Politika, sexua, filosofia, irakaskuntza, literatura, bere familia, erlijioa, futbola, psikoanalisia... edozer gai jo dezake Markos Zapiainen (Irun,1963) begirada aztiak eta esku jolastiak. Bere marka, baina, ikuspegian dago, aldi berean umoretsua eta zorrotza, ezusteko perspektiba batetik abiatu eta ekarpen originalak egiten dituena, goiak eta beheak uneoro nahastuz: bere ikasleen pasadizo bat erabil dezake auzi antropologiko bat argitzeko, edo teologia zerutiarrean hasita komuneko eskatologian amaitu.

Azkeneko zortzi urteetan idatzitako saiakera laburren bilduma hau XXI. mendearen hasierako kronika atipikotzat ere har liteke, zuzentasun politikotik urruti baina gizarteko bidegabekeriak salatzeko gertu. Idazkera beti malgu, esanguratsu, aldi berean jantzi eta popular batez, entretenimendu nahiz gogoetaren bila doazenak esne-mamitan edukiko ditu, eta irakurri berri dutena zer den zalantzarekin utziko: sakon, oso sakon pentsatzen duen umoregilea, alaia, oso alai ari den pentsalaria.


Hainbat eta hainbat gai jorratu dituzu artikuluetan zehar. Nola idatzi dituzu? Zertan inspiratuta?
Hedabideren batek gaia jarrita idatziak dira batzuk, nire kabuz beste batzuk. Inguru hurbilak inspiratu ditu, halaber inguru urrunak.

Zein egitura-metodo jarraitzen dute? Nola eraikitzen dituzu?
Aurrena, ikergaiari buruz asko irakurtzen dut. Ondoren, irakurritakoa ahaztu. Eta azkenik idatzi, ea zerbait ateratzen den. Sarritan ez da piperrik ere ateratzen.

123 daude liburuan, nola egin duzu aukeraketa?
Antziñe Mendizabal eta Xabier Mendiguren editoreek lan handia egin dute aukeratzeko orduan. Izkribu pedanteak eta hutsalak baztertu dituzte, mamitsuenak eta kutreenak hobetsi.

Kronologikoki ordenatu dituzu. Arrazoi berezirik ba al zenuen horretarako?
Erosoa da. Egunkari moduan antolatzea ere pentsatu genuen, “Berria” bezala zehazki (Azala, Harian, Iritzia, Euskal Herria, Mundua, Telebista, Ekonomia, Kirolak, eta abar) baina konplikazio franko zekarren.

Hainbat pasarte dira, ba al dute euren artean ezer komunean?
Teknologia berrien inguruko gogoeta da agian liburu osoa zeharkatzen duena, eta horren ondorioak irakaskuntzan, kiroletan, etikan eta abar.

2002an hasi zinen idatzi hauekin, antzeman al duzu desberdintasunik edo garapenik azken artikuluekin?
Egia esan, ez. Baina baliteke nire burua hurbilegi izateagatik ezin antzematea, kanpotik begiratuta azkenekoak burusoilagoak, tripaundiagoak eta nekatuagoak agertuko dira beharbada.

Horiek guztiak idaztea, zure “paranoiak” ordenatzeko balio al izan dizu?
Baldin eta zure paranoiak badira. Ez dira soilik nire paranoiak, munduarenak ere badira, baina egia da idazteak eldarnioak ordenatzen laguntzen duela. Arazoa da zertarako balio ote duen eldarnioak ordenatzea.

Istorio errealak dira, baina ba al da fikziorik, istorio batzuk harritzekoak baitira?
Fikziozkoak direnean, edo txisteak, abisatu egiten dut, ez dago iruzurrik. Errealitatea bera da harrigarri.

Bizitza pribatuko hainbat pasarte kontatu dituzu. Familiari buruzkoak, zure ikasleei buruzkoak, zure buruari buruzkoak? Ez al dizute errietarik egin kontatu duzunaren edukia hein batean lotsagarria dela kontuan hartuta?
Ikasleak biziki poztu dira. Emazteak, berriz, liburuaren aurkezpenean bertan errieta egin zidan. Nik ere gogor egin berri diot aldarri nire buruari.

Umorea ez zaizu falta, ironia, zorroztasuna. Hori al da zure estiloa?
Mila esker. Nazien kontzentrazio esparruetatik bizirik irtendakoen oroitzapenetan, maiz, ez dituzu aurkitzen arima ederraren protestazko deiadarrak, baizik tragikomikotasun esperpentiko bat. Mingarriegiari, jasangaitzari, salaketa baino hobeki dagokio umore absurdoa. Bestalde, errealitatea tragikomikoa da, oroz lehen norbera, eta txiste batzuek zuzenean aurkitzen dute dagoenaren bihotza.

Nerabeei buruz luze hausnartu duzu. Hain dira arduragabeak, ero xamarrak?
Sailkapen bitxiak egin dituzu. Alaba nerabeak ditut, ikasle nerabeak. Ez dira gu bezain ardurabakoak. Ikasle histerikoen eta perbertsoen arteko bereizketak badu
bere funtsa.

Irakaslea zarenez, sarri aipatzen duzu hezkuntza, eta ez duzu leku onean uzten.
Hezkuntza oso garrantzitsua da, baina zailtasun sakonak dauzka, eta ez diegu ezikusia egin behar.

Erreferentzia asko daude literaturari. Asel Luzurraga, Saizarbitoria… zer dela eta?
Filosofiak baino hobeki edo filosofiak baino lehenago ikusten ditu literaturak munduaren etengabeko bilakaerak dakartzan berrikuntza garrantzitsu batzuk.

Filosofia dago artikulu ia guztien liburu honen oinarrian. Nola eragin du filosofiak zure bizimoduan eta idazkeran?
Hogei bat urte Filosofia irakasteak izango du eragina, noski. Zorte handia da bizimodua Filosofia irakatsiz ateratzea, bizimodua edertzen laguntzen baitu Filosofiak.

Freud da gehien aipatzen duzuna. Zergatik?
Idazle bikaina baita, eta barregarria. Intuizio psikologiko txundigarriak agertzen dira ezustean Freuden edozein paragrafotan. Ikasleen idolo nagusia da. Interesgarriak izango zitzaizkiokeen gure agintarien arazo psikolinguistikoak: Cristina Garmendiak identifikatzea aitaren euskara baztertu izana eta bere kabuz pentsatzeko ahalmena; edota Mayor Oreja pozik egotea birraitonak etxean euskara debekatu zuelako. Ez litzaieke batere gaizki etorriko etzanaldi luze bat Freuden dibanean.

Ausart eta beldurrik gabe aritu zara gai batzuekin: Iñaki de Juana, tortura, demokrazia falta, aita santua, biktimak…
Gurean adierazpen-askatasunik ez badago ere, ez zait bururatu bereziki beldurtuta ibili behar dudanik, sistematikoki erabili baititut moderazioa eta autozentsura.

Eztabaida piztu nahian idatzi al dituzu artikuluak? Edo norbaiti, tiroka, asmatu nahian?
Eztabaida piztu nahian baino gehiago aurretik pil-pilean zeuden eztabaidetan sartuta, eta bai, arerioen aurka ezinbestean. Kontua da ia ez dela gelditzen areriorik gabeko zirrikiturik.

Euskara, euskaldunak eta sexua. Ezkontza konplexua al da? Besteengandik hain desberdinak al gara?
Euskaldunak ez du arazo berezirik sexuarekin. Aldiz, euskaraz ez dakien euskal herritarrak bai, badu: hori adierazten dute behintzat Vaya Semanitan eta.

Kalakan kolaboratzaile zara. Zure saltsan sentitzen zara, ezta?
Bai, oso programa ona da, saio bakoitzak lan ikaragarria du atzean.

Uste dut zale asko dituzula.
Kalakan berez ez litzaizkidake aterako ergelkeriak eta topikoak baizik, hain berandu izaki eta soilik bertan bururatutakoa botako banu. Ganorazko zerbait esatera heltzeko luzaro prestatu behar izaten dut, lan handia eskatzen dit. Ikusle batzuek programa prestatzen igarotako ordu luze horiek eta lan handi hori estimatzen dute.

Blogaria zara halaber. Nola daramazu blogaren kontua? Internet dago leku guztietan. Twenti, sare sozialak… Onerako ala txarrerako?
Internetek oso muga estuak ditu oraindik. Adibidez, ez ditu pizten zentzumen bi baino: usaimena, ukimena eta dastamena baztertzen ditu. Dena dela, dakitenek diotenez, aurki internetez tomate kilo bat erosi eta berehala eroriko zaizkizu bost tomate mardul pantailatik mahai gainera.

Markos Zapiainek liburu berria atera zuela jabeturik, eta irundarrak idatzi ohi duena interesgarria egiten zaidanez, jakin-minez hartu nuen Talatik tiroka liburua esku artean. Promozio orrietan-eta «azken zortzi urteetako saiakera laburren bilduma» gisa azaltzen ziguten liburua, eta baiki, ezin esan hori faltsua denik. Esaten ez digutena da idazleak bere blogean ( http://eibar.org/blogak/zapiain ) jarritako mezuen antologia dela funtsean -salbuespen txiki batzuk landa-, zuzenean saretik paperera pasatakoak eta inolako gehigarririk (hitzaurre bat, aurkibide onomastikoa...) gabekoa. Horrek guztiak nire baitan halako engainu sentipen bat sortu izana eragin du, batez ere Zapiainen blogaren irakurle naizen aldetik, bertako edukia ezagun bainuen. Kontuak, beraz, bi alderdi ditu funtsean: batetik, egokia ote den sareko blog bat paperera eramatea -eta hala egitekotan, nola eraman-, eta, bestetik, hori eginda ere zilegi ote den erdi-ezkutukerietan ibiltzea, argi eta garbi esan gabe liburuan zer topatuko dugun.

Sinetsita nago bloga sareko literatur generoa dela, eta hortik kanpo nekez funtzionatzen duela. Blogak duen bat-batekotasun, berehalakotasun eta gertutasuna -seguruenik, generoaren ezaugarri nagusiak- paperean galdu egiten dira, eta liburua gordailu fosil bat bihurtzen. Ez dakit zein abantaila izan ditzakeen liburuak blogaren aldean; bloga denon eskuragarri dagoenean, debalde, iruzkinak irakurri ditzakegunean, bilatzailearekin gauza konkretuak bilatu, pare bat mezu irakurri eta beste baterako utzi... Liburu formatuak jarraitasun eta osotasunera bultzatzen du, eta, ondorioz, Zapiainen pasarte bizi hauek eztoki daudela iruditzen zait, bortxaz leku desegokian sartu izan balituzte bezala.

Nolanahi dela, lerra dezagun gure begirada, apur bat bederen, edukirantz. Zapiainen testuak gutxi-asko irakurri dituenak ezagun izango du bere idazteko manera berezia, trufaz betea baina satira errazean erortzen ez dena. Jorratzen dituen gaiak ere, askotarikoak dira: Athletic eta atzerritarrak, lunbagoa, materialismo dialektikoa, Errege Magoak vs. Olentzero, prostituzioa... Alta, gehienetan pentsa dezakegunaren kontra, nago Zapiainen testuen ezaugarri garrantzitsuenetakoa bere seriotasuna dela. Zapiain ez da bufoia, tipo serioa baizik -tradizio filosofikoan zaildua, telebistan azaltzen denean ez du errazki barre egiten, serioski mintzo da-, kontua da guk irrigarri edo eskandalagarritzat ditugun horiek -uzkia, titiak, eta abar- berak Hegelen fenomenologiari buruz hitz egiten ibiliko balitz bezala tratatzen dituela. Eta horrek sortzen digu maiz irria, eta zenbaitetan algara ere bai -nire kasuan Pegatina izeneko testuarekin, besteak beste-. Orobat, idazle honi egotzi ohi diogun tonu jostaritik aldentzen denean ere ( Eman dirua eta utzi bakean ), beti du argiztatzen alderdi ilunen bat, beti du adierazten ikuspegi originalen bat. Hala, harri egin naiz, nire memoria eskasa kontuan izanik, nola nituen gomutan duela hiru-lau urte irakurritako testu asko eta asko, edonolakoak iruditzen ez zaizkidanaren seinale.

Dudarik ez dut egiten Zapiain dugula gure arteko saiogile interesgarrienetakoa; horren adibide baino ez da leku honetan bertan, Egunkaria-n, Egunero-n eta Berria-n idatzitako literatur iruzkinak, zeinak Errua eta maitasuna liburuan bildu baitziren. Alabaina, zalantzak ditut, arestian aipatutako arrazoiengatik, produktu editorial honen inguruan. Izan ere, sutsuki gomendatzen dizuet Zapiainen bloga, baina ez horrenbeste Talatik tiroka liburua.

Talatik tiroka artikulu bilduma plazaratu du Markos Zapiainek. Bermeoko institutuan ari da irakasle, filosofiako irakasle, eta Kalaka telesaioan jardun izan da, besteak beste.

Zuk idatzia: «Gure belaunaldia eta lehenagoko asko nahasmendu handi batean hazi izan da, tronpaturik, liburua berez dela on sinetsirik, berez dela eder zein iraunkor».
Idazle askok izugarri sufritzen du liburuaren bidez nolabaiteko arrastoa utzi ahal izateko. Frantzian Goncourt Saria irabazitakoek ere aukeratu behar izaten dute: bazkaldu ala tabakoa erosi. Egile eskubideak ehuneko zortzira jaitsi dituzte. Hogei urte barru baten baten obra gogoratuko dugu. Hogei mila urte barru berriz nekez. Unibertso itzelaren neurriak kontuan hartuz gero, espazioa zein denbora, ez dirudi ospea lortzeko sufritzea merezi duenik.

Blogen munduari garrantzi handia ematen diozu. Zu zeu zein blogetatik elikatzen zara?
Leire Narbaizaren Kalamuatik Txargainera.

Luistxo Fernandez euskaltzain izateko proposatu duzu.
Langile porrokatua izateaz gain gaitasun harrigarria du etorkizunak nondik nora joko duen asmatzeko, eta hizkuntzaren senak bizi du.

Zure esaldi lapidario horietako bat: «Irakaskuntzaren oinarrian mehatxua eta xantaia dago». Nekez atxikiko genuke bestela nerabe osasuntsua geldirik eserita zazpi orduz udaberri alai betean helduon txapapoteak paira-tzen. Gainera, hamasei urte bete arte legez kanpokoa da irakaskuntzari muzin egitea.

Institutu bateko irakaslea zaitugu aspalditik. Beraz, iruditzen zaizu gaur egungo mutilak erromantikoak direla, eta neskak narzisistak?
Mutil batzuen maitemintzeak bederen ikaragarri gogorrak izaten dira. Neskek gero eta maizago ikusten dute mutila Roxy galtzekin eta Billabong zamarrarekin ondo konbinaturik eraman beharreko beste osagai bat bezala, beraiek munduari eskaini beharreko irudi osoko beste atal bat.

Interesgarria da ikasle histeriko eta perbertsoekin egiten duzun sailkapen hori.
Histerikoak irakaslea akaparatu eta manipulatu nahi izaten du; perbertsoak, berriz, irakasleak eta ikastetxeak bakean utz dezaten nahi izaten du batik bat. Histerikoak bikotekidea behar du eta perbertsoa onanistagoa da.

Gustura emango zenioke botoa automobilaren aginteari mugak jartzen dizkion alderdiari.
Agintari batzuek bizitza sakratua dela diote, baina auto santuaren aldarean sakrifikatzen diren koitaduak ezinbestekoak bide dira, badakizu: «Gauzak horrelakoak dira eta ez gara ba honezkero aldatzen ahalegintzen hasiko». Hildako mordoa eragiten du autoak, etxe gehiegitan da jaun eta jabe, soldataren zati itzela xurgatzen du, eta Euskal Herrian behintzat gero eta urriagoa da errepiderik eta porlanik gabeko lurra.

Bermeon, Ondarroan bezala, bada lexiko berezia sortzeko ahalmena: kale zurrutari «litruek egin» esaten omen diote Bermeon. Emaguzu beste adibide batzuk.
«Gaue zara» esaten zaio beti erdi lo dagoenari, goibel, motel: gaua zara. Ikasleek «letxilako» eta «ostixelako» erabiltzen dute aspaldion, gaztelerazko «de la leche» edo «de la hostia» esateko. Gipuzkoan «mutil katxarroa» esaten duzuena «letxilako andobue» da Bermeon.

Elgoibarren 1947an gertatutakoari buruz idatzi duzun hori egia da? Alegia, hildako emakume gazte baten gorputza zatitu eta zerriei eman ziela jateko hango lurperatzaileak, eta ikerketa eginda ikusi zutela beste hildako batzuekin ere antzera egin zuela gizon horrek.
Felix, liburuko pasadizo guztiak dira benetakoak, bestela abisa-tzen dut. Nik egia esatea harrigarri zaizula dirudielako diotsut.

Politikea, sexua, filosofia, irakaskuntzea, literaturea, familia, erlijinoa, futbola, psikoanalisia... Danetariko gaiak jorratzen ditu Markoz Zapiainek (Irun, 1963) Talatik tiroka (Elkar) izeneko liburuan. Zapiain Filosofian doktorea eta Filologian lizentziaduna da eta idatzizko euskal komunikabideetan zein ikus-entzunezkoetan ohiko kolaboratzailea. Egun, Bermeoko Institutuan Filosofia eskolak emoten ditu.

Liburua danetariko gaiak jorratzen dituen artikuluek osotzen dabe. Zergaitik erabagi dozu modu horretan antolatzea? Nondik dator izenburua?
Idazkiak 2002ko urtarriletik hona idatzitakoak dira, aurtengo martira arte, danetara 123 artikulu. Hasiera batean, Berria egunkariko atalen moduan antolatzea erabagi neban: Azala, Harian, Iritzia, Kioskoa, Mundua, Kirola, Zakilixut... Baina aukera hori baztertu egin genduan eta oraingoa aukeratu, Xabier Mendiguren editoreak egindako artikuluen aukeraketa-lan bikainari esker hein handi batean.
Izenburua be editoreak, hau da, Mendigurenek asmau dau. 'Tiroka' berbeagaz, nire izaera eta berbakera motelari indarkeria puntu bat jarri gura izan deutsola uste dot. Eta, 'Talatik', bada, artikulu asko Bermeoko 'Tala' dalakoan idatzita dagozalako.

Ez dago protagonistarik?
Talako eroetxean bizi dan Kristino behin baino gehiagotan agiri da, Ibarretxeren eta Ratzinger Aita Santuaren alboan, Espainiako demokraziaren bakotasunari kritikea egiteko. Gero, demokrazia zer dan azaltzen da, eta zergaitik dan eskandalugarria Platon lako aristokrata batentzat. Demokrazia ez da edonork agintzeko moduko erregimena, edozeinek, zoro batek agintzeko modukoa edo, orain pasetan dan moduan, ahalmenaren, ikasketen edo alderdi bakotxeko trepalariek agintzekoa. Horregaitik, oso garrantzitsua da zozketea. Egun, ezin da gauzatu, baina agintariak zozketa bidez aukeratu beharko litzatekez. Hortaz, Kristino, Ibarretxe, Aita Santua... Danak dagoz maila berean eta horregaitik sortzen da eskandalua.

Zein izan da editoreak eta biok jarraitutako erispidea testuak aukeratzeko?
Esan dodan moduan, neurri handi batean Mendigurenek egin dau lan hori. Hasiera batean bialdutako guztiak argitaratu ezkero, liburuak milaka orrialde euki izango leukez. Goi-mailakoak, zorrotz egituratutako iruzkinak, ideia apart eta barriak baztertu eta nire alde kutreenak eta nobletasun gitxiena daukienak hobetsi doguz, adikzinoa, traizinoa, koldarkeria eta horrelakoak lantzen dituen artikuluak.

Libururuaren azala be nahiko berezia da...
Trintxerpen, Jose Lopez argazkilariak esan eustan: 'imini kabroi arpegia ze ez jatzu bape kostauko '. Eta holan nator liburuaren azalean.

Ze metodo jarraitu dozu artikuluak idazteko?
Idazkietan, filosofian tradizino sendoa daben metodo bi agiri dira. Batetik, dialektikoa; baina Socratesena, eta ez Hegelena. Hau da, zure buruari galderak egin eta erantzun, alkarrizketea bikoiztu, eta ez gure herriari hainbeste kalte egin deutsen tesia-antitesia eta sintesia eginaz. Errealidadeak oso gitxitan funtzionetan dau holan eta akats larria da bide horretatik jotea, dialektikearen ikuspuntua laudatzea.
Bestetik, bigarren metodo bat dago, akaso entzutetsuena: fenomenologoek egiten dabena da gai baten ganean dakizuzan datuak baztertu, albo batean itxi, eta ahalik eta gehien murgildu gaiaren funtsean, aurreretxirik barik. Ni metodo hori erabilten ahalegindu naz.

Zer dinoe zure ikasleek filosofia irakaslearen aparteko jardunaz? Eta liburuan agiri dirala irakurtean?
Hamasei urteko ikasleek be badakie saiakerea saltzea nahiko gatxa dala eta errukitu egin dira. Batzuek esan eustien 'ni agertu ezkero, liburua erosiko dot' . Urten, urten dabe, baina liburuagaitik ia 20 euro pagau behar dirala ikusi dabenean, diru horregaz zortzi kalimotxo eros daitekezala konturatu eta, jakina, gibelarentzat askozaz txarragoa da liburu bat zortzi kalimotxo baino. Ikasle batek 'Emuletik bajauko dot' esan deust eta, beraz, alde horretatik ez dago zer eginik.
Batzuei baimena eskatu deutset euren izena erabilteko, eta ados egon dira, konturik lotsagarrienak erakutsi arren. Berbarako, pasarte batean, ikasle batek beste bati gelan zelan marsturbetan eutson kontau dot. Artikulu horretan bere izena idazteko baimena eskatu neutson eta baietz esan eustan, arazorik barik eta pozik, ganera. Baina, beste ikasle batek, berbarako, izena bai baina abizenik ez idazteko eskatu deust.

Ez deutsu lotsarik emoten zure bizitzako arlo pribadu 'lotsagarriak' publiko egiteak? (Galdera hau Arratek, Markosen emazteak egin eutson liburuaren aurkezpen-prentsaurrekoan).
Bai, asko. Baina hori jokoa da, lehenengo erakutsi eta gero ostendu. Bai, lotsa handia emoten deust. Batzuetan, zure burua gainditu behar dozu, alde lotsagarri horreei aurre egin ze, gauza horreek erakusteak konponbidea topetea ekar leike.

Nondik dator Kalaka telebista-saioan zure izenaren azpian jarten daben 'filosofo kontenplatiboa' terminoa?
Programakoek galdetu eustien ia zelan aurkeztu gura neban neure burua eta, lar pentsau barik, hori bota neban. Filosofiaren tradizinoa niri oso interesgarria iruditzen jat, aldarrikatu beharrekoa, baina uste dot, sarritan, gaiak hurregitik aztertzen doguzala, beroan, distantziarik barik. Kasu horreetan, kontenplalaritzea aplikau, arazotik urrundu, hoztu eta egoerea aztertzen ahalegintzea izan beharko litzateke egokiena... zeozer esateagaitik.
Batzuetan, 'idazle' be deitu izan nabe, baina nik ez dot idazten idazlea nazalako, emaztea idazten ikusi eta, nortasun ahula daukadanez, ba neuk be idazten dot, baina ez naz idazlea. Emazteak 'ala delta' egingo baleu, neuk be egingo neuke. Nik kutsatu jatalako idazten dot, ez dot idazteko beharrizanik sentiduten, eta idazle batzuek izaten daben 'sormen krisia' dalakorik be ez daukat. Ez naiz idazlea, ez intelektuala, filosofia irakaslea baino.

Markos Zapiain Bermeon bizi den irundarra da. Irakasle da, filosofia eskolak ematen ditu eta Talatik tiroka (Elkar, 2009) liburua aurkeztu du aste honetan.

Talatik Tiroka liburua aurkeztu duzu. Zein da liburuaren ildoa?
123 testu labur dira, 2002ko urtarrilekoa lehenbizikoa eta aurtengo martxokoa azkena. Hainbat hedabidetarako prestatutako testuak dira, metodo dialektikoa eta fenomenologikoa konbinatuz onduak.

Egungo gizartea zure kritikaren jomuga al da?
Gure gizarteetako zenbait ohitura eta inertzia bai, arlo politiko-militarrean, telebistan, sexualitatean, ekonomian, gizon-emakumeen arteko harremanetan, zigorgintzan, taldekerian...

Zerk bultzatu zaitu idazlan hau egitera?
Jainkoaren deiak eta Xabier Mendiguren editorearen proposamenak.

Irakaslea izanda, liburu pedagogiko gisa gomendatuko zenuke?
Ez du gai bakar bat sistematikoki jorratzen, eta ez da eredugarri. Hala ere, maiz erakusten du pedagogiaren inguruko kezka, ikasleen eta irakasleen arteko harremanen ingurukoa.

Zure blogean ondokoa diozu: ‘Batzutan Pelipe pizten da ene baitan’. Hori eta liburuaren izenburua kontuan hartuta, zurekin kontuz ibili behar al du jendeak?
Egia da Pelipe kontuz ibiltzeko modukoa dela, batez ere niretzat, baina urteek aitzina egin ahala gero eta kontrolatuagoa daukat nortasun bikoitza.

Blogaria, idazlea, filosofoa, irakaslea eta tertulianoa, noizbait asetzen al zara?
Saltsa gehiegi, egia da, sakabanatuegi. Ondorioz, guztia ateratzen zait erdipurdi edo gaizki. Maiz egin didate kritika hori, eta egia da.
Zuk ere hori esan nahi zenuen, ezta?

Bai, noski. Nola definituko zenuke zure burua?
Labean erretzeko asmoz sartu berria dudan oilaskoa.

Zure bizitzan hainbat lekutan lan egin duzu; adibidez, Beiruten. Nolatan joan zinen lehen aldiz hara?
Lehenbiziko aldiz amamak eraman ninduen. Amama Zeller jeneralaren zerbitzari ibili zen Poitiersen. Gero, Zellerrek De Gaullen aurka putx militarra jo zuen, De Gaullek Aljeriaren independentzia aitortu zuelarik. Liburuan kontatu dut. Beiruteko egonaldi hartan hamar bat urte izango nituen. Deleuze filosofoa gure hotelean zegoen, ez dakit zehazki zer dela eta. Oposizio batzuetan epaimahaikide, horrelako zerbait. Pilula mordoa hartu behar izaten zuen otorduetan gizajoak, arrunt gaizki zituen birikak. Gerora aski maiz joan izan naiz Beirutera. Emazte Arratek biziki gustukoa du hango karrika alaietatik paseatzea. Alabak izan genituenez geroztik, ordea, Berbinzanan eta Baigorrin ibiltzen gara maizago. Bisitalekuaren izena B-z hastea da ezinbesteko baldintza bakarra. Jubilatu ondoren, dena den, osasuna lagun, berriz ere Beirutera joango naiz.

Non nahiago duzu bizi, Busturialdean ala Bidasoaldean?
Bidasoaldean onena Brasil gozodendako txokolatea eta opilak dira. Bermeori, berriz, eroetxeak sakontasun espiritual handia ematen dio. Biak dituzu bizileku zoragarriak.

IRUZKINA KOHETE LEGEZ

GIZAKIA

Gizakia gaizki irten den animalia bat da; ondorioz, behartua dago asmatze lan izugarri bati ekitera, teknikari, historiari eta arteari ekitera, liburuak idatzi eta irakurtzeari, munduarekin berriro bat egiteko ahaleginetan, inoiz lortuko ez badu ere erabat, gizatasuna bat ez etortze horixe baita funtsean. Izaki natural gisa abortu hutsa denez, natura ez zaionez aski, gizakiak bere burua zein ingurua tramankuluz eta protesiz betetzen du lehiatsuki. Hainbat filosofok jarri du mintzamena ahalmen horren oinarrian. Mintzamenak ahalbidetzen omen du abortuon askatasun malerusa.

Bestalde, idazle eta irakurleok aspaldi dugu galdua Europan behinola izan genuen ospe oneko izena. Egungo gizarteak, alderantziz, bereziki gaizki eginiko gizakitzat hartzen gaitu, erdi marikoitzat Jon Alonsoren hitzetan, eta apika ez zaio arrazoirik falta: baliteke mundua bere horretan gainerako gizakiek baino maizago sentitzea arrotz, eta zenbaitetan liburuak bertan erosoxeago ibiltzeko makulu eta kontsolamendu zaizkigu. Beste zenbaitetan, berriz, matxino bilakatu eta liburua indarrean den ergelkeriaren aurkako erresistentzia iskilutzat hartzeko eskubidea ematen diogu gure buruari.

GAUZA

Nolabaiteko bortxaz munduratzen gaituzte, geuk eskatzeke, eta nolabaiteko bortxaz bultzatzen gaitu halaber munduaren latzak liburuetara; horrenbestez, antzeko askatasun derrigortua dauka munduaren aurrean gizakiak eta liburuaren aurrean irakurleak. Bestalde, Lukrezioren ustez bat datoz atomo, formari dagokionez mugatuen konbinazioen bidez mundu infinituak agertu izana eta fonema jakin mugatu batzuk konbinatuz unibertso literario amaigabeak sortzeko ahalmena. Baina zertan da infinitua geure eskumenean jartzen duen askatasun hori? Zelan lotzen zaio mintzamenari? Eta iruzkinari?

Munduko gauzen funtsezko ezaugarria denboratasuna da; gauzei, desagertzen ari direlarik, beren simulakroak, mamu bikiak, darizkie etengabe. Simulakro horiek ikaragarrizko ziztuan zeharkatzen dute espazioa, eta gizakiak berehala bereganatzen ditu, hautemateen bidez. Hautematea, denboran den gauzari darion mamuak begiarekin topo egiten duelarik gertatzen da. Gizakiak, era kaotikoan iristen zaizkion simulakroen artean antzekoak bildu eta esentziak bereizten ditu, aurreneko mapen lehengaiak. Bien bitartean, esentzia horiek, adiera bilakaturik, euskarri material bati lotu, dela soinuzko, dela tintazko, nahiz bestelako, eta hitza sortzen du. Kojèveren iritziz, horixe da gerora teknika, historia eta artea ahalbidetuko dizkion mintzamenaren abiagunea.

LIBURUA

Liburuari dagokionez, gainerako gauzen antzekoa da: denboraren joanak higatu egiten du, une oro jaurtikitzen ditu bere simulakroak, eta abar. Gainera, hala gauzen eta gizakien arteko harreman naturala nola izkribuaren eta irakurlearen arteko harreman magikoa, hau da, bizitzea eta irakurtzea, harrigarriro, berdintsu dabiltza. Bai ba: liburua, gauza natural bat izateaz gainera, izaki magiko bat ere bada, eta bere berezitasuna izaera magiko horretan datza hain zuzen.

Izan ere, zeinu arbitrario zenbaiten bidez idazleen munduetan barneratzen gara. Irakurtzean, ahozko mintzaldi bat ulertzean baino areago, mirari telepatiko antzeko bat gertatzen da. Ohiko telepatia ez da liburu bat ulertzea baino estonagarriagoa. Pentsatzean, garunak piztu eta dantzan hasten dira, gogoeta ez baita hutsean gertatzen, zeruan edo ideien munduan, baizik materian hezurmamiturik, burmuinen euskarria behar baitu. Telepata gai izatea burmuin pentsalari baten dantza materiala nolabait jasotzeko, txundigarria da zinez, baina ez zeinu arbitrario batzuk dezifratuz bertan ez dagoen beste gizaki bati burutik edo bihotzetik pasa zaiona zeure gogoan jasotzea eta zeure baitan sentitzea baino txundigarriagoa.

Bertzalde, liburua hasi eta amaitu beharra dago, irakurtzeak denbora eskatzen du. Irakurri ahala, zeinu arbitrariook iraganerantz doaz. Ordea, badoazen heinean, gurekin batera noski, irakurtzeaz batera gu ere bagoaz-eta, zeinu arbitrario horiei adierak darizkie, liburu enpirikotik irten eta irakurlearen buruan sartzen baitira. Irakurtzen ikastea, orrialdetik gogora hegan datorkigun txori bakoitzari bere habia atontzea da.

IRUZKINA

Kontua da gauzari darion mamu arinaren antzera dabilela hitzaren adiera. Irakurlea, adiera anitz aldakor mordoa multzotan antolatu eta, ohartuki nahiz oharkabean, ia beti oharkabean, liburuaren zentzuen mapak margotuz doa. Iruzkingileak, aldiz, era ohartuagoan sortu eta eraiki behar ditu mapa horiek, jendaurrean erakutsi beharko baititu gero. Mapa eta ibilbideok kontagaitzak dira, gizakia gauzen aurrean bezain libre baita irakurlea liburuaren aurrean: mundua ez zaio gizakiari behin betiko egina eman; ezta liburua ere irakurleari.

Munduaren aurreko giza askatasun horrek dakarren arriskua nabarmena da: bere burua zein mundua bera suntsi dezake gizakiak. Eta liburuaren aurreko iruzkingilearen askatasunak dakarren arriskua, apalagoa, bikoitza da: alde batetik, liburuari protesirik xumeena ere ezin asmatzea. Halakoetan ez da ageri liburua baizik, liburuak iruzkingilea ito baitu. Hemen iruzkingileak liburuko pasarteak zein azal hegal edo solapak hitzez hitz ditu kopiatzen. Beste muturreko arriskua, iruzkinak inolako zerikusirik ez izatea da, oinarri beharko lukeen liburuaren mamiarekin. Halatan, iruzkingilearen nortasunak liburua zanpatzen du, liburuaren arrastorik ez da ageri iruzkinean, edo, bestela, edozein libururi egokitzeko modukoa da iruzkina.

Bi gehiegikeria horien artean kokatzen dira iruzkin izena merezi duten izkribuak. Iruzkin ideala, liburuari ongi egokituko zaion protesi bat asmatu eta liburua biziberritu, mugiarazi eta hegaldarazten duena da. Izan ere, gizakiak urpekariak eta espaziuntziak eta sateliteak egin dituen bezalaxe, berez ez dagozkion inguruetan bizi dadin ahalbidetuz, gizakiari lur azala baitagokio berez, era berean iruzkingileak badu liburuari protesiak asmatu eta eransteko askatasuna, baita protesi txit arraroak ere, liburua berez ez dagozkion munduetan sartzeko. Horiexek dira agian iruzkinik ederrenak, liburuari kohete bat erantsi eta hegan bestelako mundu batzuetara daramatenak, liburua bestelako mundu horietako gorabehera eta kontuekin nahastuz.