Gasteiz, 1970. Bi ipuin liburu eta bi nobela argitaratu ditu dagoeneko. Bigarren haurra argira –mundura– ekarriko du aurki: “Idaztean bizitzako esperientziek eragiten dute, baina egoerek ere bai. Duela hiru urte izan nuen lehen haurra eta orduan baino askoz denbora gutxiago daukat idazteko. Bigarren hau alde objektiboa da”. Musika airean (Elkar) bigarren nobelaren karietara jardun dugu Karmele Jaiorekin.

“Zure literatura emea da”. Sailkapen txatxua al da nirea? Iraina ote, agian?

Ez dakit... Nire idazteko modua da, ez da behartua. Emea diozu... Emakumeak protagonista izatea aukeratzen dudan arren, nire helburua gizakiaz hitz egitea da, ez bakarrik emakumeaz, bai emakume baten esperientziatik. Dena den, irakurleak emakume protagonista pertsona unibertsal sentitzea nahi nuke, haren esperientzia edozein gizakirena balitz bezala irakurtzea. Noski, dauzkan berezitasunekin, emakumea delako.

Honelako galderekin kontuz ibili behar dugu, ze, gizon bati ez zaio inoiz esaten “zein gizon ikusten zaitudan liburu honetan”. Edo sinpleagoa: “Zure liburuko protagonista gizona da, zergatik?”. Hori ez zaio sekula galdetzen gizonari. Zentzu horretan gizona aukeratzea gauza neutrala da. Irakurleek neutral gisa hartzen dugu, eta gizon baten esperientzia irakurtzen dugu, baina gizaki guztien esperientziaz dela pentsatzen dugu. Nik nahi nuke irakurleak, emakume baten esperientzia kontatzen denean, gizaki guztien esperientziaz ari dela sentitzea.

Musika airean nobelan musikak badu munta.

Bai. Beatriz talde bateko kantaria da. Liburuaren bukaeran “betiko musika dago airean” esaldia dago. Musika zentzu horretan aitzakia modukoa da istorioa garatzeko. Hau da, garai batetik bestera gauzak asko aldatzen dira baina bizitzaren “musika” beti dela berdina edo antzekoa, jendearen kezkak –belaunaldien artekoak– ez direla hainbeste aldatzen esan nahi dut. Baina besterik ere badago, niretzat garrantzitsuagoa, barne musika, norberak entzuten duena. Gure barnean badago musika moduko bat, beti-beti entzuten ez duguna –edo batzuetan baino ez dugu entzuten– eta bizitzan gertatu zaigun guztiaz osatuta dago, musika horren notak dira bizitzan gertatu zaizkigunak. Hori entzutea edota jasotzea nahi izan dut nobelan.

Emakume bat, etxeko leihotik begira... Horrela hasten da nobela. Bakardadea.

Hori da etorri zitzaidan lehen irudia, emakume bat, bakarrik bizi zena, eguna etxean leihotik begira pasatzen zuena. Bizitzaren lekuko sentitzen da, baina ez protagonista. Begira dago.

Bera Elena da, nobelako protagonista.

Hori da. Nobela guztian “aitzakia” da, bere barne pentsamendua entzutea da funtsezkoa.

Metaforaz osaturiko nobela al da?

Metaforak bizitzaren gauzez hitz egiteko bitartekoa dira, metafora asko dago liburuan. Musikaz hitz egiten dut, baina beste zerbaitetaz hitz egiten dut musika aipatzen dudanean.

Iraganera begira eraikia da nobela. Nostalgia kutsua dauka. Literatur kritikoek “kontuz nostalgiarekin” esaten dute.

Nik ez dut hori sentitu, sartu naiz emakume horren barruan [Elena] eta nostalgia bada, emakumeak sentitzen duena da. Gainera ez dakit nostalgia den, ez nago ziur. Iragana oso presente dago, baina iragana oso gaurko gauza bat bezala ageri da, ez da iragana, oraina da. Iraganean gertatu zaigun guztiak markatzen duelako gaur egun izateko dugun modua. Iragana ez da pasatu den gauza bat, antzinako kanta bat bezalakoa da. Antzinako kanta entzuten dugu eta konturatzen gara hitz guztiak badakizkigula. Non demontre zegoen hori sartuta? Buruan noski. Uste dugu hitzak ahaztuta genituela, baina hor daude almazenatuta. Eta kanta zahar baten hitzak bezala beste kontu asko.

Bakardadea arnasten da hasieran eta adiskidetasuna nagusituz doa.

Bakardadeaz hasi nintzen hitz egiten eta bukatzen dut adiskidetasunaz. Galdera batzuk airera ateratzen dira, adiskidetasunari buruzko zalantza batzuk. Adin batera iritsita haurtzaroko adiskidetasun puru eta garbi hori, baldintzarik gabeko hori, posible da mantentzea, ala ez? Eta ezin bada, zergatik da ezinezkoa? Guk ez dugulako nahi, edo bizitzak berez bultzatzen gaituelako jarrera batzuk hartzera? Elena protagonistaren eboluzio hori kontatzen du nobelak. Elena erreta dago bizitzarekin, poliki-poliki ikusten da baduela zauri bat, iraganekoa, eta nolabait hori konpondu gabe ez dela lasai bizi. Abiatu da, ordea, sendatzera. Bere asmoa munduan hori konponduta uztea da.

Belaunaldien arteko harremanaren –eta jatorri ezberdineko pertsonen arteko harremanaren– isla ere bada Musika airean.

Zahartzaroari buruzko gogoeta da: adineko pertsonek beren bizitzaren gidaritza galtzeari buruz. Bat-batean seme-alabek agintzen dute. Elenak ez du inor etxean nahi, baina seme-alabek esan dutena onartu behar du. Nobelan badago agintzeko modu bat, iraganean egon dena, eta adineko pertsonek galdu dutena. Lehen adineko pertsonek bazuten beren lekua. Agian “egon” besterik ez zuten, baina gaur egun zenbaitetan “existituko” ez balira bezala daude, apur bat baztertuta. Ekialdeko kulturan ez, baina gurean balioa kendu diegu. Hala ere, gure bizitzan ikasten eta ikasten goaz, esperientzia biltzen, eta zahartzarora iritsita ez ditugu aski baloratzen. Ematen du zer pentsatua, beraz.

Elena eta Beatriz. Beatriz gaztea, adineko Elenaren kontrapuntua da. Etorkina da Beatriz.

Pintzelkada da. Ez naiz gaian sartu sakonki. Baina, askotan ikusi dut egoera hori kalean: emakume –edo gizon– nagusi bat eta zaintzen duen etorkina. Beti sortu zait jakin-min hori. Zertaz hitz egingo dute hauek? Zer harreman izango dute? Hain ezberdinak al dira?

Beatriz pertsonaia lotsagabea da, fresca bat alegia.

Bai. Elenarekiko harremanetan talka moduko bat sortzen da. Baina Beatriz bera da Elenaren aldaketa gauzatzen laguntzen duena.

Zahartzaroan dagoen emakume bat leihotik begira dago. Eta leihotik begiratzen duen bitartean, kanpoko bizitza pasatzen ikusten du eta oroitzapenetan murgiltzen da. Halako egoera bat aurkezten zaigu Musika airean izenburuarekin argitaratu den Karmele Jaioren nobela berri honetan. Karmele Jaio idazle trebea da bizipen bereziak dituzten belaunaldi bateko emakumeen bizitzak kontatzeko, ez baitu inolako oztoporik bizitzan asko sufritzea tokatu zaien emakume horien sentimenduak eta pentsamenduak islatzeko orduan; hori bai, egoera pixka bat sinplifikatuta. Nobela honetako protagonista, adibidez, bizitzaren azken aldean dago, eta, atzera begiratzen duenean, tristeziaz beteriko mundu gris bat agertzen zaigu.

Mundu horrek mingostasuna zuen ardatz eta eginbeharren eta, plazeraren artean hautatu behar zelarik, beti edozein hedonismo-mota alde batera utzi behar izaten zen. Guztiarekin haserre bizi da protagonista, eta semeak emakumeari lagun egiteko Hego Amerikako neska bat kontratatzen duenean, talka gertatzen da guztiz desberdinak diruditen bi jarreraren artean, emakumearen tristeziari eta isiltasunari Hego Amerikako neskaren alaitasuna eta zarata kontrajartzen baitzaizkie. Lehenengo momentutik, idazleak pertsonaiak elkarrengandik bereizten dituzten ezaugarriak oso nabarmenak izan daitezen nahi du, baina hori bakarrik lortzen da ezaugarri horiek exageratu egiten badira, eta batzuetan topiko samarrak gerta daitezke.

Testuan bi atal mota batzen dira. Alde batetik, emakume protagonistak lehenengo pertsonan ia-ia aitorpena bezala bere bizitzaren berri emateko kontatzen dituenak agertzen dira. Bestetik, horren osagarri moduan, eta askotan emakumeak kontatzen duenari kontrapuntua jartzen diotelarik, elkarrizketa zatiak eta beste pertsonaia batzuengan zentratuta kontatzen diren gertakariak ere agertzen zaizkigu. Aitorpen honetan emakumeak sekretu bat gordetzen duela azaltzen zaigu: bere gaztaroko adiskide batekin haserretzeko benetako arrazoia. Eta misterio hau ahal den neurrian liburuaren bukaeraraino gorde dadin, idazlearen eskua nabari daiteke pertsonaiaren narrazioan erdi ezkutuka sartzen, protagonistak eman behar zuen informazioa kontrolatzen.

Galtzear dagoen pertsonaia batzuen mundu-ikuskera aurkezten zaigu nobela honetan, eta liburua interesgarria dela esan behar da, zenbaitetan, nire ustez, behar baino eskematikoa bada ere.

Elena etxean bakarrik bizi den alarguna da, eta azken aldian belauna gaiztotu zaionez, beren seme-alabek laguntzaile bat hartzea deliberatzen dute, ama zaindu eta etxeko lanak egin ditzan. Halaxe iristen da Beatriz izeneko gazte ekuadortarra Elenaren etxera. Nobelaren erdigunea Elenaren oroitzapen eta hausnarketek osatzen dute; bizitzaren amaierara iristen ari dela oharturik, iraganaren errepasoa egiten du, haurtzaro zorionekotik -eta idealizatutik- helduaro zorigaitzekora. Gaztetako lagun min Carmenekin haserretu eta harekin hitz egiten ez duela hogeita hamar urte pasa dira dagoeneko, eta adiskidetzeko garaia iritsi ez ote zaien zalantza egiten du. Hala, liburuan aurrera egin ahala, bien arteko haserrealdiaren xehetasunak eta ebazpena jakinez joango da irakurlea, beste zenbait bigarren mailako istorio ezagutzeaz batera -Beatrizen familia eta maite-kontuak-.

Kontaketa hiru narrazio formetan banatua dago. Alde batetik, Elenaren bakarrizketak daude -garrantzirik handiena hartzen duena-; bigarrenik, narratzaile heterodiegetikoak kontatzen dituenak liburuko hainbat pertsonaiaren inguruan; eta azkenik, elkarrizketa motz batzuk, horietako asko aitorlekuan gauzatutakoak. Hiru narrazio molde horien bidez joaten da bilbatzen, hortaz, istorioa, baina esan bezala, Elenaren bakarrizketak dira liburuaren habe nagusia. Haiei esker barneratuko gara protagonistaren gogoan eta ezagutuko dugu haren iragana nolakoa izan zen.

Metafora eta konparazio etengabez idazten du Karmele Jaiok, eta izatez, Musika airean izenburuak ere funtzio nahiko metaforikoa du -esamoldea liburuan lehen aldiz azaltzen denean alderaketa bat egiteko da-. Konparazio horiek, ordea, gehien-gehientsuenak, edo topifikatuegiak edo behartuegiak dira -«Arrain zopa egiteko ez dagoen modura, bizitzarako ere ez dago errezetarik»-, eta gutxitan dute irakurlea harritu eta liluratzeko gaitasuna. Horretaz gain, paragrafoak izen sintagma laburrez hasteko eta errepikapenak zein esaldi laburrak erabiltzeko joera du Jaiok -bidenabar, euskal literaturan arrakasta izan duen estiloa-, eta idazkera hau zenbaitentzat irakurterraza eta bizia bada ere, niri gogaikarria egiten zait, xalotasunean mozorroturiko sinplekeria.

Edukia eta forma zeinen loturik dauden ikusteko adibide ona da Musika airean, zeren bere idazmoldea ahala, istorioa bera ere topikoa eta aurreikusteko modua egin zait, oro har, eta pertsonaia gehienak estereotipatuak. Elenaren bakarrizketetako zati ugari sinesgaitzak eta gatzgabeak diren modu berean, istorioaren bilakabideak ere dezenteko egiantzekotasun falta duela iruditu zait behin baino gehiagotan; Carmenen alabaren aitatasunaren harira Elenak eta Kontxak -herriko ile-apaintzailea- izandako elkarrizketa kasu. Elenaren seme Sabinen eta haren emaztearen -Inma- artekoak ere artifizialegiak egin zaizkit, eta ematen den Ertzaintzaren irudia -Inma ertzaina da- guztiz arrakero eta merkea. Beste zenbait egiturazko ahulgune ere badira, esaterako, Juanjo supermerkatuko mutila, zeina istorioaren garapenerako oztopo bihurtzen denean bat-batean desagertu egiten baita.

Bestalde, testuinguru katoliko bat aurkezten digu nobelak, liburuko pertsonaia nagusiekin eta haien gazte garaiekin bat datorrena. Erruduntasuna eta damua liburua goitik behera zeharkatzen duten ideiak dira. Baina moral katoliko horrekiko distantziamendu edo zalantzan jartze handirik ez da sumatzen, eta areago, nobelaren happy-end moduko amaierak moral horretan sakontzen du, errukia eta erospena goratzen dituelarik.

Karmele Jaiok (Gasteiz, 1970) bere hirugarren liburua kaleratu berri du, “Zu bezain ahul” ipuin-bilduma, aurreko bien arrakasta-bidea izan dezakeena.
Ipuinekin hasi, eleberrira pasa, ipuinetara itzuli... nola izan da joan-etorri hori?
Ipuinetara itzultzea bilakaera naturala izan da. Idazten hasi nintzenetik orain arte nobela bakarra idatzi dut eta hainbat ipuin. Beraz, eskarmentu gehiago dut ipuinak idazten eta nire burua trebeago ikusten dut ipuingile bezala nobelagile bezala baino. Burutik pasatzen zaizkidan ideia gehienak ipuin bihurtzen ditut eta ez nobela proiektu. Zentzu horretan, “Amaren eskuak” nobela idazten hasi nintzenean nolabait nire burua behartu nuen nobela bat idaztera, esperientzia hori nolakoa zen ikusi nahi nuelako. Baina nobela bukatu bezain laster, ipuinak idazten hasi nintzen berriro. Hainbat denbora nobela idazten egon ondoren, sekulako gogoa nuen berriz ipuinetara itzultzeko. Esan behar dut, dena den, oso esperientzia polita izan zela nobela idaztea eta saiatuko naizela berriz ere beste nobela bat idazten.

"Hamabost zauri" haren ildotik doa "Zu bezain ahul", ala zertan da diferente?
Ildo bertsutik doala esan daiteke, baina nik uste dut agian helduagoak direla oraingo ipuin hauek. Horrekin batera, “Hamabost zauri” liburuko ipuinetan baino garbiketa lan handiagoa egin dudala uste dut. Hartan ere ipuinetako soberazko hitzak kentzen ahalegindu nintzen, baina oraingoan uste dut gehiago saiatu naizela horretan, testuak biluzten saiatu naiz, bisuteriazko hitzak edo apaingarriak baino ez direnak alde batera uzten eta bakarrik ipuinean funtzio bat betetzen dutenak mantentzen. Ipuin xumeagoak direla pentsa daiteke again, baina sinpletasun horren atzean garbiketa lan handia dago. Bestalde, gaiei dagokionez, berriz agertzen da pertsonen arteko harreman zailtasunen gaia, berriz agertzen da inkomunikazioa, berriz agertzen dira barne hizketak, eta oraingoan ahulezia agertzen da nabarmen, pertsonen hauskortasuna edo biguntasuna. Pertsonaia guztiak dira hauskorrak, denek dituzte ahuluneak. Ahulune horietan sakontzen saiatu naiz.

Aurreko liburuan bikote-arazoak nagusitzen baziren, hemen familia-kontuek hartzen dute leku handixeagoa. Autobiografikoak dira arrazoiak?
Baietz uste dut. Idazleak errealitatetik edaten du, bizi duen munduan aurkitzen du inspirazioa. Haurdun egoteak eta ama izateak oraindik gehiago zabaldu dit munduaren ikuspegia. Orain lehen ikusten ez nituen hainbat gauza ikusten ditut. Lehen aldiz agertu da ipuin batean haurdun bat, adibidez. Ordura arte ia ikusezinak ziren haurdunak niretzat. Eta bestalde, familia-kontuak agertzeak ere izango du ziurrenik zerikusia nire egoera berriarekin. Dena den, nire bizitzak ipuinetan isla izatea ezaugarri positibotzat jotzen dut. Honek esan nahi du benetako kezketan oinarrituta daudela ipuinak, hau da, hauen azpian badagoela egia bat edo egiazko sentimendu bat.

Harreman pertsonaletatik lan-mundura ere egin duzu jauzi istorio pare batean, hala ere.
Bai, ez dut hausnarketa sakonik egiten lan munduaz, baina agertzen da errealitatearen arlo bat delako, eta honek gure bizimodua asko baldintzatzen duelako.

Askotan erabili duzun baliabidea da ipuinak 2. pertsonan idaztea, ohiko 3. eta 1.az aparte. Nola hartzen dituzu erabaki tekniko horiek?
Askotan jotzen dut bigarren pertsonara horrela iruditzen zaidalako pertsonaiaren kontzientziak hitz egiten duela. Kontzientziak pertsonaiari esaten dio egiten ari dena ez dagoela ondo, atzamarra zuzentzen du berarengana eta esaten dio dituen ahuleziak ikusten dituela, nahiz eta besteen aurrean hauek ezkutatu nahi. Indarra hartzen du testuaren tonuak, nire ustez, bigarren pertsona erabilita. Testuaren tonuaren araberako erabakia da. Askotan hirugarren pertsonan funtzionatzen ez duenak bigarrenean funtzionatzen du, eta alderantziz. Ipuin bakoitzak eskatzen dizu zein pertsonaia erabili. Eta, bestalde, gutxitan erabiltzen dut lehen pertsona, deskribatzen dudan eszena urrunetik bezala ikustea gustatzen zaidalako, perspektibarekin. Kamera baten atzetik bezala.

Joko handia eman dizun motibo bat da urtetan kanpoan ibilitako norbait itzuli eta horrek sortzen dituen arrakalak. Denboraren igarotzea eta...
Esaten da ibaia beti dela bera, baina eramaten duen ura beti dela ezberdina, berria. Gaur ez gara atzo izan ginen pertsona bera. Eta hau erakusteko, joko handia ematen dute denbora askoan ikusi gabeko pertsonaien topo egite edo herrira itzultze egoera horiek. Oso agerian geratzen da egoera horietan gauzak etengabe aldatzen direla, ingurua aldatzen dela eta pertsonak ere aldatzen goazela. Askotan, gainera, horrelako enkontruak gertatu arte bat ez da konturatzen hainbeste aldatu denik. Ispilu batean bezala ikusten du bere burua pertsonaiak aspaldiko lagun bat ikustean. Ipuin batean esaten den bezala, haren zimurretan ikusten ditu batek bereak. Eta ez naiz zimur fisikoez bakarrik ari.

Galtzaileak ez baina ahulak dira zure pertsonaiak. Interes gehiago pizten dizutelako, ala denok ere ahulak garelako, ala...?
Dudarik gabe interesgarriagoa da pertsonaia baten ahuluneetan arakatzea haren alderdi indartsuetan baino. Ahuleziak mina eragiten du, ezinegona, beldurra… Pertsonaia zaurgarriak interesgarriagoak dira. Zaurietatik sortzen dira ipuinak. Zentzu horretan, gorputz sanoek ez dute interes handirik. Konfliktorik gabe ez dago ipuinik, eta ahuleziak konflikto bat gainditzeko zailtasunak jartzen dizkio pertsonaiari, gauzak oraindik zailagoak jartzen dizkio eta hori istorioaren onerako izaten da beti. Bestalde, uste dut denok garela ahulak, denok ditugula ahuluneak. Zenbait arte martzialetan erakusten dute aurkariaren puntu bat ukitze hutsarekin aurkaria bertan behera botatzen. Puntu ahul horiek agertzen dira ipuinetan. Ukitzearekin bakarrik suntsitzen zaituztenak.

Tragedia gogorrik ez duzu idazten, baina halako zapore gazi-gozo bat uzten dute zure istorioek. Efektu hori bilatzen duzu, nahi gabe ateratzen zaizu...?
Esan bezala, mina, beldurra, ezinegona sortzen duten egoeretan bakarrik aurkitzen ditut nik istorioak. Minik edo egonezinik ez badago, ez dut ikusten istoriorik. Baina egoera hauek kontatzean ez dut tonu tragikorik erabili nahi izan, eta horregatik agian geratzen den zapore gazi-gozo hori. Bai, irakurlea zapore gazi-gozo horrekin geratzea bilatzen dut, hausnarketarako bide bat irekitzen duelako.

Eta hurrengo libururik bai bidean?
Bai. Nobela bat dut buruan eta idazten hasita nago. Ipuinen ondoren, berriz saiatuko naiz nobelarekin. Generoak tartekatzen joatea gustatuko litzaidake eta horretan saiatuko naiz.

Irakurleek ematen duten sari bi jaso dituzu berriki: "Idazluma 2007" eta Beterriko Liburuaren aipamena. Espero zenuen Amaren eskuak nobelak lortu duen oihartzuna?

Ez nuen espero. Benetan pozgarria izan da sari hauek jasotzea, bereziki irakurleek emandakoak direlako, eta horrek balio handia dauka. Liburu bat bukatzean halako hutsune bat gelditzen zaizu, zaila izaten delako irakurleen iritzia jasotzea. Sari hauek balio izan didate hutsune hori pixka bat betetzeko.

Irakurleen onespen zabalak zure etorkizuneko lana baldintza dezake? Ematen du zure lana baldintzapean ari dela sortzen. Igartza Saria lortu ostean idatzi zenuen Amaren eskuak.

Ez daukat nik sentsazio hori. Hau da, ni idazten jartzen naizenean ez nago aurreko lanarekin izandako arrakastaz edo arrakasta ezaz pentsatzen. Egia da irakurleen onespena jasotzeak segurtasun handiagoa ematen dizula hurrengo lana idazteko. Beraz, baldintzatzen bazaitu, nik uste beti izango dela onerako.

Idatzi zenuenean alaba zinen, orain amaren eskuak zureak dira.

Bai, nire bizitzan gauzak aldatu dira. Lehen alaba nintzen bakarrik eta duela gutxi ama izan naiz. Dena den, nik uste dut fikzioan izan zaitezkeela ama errealitatean izan barik, hau da, ez duzula zertan asmatzen dituzun pertsonai guztien esperientziak izan behar pertsonai sinesgarriak sortzeko. Ni ez naiz sekula negozioen munduko gizon bat izan, eta datorren liburuko ipuin bateko pertsonaia halako bussinesman bat da. Nik uste dut pertsonai sinesgarriak eraiki daitezkeela gure inguruan daudenen bizitzak atentzioaz begiratuz gero. Gakoa begiratzean dago eta adi egotean.

Bilboko Liburu Azokan aipatu zenuen Amaren eskuak gaztelaniazko bertsioa izango duela eta zu zeu ari zinela paratzen. Oker ez banago, narratzailearen ikuspuntua aldatuko duzu.

Bai, hasieran hitzez hitz hasi nintzen itzultzen, baina gertatzen da hizkuntza batean funtzionatzen duten gauza batzuk ez dutela zertan beste hizkuntza batean funtzionatu behar. Ondorioz, aldaketak egin ditut, eta hauen artean nabariena izan da euskarazko bertsioan hirugarren pertsonan kontatua dagoena gaztelaniaz lehenengo pertsonan dagoela kontatua. Hotzegi egiten zitzaidan hirugarren pertsona gaztelaniaz. Horretaz aparte, kapitulu pare baten ordena ere aldatu dut.

Zure lanetan emakumearen ikuspuntua jorratu duzu nolabait, "emakumezkoen literatura" kontzeptuarekin ados zaude?

Nik uste dut lehenik eta behin ez dela nahastu behar emakumezkoek egindako literatura, emakumeentzako idatzitako literaturarekin. Eta hori asko gertatzen da, askok uste baitu emakumeek idatzitakoa emakumeentzako bakarrik dela. Ez da hori gertatzen gizonezkoek idatzitako literaturarekin. Haiek jorratzen dituzten gaiak unibertsalak dira, ez gizonezkoen gaiak. Eta nik aldarrikatu nahiko nuke emakume baten ikuspuntutik idatzitakoak ere gai unibertsalak direla. Emakumezkoek idatzitako literaturan, normala denez, gizonezkoek idatzitako literaturan agertzen ez diren ikuspuntu eta gai batzuk agertzen dira, bizitza esperientzia ezberdinak ditugulako batzuk eta besteek, baina horrek ez dio gai horiei unibertsaltasuna eta balioa kendu behar. Ez dira emakumeen gaiak bakarrik, gizonenak gizonezkoen gaiak bakarrik ez diren modura. Batzuk eta besteak gai unibertsalak dira, eta gizon zein emakumeei zuzenduta daude. Amatasuna, adibidez, gai unibertsala da nahiz eta esperientzia hori emakumeek bakarrik bizi, gizonek bakarrik bizi dituzten hainbat esperientzia ere unibertsalak diren moduan. Askotan emakume idazle askok erabakitzen du “emakumeen gai” deitzen zaien horietatik ihes egitea euren lana behar bezala baloratu dezaten, jakin badakitelako gizarte honetan “emakumeen literatura” etiketa horrek balioa kentzen diola edozein idazlanari. Nik uste dut literatura serioa egin daitekeela emakumezkoen ikuspuntutik eta ez dugula ihes egin behar “emakumeen gai” deitzen zaien horietatik gure lana baloratu dezaten. Emakumeen ikuspuntutik egin daiteke eta egiten da literatura serioa. Askok ez du oraindik hau ulertu. Behin lagun bat gerturatu zitzaidan eta esan zidan erosi zuela nire nobela...bere neskalagunarentzako. Nik uste dut ez zitzaiola burutik pasatu ere nire nobela berak ere irakurri zezakeela. Berarentzako ere bazela.

"Nobelak ez dira inoiz amaitzen, laga egiten dira", esan duzu.

Bai, berrirakurtzen dituzun guztietan zerbait aldatuko zenukeelako. Niri hala gertatzen zait behintzat. Beti dago zer hobetu, zer aldatu. Idazlea beti dago bere testua orrazten. Etengabe. Azken finean, idaztea zuzentzea da.

Zinemaren eragina nabarmena da zure literaturan, irudiek indar handia dute, erreferentzi-irudiak erabiltzen dituzu.

Nik uste literaturan bisualizazioak garrantzia apartekoa duela. Idazleak irudi bat du buruan eta bisualizazioa erabili behar du irakurleak irudi bera ikus dezan. Horretarako gauza konkretuetara jo behar du. Abstraktutik konkretura pasatu behar da. Maitasuna bezalako hitz abstraktu bat erabili beharrean, idazleak musua edo laztana bezalako hitzak erabiliko ditu eta irakurleak maitasuna ulertuko du, baina modu erraz batean. Ni horretan saiatzen naiz eta horregatik erabiltzen ditut askotan irudiak metafora edo konparazio moduan.

Aipatu itzulpenaz gain, ipuin liburu bat ari zara prestatzen. Aurreratu dezakezu zure hurrengo lanaren nondik norakoa?

Bai, hamabost ipuin izango dira, aurreko ipuin liburuan (Hamabost zauri) bezala. Estiloa oso antzekoa izango da, ipuin laburrak, eta gai aldetik pertsonen ahulezia izango da gai nagusia. Honekin batera, nire lan guztietan agertzen den pertsonen arteko inkomunikazioaren gaia ere nagusi izango da. Hemen ere garrantzi handiagoa eman diot pertsonaiek esan gabe uzten dutenari, esaten dutenari baino.

Berriro bueltatzen zara ipuingintzara. Erosoago sentitzen zara narrazio laburren lurraldean?

Erosoago sentitzen naiz esperientzia handiagoa dudalako ipuinetan. Nire bizitzan hainbat ipuin idatzi ditut eta nobela bakarra. Beraz, gehiago sentitzen naiz ipuingile. Ipuinetan idazleak hainbat gauza uzten ditu gerizpean, ezkutuan bezala, eta nobelan ageriago utzi behar ditu gauzak. Zentzu horretan, misterio handiagoa dute ipuinek, lan gehiago eskatzen diote irakurleari, hitz horien azpian dagoena asmatu behar dutelako.

Fikzioa sentimenduetaz hitz egiteko erabiltzen duzula aipatu duzu.

Fikzioa erabiltzen dut egia bat esateko. Gezurra erabili, egia esateko. Nire egia, noski, ez egia absolutua. Nire lanetan kontatzen diren istorioak gezurrak dira, fikzioa, baina istorio horien azpiko aldean egia bat doa, lurrazpiko ibaia bezala. Hondoan dauden sentimenduak benetakoak direlako. Irakurleari esan nahi diodana benetakoa da, benetako sentimenduak dira.

EIEren bazkide izanda, nola ikusten duzu Elkartea? Zer eskatzen diozu Elkarteari?

Garai berri bat hasi du elkarteak eta indarrez beteta hastea espero dut. Nik elkarteari eskatzen diot, idazleon eskubideak defendatzeaz gain, gure lana han eta hemen ezagutarazteko lana egitea, eta horrekin batera, idazleon gaitasunak hobetzeko tresnak eskura jartzea, hala nola, ikastaroak eta tailerrak antolatuz, beste lurralde batzuetako idazleen hitzaldiak eta elkartrukerako eremuak antolatuz...