondoren, ohartu naiz badela euskal poesia gaurkoan bestelako poesia munduetara eta kulturetako zabaltzeko joera. Ekialdeko sinbologia eta pentsaera aipatuko nituzke, eragileen artean. Nabaria baita horrek guztiak utzitako arrasto eta ondarea zenbait euskal poetarengan, Juan Kruz Igerabide eta Karlos Linazasororengan, besteak beste, eta bi horiek aipatzen baditut, inor gutxiesteko asmorik gabe da, jakina. Haikuarekiko lilura, erlijiosoa kasik, edo poeta txinatarrekiko atxikimendua dira era ginaren lurraldea. Poesia eta bizitza beste era batez uztartzea ekarri dute, hondarrean; hitzaren sotiltasunarekin batera hitzari berak adierazteko duen indarra hartzeko ahalegina. Hutsaren izu izanik, espresio gune izango diren espazioak sortu nahi ditu. Ekialdeko poesiak, ordea, ez dio hutsari izurik, ezari ez dion bezala. Hutsa betetasunaren beste adierazpidea da. Beteta dagoena ere hutsik baitago, neurri berean. Izan hutsa. Ekialdeko poesiara hurbiltzeko saioa da Peru Magdalenarena liburu honetan. Ezaugarrien artean aipatuko nituzke: isiltasunaren aldarrikapena; gauzak izaki bizidunak balira bezala onartzea; poeta bera naturaren partaide bilakatzea, bestelako izakiekin batera; hitzaren indarra eta bizitasuna, alegia sakontasuna, baina ez filosofikoa, fisikoa baizik, desiratzea. Dena eta ezer ez kontrajarrian ipintzen dutenen aurka, dena ezer ez izatekomodua dela aldarrikatzen da liburuan, edo eza denaren beste esanahia. Poliki irakurtzeko poemak dira, burua hitzek esaten dutenaz haratago eramanik. Poz betea ekartzen dute, ondorioz, edo poz hutsa, zeina berdin baita.

Peru magdalenak (durango, 1980) “hutsik” kaleratu berri du, liburu guztiz berezia, poemaz eta marrazkiz osatua, denak ere berak eginak: testu guztiz labur, esentzialak, naturan topa litezkeen elementuetan oinarrituak: harriak, haizea, olatuak…

Lagun artean esan izan duzu testigantza liburua dela hau, ezta?
Umil aurkezten dut poemario hau. eta testigantza moduan sentitzen dut, bai. Irakurtzen ditut testuok beste baten batek idatzi balitu bezela. Buruak pentsatu baino, eskuak idatzi baino, nire begi hutsak ikusi ditu poemok. Eta ostantzean, umil diot aurkezten dudala, ni ez naizelako begi horrekin bizi uneoro. Peru ez dago hutsiken begi horiekin beti, egunero, eta testigantza utzi nahi nuen, hor geratu dadin, etorriko diren ni guztientzat, lagunen batzuentzat, eta bilobentzat igual. Eta betiko balizko horrentzat, noski.
Ez dira egunerokoaren testigantzak. Miresten dudan sentsibilitate tipo baten testigantzak dira. Ia geratzen ez den begiratzeko era batena. Izan eta mantendu nahiko nukeen argi eta indar batena.

Eta ia hitzik gabekoak egin dituzu, ezerezaren ertzean daudenak...
Eta baten bat ezerezaren ertzetik haratago pasatu bada, pozik.
Norbaitengan hutsa landatuz gero, hau da norberak huts horretan jarritakoa, hau da unibertsoak norbait horrengan jarritakoa, hau da hutsak unibertso horretan jarritakoa...
Norbaitengan guzti honen printza ñimiñoena landatu badu, pozik.
Eta bestela ere tristeegi ez, aizu. jaja.

Naturako elementuak dira nolabaiteko ardatza: olatuak, haizea, eguzkia, harria, mendia, loreak... Izadiaren kontenplaziotik sortu da liburua?
Bai, naturako elementuak. oinarrian, ez dago besterik. gizakion esentzia oso zaharra da. izadiarena are zaharragoa, edo jatorrikoagoa. Gaur egun inguratzen gaituzten gauza modernoek ez diote oro har onik egiten gure bizitza espiritualari. Bitarteko moduan kontsideratu behar ditugu, pisua kendu eta erraminta moduan erabili. Apur bat era amoralean. Ze, oinarrian, betikotik gatoz, eta horretan dago gure funtsa. Horiek dira gure energia iturriak. Betikoak.

Hala ere, ez da ikusten denaren deskribapen objektiborik egiten, horrek zugan sorturiko inpresio subjetiboak ere badira, ezta?
Nigan, eta gizaki bezala konektatzen gaituen geruza inkontziente amankomun batean, sinetsi nahi dut.

Nola izan da sortze-prozesua? dakigunez, kanpoan luzaroan ibili zara: bidaldian sorturikoak dira poemok?
Momentu jakin batzuk izaten dira, non eta, sentsibilitatea goratuta, pertzepzioa zabaldu eta inguru guztira barreiatzen den, nolabait esateko. Edertasunak edo bizitzaren oinarriak txundituta kontenplatibo geratzen zaren momentuak izaten dira. Eta momentu hauek, niri behintzat, geldi nagoenean gertatzen zaizkit, egonean, burua hutsik, atzera ez aurrerako pentsakizun eta ardura barik. Noski, guzti hau errazago ematen da bidaian, gure ohiko inguru ezagun eta kitzikatutik aparte. Hortik, bidaian idatzita egotea gehienak.

Eta marrazkiak zer jaio dira: testuekin batera, gero...?
Marrazkiak gerora sortu dira. antzerako estetikapean, familia edo atal bakoitzari bere gorputza eman guran edo. Irakurketa moteltzeko asmotan ere bai.

Izenburutik bertatik, bada halako kutsu oteizar bat, ezta?
Ezin ukatuko dut Oteizak eta bere proposamenek erakarri egiten nautenik. Indarra ematen didate. nigan daude bueltaka. Arketipo zaharrak pizten dizkidatela sentitzen dut.
Orain, Oteiza ez da momentu batean ere kontzienteki nire buruan egon ez liburuaren ez eta izenburuaren sorreran.

Bestalde, liburuaren arnasak, nolabait esateko, ekialdekoa dirudi; izan duzu halako inspiraziorik, edo keinurik edo...?
Kontzienteki ez behintzat. Nire eraginak izango ditut, baina inork uste baino gutxiago ziurrenik.
Ze, hori bai, begiratzeko erritmo horiek, kontenplazio estetika horiek, ekialdeko kulturetan oraindik presente daudela egia da. Gurean ez. Gaur egungo giro-azalean ez behintzat. baina, iturrira joz, kultura zaharrak, euren artean loturarik eduki barik ere, zantzu edo ondorio estetiko antzekoetara heltzen dira maiz. Eta gurean, euskaldunean, sinistu nahi nuke bestelako begiratzeko modu bat genuela gaur egungo superfizialitate honetara heldu aurretik. Orain berdin zaigu erreka bati edo deterjente pote bati begiratzea. Sentsibilitatea galdu dugu hainbeste estimulurekin.

Ipuin-liburu bat idatzi zenuen orain dela urte pare bat; orain poesia; zer izango da hurrena?
Umeentzat ere baden liburu bat kaleratuko da orain laster.
Eta ostantzean, hor jarraitzen dugu, gauzatxoak egiten, gure erritmoan.
Edozer, badakizu, begirada bizirik mantendu guran beti. planifikazio askorik barik, betiko lez.