Bidaiari nekaezina dugu Arretxe, eta garai batean bere liburuetan Ekialderantz egindako bidaiak kontatzen bazizkigun ere, azken argitalpenetan Europa hurbilean dabil, hilketak argitzen. Aurreko liburuan Parisen ibilita, Lisboara joan zaigu oraingoan Mariza prostituta zaharraren hilketa argitzera, Mario Barbosa fado kantari fatalistaren eskutik. Horiek dira nobelako bi protagonista nagusiak. Alde batetik, Mario, poliziatik ustelkeriagatik botatako cachaça zale amorratua eta Marizaren maitalea. Bestetik, Lisboa bera, hiriko plaza, kale eta tranbiak (28a, jakina) zehaztasun osoz deskribatzen baititu idazleak, plano baten gainean balebil bezala.



Lisboa zaharreko era guztietako pertsonaia baztertuak ageri dira nobelan: jonkiak, prostitutak, etorkin txiroak, arloteak, polizia ustelak ... eta nobela beltzetako giro ilunak eta bortitzak dira nagusi. Bestela, istorioa bera nahiko sinplea da, eta errazegi jakiten da nor den hiltzailea. Izan ere, estilo honetako nobelek suspense handiagoa eskatzen dute, eta hiltzailea aurretiaz ezagutzen den pertsonaia izan daitekeen susmoak jakin-min handiagoa pizten du, batez ere, heriotza eragiteko arrazoi ezkutua zein izan daitekeen bilatzen dugunean. Baina hemengo hiltzailea irakurleak ezagutzen ez duen pertsonaia bat da eta hiltzeko arrazoia, sinpleegia. Hala ere, erraz irakurtzeko moduko kontakizun entretenigarria da Fatum.

Bidai liburu beltzak delako etiketa asmatu du Jon Arretxek (Basauri, 1963) bere azken liburuak izendatzeko, berak sorturiko generoa, nolabait ere, bidaiazaletasuna eta polizi eleberriak uztartzetik sorturikoa. Atera berri duen Fatum nobelaz galdetu, eta fadoa nahiz patua nahasten diren hiriaz hitz egin digu.

Iaz Morto Vivace atera zenuen, Parisen girotutako polizi eleberria, eta orain Fatum dakarzu, Lisboan kokatzen dena...
Iazkoa proba bat izan zen, eta esperientziarekin gustura geratu nintzenez, bide beretik jarraitzea erabaki dut. Fatumekin are gusturago geratu naizenez, era honetako nobela gehiago etorriko dira, atzerriko hirietan kokatutakoak. Eta gero eta urrunago joko dudala uste dut. Agian “bidai nobela beltzak” deitu litezkeenak idazten amaituko dut.

Gainera, aurrekoan bezala, nabari da ondo ezagutzen dituzula hango bazterrak; nolakoa izan da dokumentazio-lana?
Lehendik ere ezagutzen eta estimatzen nuen Lisboa, eta aurten hiru aldiz egon naiz han, guztira hilabete inguru. Murgiltze-prozesua izan da. Nire burua behartu dut hiriari arretaz erreparatzen, zentzumenak zorrotz. Auzo zaharrak zeharkatzen dituzten tranbietan mila bidaia egin ditut, edozein errebueltaren ondoren sor litekeen ustekabearen zain; gauez asko ibili naiz Alfamako fado-etxeetan, Bairro Altoko tabernetan, Anjos-Intendenteko prostituzio eta droga-guneetan…; Mouraria auzo marjinal eta hondatuaren ondoan ostatatu naiz eta balkoitik aztertu dut prostituta, jonki eta arloteen portaera… Libururako pertsonaia bikainak izan zitezkeenak ikusi ditut errealitatean, kokaguneak ere bai eta, Lisboa oso hiri literarioa denez, erraz atera zaizkit ideiak Fatum-eko trama sortzeko.

Turistak-eta ibiltzen diren leku ikusgarriak, eta horien ondoan bazterreko auzoak, hirien alde itsusia edo…
Lisboaren kasuan oso hurbil daude batzuk eta besteak, ze ez da hiri handiegia. Parisen, esaterako, erdialde dotoretik kilometro askotara daude auzo marjinalak, baina Lisboa bestelakoa da. Han erdialdeko auzo zahar batzuk (Alfama, Bairro Alto…) berez nahiko turistikoak dira, nahiz eta bertako biztanleen bizi maila lar altua ez izan. Auzo horiek bisitari asko erakartzen dituzte, arrazoi asko direla eta: egitura gorabeheratsu bitxia, eraikinen edertasuna, funikularrak eta begiratokiak, kaleko giroa, fado-etxeak… Horietatik aparte, oso hurbil dauden beste auzo marjinalago eta ezezagunago batzuk ere sartu ditut Fatum-en, batez ere Anjos-Intendente eta Mouraria. Hauek ez dira batere turistikoak, atzerritar txiroz gainezka daude, eta gizarte arazo oso larriak dauzkate.


Fado kantari eta polizia ohia

Aurreko nobelaren aldean honen berezitasun bat protagonista izan daiteke, Mario Barbosa delakoa. Nolakoa da Barbosa, nola eraiki duzu haren nortasuna?
Mario Barbosa poliziatik bota zuten ustelkeriagatik, eta Mouraria auzoko pisu hondatu baten irauten du bizirik nola edo hala, cachaça-botila lagun. Euro urri batzuen truke fadoak kantatzen ditu gauetan Alfamako jatetxe baten, txiroa baina duina da, oso sentibera, maiteminkorra… Emakumeak idealizatuta ditu, oso ondo zaintzen ditu… baina egun baten bere azken amodioa hiltzen dute: prostituta nagusi samar bat, eta hor abiatzen da trama.
Alfamako fado-etxe baten ezagutu nuen “pertsonaia” hori, kasualitatez. Han afaltzen nengoela “O cavalo russo” kantatu zuen gizon txiki eta lotsati batek, eta berarekin enamoratu nintzen ia. Fado hori ez da politenetakoa, kantaria ez da lar ona, baina gizonaren keinuak, itxura fisikoa, sentimendu jarioa… ikusi nituenean, “hauxe izango da nire liburuko pertsonaia nagusia” pentsatu nuen. Pertsonaiari izena ipintzerakoan mila aukera pasatu zitzaizkidan burutik, zalantza handiak izan nituen, eta azkenean Mario deitzea erabaki nuen. Lisboara beste bidaiatxo bat egin eta haren fado-etxera itzuli nintzenean “O cavalo russo” kantatzeko eskatu nion, gero bere izenaz galdetu nion gizonari eta zein zen? Bada Mario!

Polita kasualitatea! Eta, gaiarekin segituz, eleberriak soinu-bandarik izatekotan, fadoarena litzateke, ezta?
Nik eleberri hau pelikula bihurtuta imajinatzen dut, nahiko zinematografikoa dela uste dut. Horrela liburuko pertsonaia nagusietako bat ikusiko litzateke, Lisboa bera, eta soinu-banda, jakina, fadoena izango litzateke. “Fado” hitza fatum-etik dator, patua da, eta pertsonaia nagusia, Mario Barbosa, konbentzituta dago patuaren kontra ezin dela ezer egin. Hori dela eta, ezin egokiagoa litzateke fadoen musika istorio hau girotzeko. Irakurleari ere gomendatuko nioke liburua irakurtzen hasi aurretik halako kantu batzuk aditzeko, eleberrian zehar aipatzen direnak, adibidez.

Eta zu zeu, fadozalea zara? Fadoak aditu dituzu liburua idatzi bitartean?
Oso musikazalea naiz, orokorrean, eta fadozalea ere bai. Liburu honetan pentsatu aurretik fado musika askotxo neukan entzunda eta erosita, eta sarritan joanda nengoen horrelako kontzertuetara, Portugalen nahiz etxean. Fatum idazten eman nuen egunetan, lanari ekin aurretik, askotan Amalia Rodriguesen “Uma lagrima” entzuten nuen, fado zoragarria letra nahiz musika aldetik. Eta lanean nengoela, nondik jo argi ikusi ezik, atsedenaldia hartu eta Carlos do Carmoren kantuak ipintzen nituen, edo Dulce Pontesenak, edo beste fadistaren batenak. Asko lagundu dit doinu eta letra horiek hausnartzeak, pertsonaien barruan sartu eta euren jokabidea hobeto ulertu nahiz garatzeko, batez ere Mario Barbosarena.

Zer izan da lehenengo liburua sortzeko: pertsonaiak, ala argumentua?
Ia aldi berean joan dira gauzak. Tranbietan eta kalean ibiliz, libururako kokaguneak nahiz pertsonaiak izan litezkeenak jotzen nituen begiz, eta sarritan pertsona horiek egiten zutena aprobetxatzen nuen liburuan sartzeko: tranbietan maiz “lanean” ikusten nituen karteristak, ingelesezko arengak botatzen zituen arlote galtzerdi gorriduna, etxeko bataz jantzita ibiltzen zen beste arlote rasta, ile hori distiratsuko prostituta errumaniar zaharra, kotxedunei aparkatzen lagundu nahi zien jonki gaixoa… Horiek denak liburuko pertsonaia bihurtu nituen. Eta tranbia-gidari emakumezko bat ere bai, eta zezen-plazan ibiltzen zen torero-ordezkari bat ere bai…

Paris eta Lisboaren ostean, baduzu beste hiriren bat begiz jota, halako nobela poliziako berri bat egiteko?
Hiri asko dauzkat begiz jota, agian gehiegi: Praga, Istanbul… Eta egunen baten beste apustu bat egin nahi nuke eta nobela beltza Afrikako edo Ekialde Urruneko hiriren baten kokatu, agian Casablancan, edo Bamakon, edo Varanasin... Esperimentu polita izan liteke, baina ondo hausnartu nahi dut hau dena, ze bestelako liburuak ere idatzi nahi ditut eta bizitza laburregia da horrenbeste proiektu gauzatzeko. Hori da gure patua.

Los libros de Jon Arretxe son una auténtica radiografía de los países a los que ha viajado. Su curiosidad le ha llevado a África, Asia y al Amazonia. En su último libro, "Griot", relata los hechos y las personas con las que se encontró en Burkina Fasso y transmite una visión muy diferente a la de las pateras y la desesperación a las que estamos acostumbrados.

¿Qué le lanzó a ir a África?

Hace once años hice mi primer viaje auténtico a Mali, Senegal y Argelia. Antes había estado alguna vez, pero más en plan turista. Este último viaje lo hice porque tenía ganas de volver y Aissa, la chica que sale en la portada, me dio la excusa.

¿Qué encontró allí?

Sobre todo buena gente. Aquí tenemos un poco una idea deformada de lo que es África, de lo que llega de allí, cómo llega... Pero son muy buena gente. Gente muy hospitalaria, con mucho respecto por los mayores, muy acogedora, muy simpática... Y hay personas de todo tipo. Ni son todos pobrecitos que se mueren de hambre, ni desesperados que quieren venir aquí... Hay de todo, como en todos lados.

Eso queda muy reflejado en su libro. Habla de personas y vidas diferentes que ha encontrado allí, y que juntas representan a todo un país...

Eso es. Quiero enseñar todo lo que hay, hacer una especie de radiografía de lo que es África hoy en día y mostrar como hay de todo. Hay africanos que quieren venir aquí, otros que se quieren quedar allí, en su país, y que están a gusto. Hay europeos que se van a vivir allí porque no encuentran su sitio aquí. También los hay que se buscan la vida como pueden, con mucha imaginación. Hay griots, artistas de estos que griotan, que hacen lo que pueden. Bailan, cantan, alegran las fiestas, cuentan chistes... Lo que sea para ganarse la vida. He intentado, en la medida de lo posible, reflejar lo que es África por medio de este libro.

Y de todos se puede aprender algo, ¿verdad?

Claro que sí. Nosotros conocemos lo que nos llega aquí. Que vienen todos desesperados, muertos de hambre, porque allí son unos desgraciados... Pero vas allí y aprendes muchísimo. Ves la calma con la que se toman la vida, la falta de estrés, para bien y para mal, porque a veces te desesperas con ellos, sobre todo esa hospitalidad que es todo lo contrario que lo que hacemos nosotros aquí. Allí ven un blanco y para ellos es un honor invitarte a su casa a tomar un té. La solidaridad que tienen entre ellos, la idea de la familia... Allí nunca dejarán a un familiar tirado aunque sea un familiar lejano. Aquí metemos a las personas mayores en los asilos para librarnos de ellos. Allí es todo lo contrario.

En su libro se ve que ha disfrutado, pero también que ha pasado malos momentos...

Sí, me puse enfermo, me deshidraté por el calor que hacía allí. Aquí era invierno, y allí había más de treinta grados todos los días. Hacía mucho calor. El agua no es muy sana para nosotros porque no estamos acostumbrados. Cuando me puse enfermo me ayudaron mucho. Un doctor me trató gratis. Pero eso es la realidad. Hay que pasar buenos y malos momentos para aprender lo que es la vida, y en el libro aparecen todos esos.

¿Espera que esa realidad llegue a todos lo que lean su libro?

Claro. Lo mejor es ir allí y ver lo que hay de verdad. Pero para el que no puede, no quiere, le da miedo o no le apetece intento ofrecer esa oportunidad con este libro.

¿Tiene ganas de volver?

Sí porque además nunca se vuelve, siempre es diferente aunque vayas otra vez al mismo sitio. Vas a conocer gente diferente, vas a tener otras experiencias y vas a ser una experiencia nueva.

¿Ha notado algún cambio significativo desde la última vez que estuvo?

Que han cambiado mucho los tiempos, pero que así y todo en algunos sitios cambian más lentamente, como allí, por ejemplo. Aquí la vida pasa rápidamente. De un año para otro, cambia. Allí, por suerte, más lentamente.

En su libro casi no hay narrador, ni descripciones. ¿Es una manera de dar más importancia a los personajes?

Ése es mi estilo. No me gustan las florituras ni ponerlo bonito. Me gusta más ir al grano, con un estilo claro y con capítulos cortos y concisos en los que se cuente lo que yo quiero que se cuente, sin dar demasiadas vueltas ni aburrir al lector. Me gusta ese tipo de libros, como lector y también como escritor.

¿Ha entendido mejor la inmigración después de estos viajes?

Ya la entendía antes de ir. Te viene muy bien viajar para ver y entender por qué la gente emigra. En este caso jugándose la vida muchos de ellos.

¿Qué opina de la valla de Marruecos?

Me da mucha pena y rabia. Sobre todo por la imagen que tenemos. Y luego ves cómo son los africanos en el África de verdad. Lo buena gente que son y te da rabia que aquí les veamos casi como delincuentes. También el pensar que muchos de los que conocí allí, que me dijeron que iban a venir, puede que estén muriéndose. Ellos no abren las puertas de sus casas y nosotros, por el contrario, construimos vallas...

HAREA ETA BELARRA
Iluntzeko otoitzaldia amaitutakoan, A1i zaharra hareatzan jesarri zen eta gainerako guztiok, oasiko zaindari Ahmed eta ni tartean geundela, beste horrenbeste egin genuen, denon artean zirkulua osatuz. Gu salbu, denak kamioilariak ziren, gaua pasatzeko Saharako oasi galdu hartan babesa bilatu zuten kamioilariak, bakarda-dearen beldurrez, basamartuko izpirituen beldurrez.

Sua piztu zuten eta afalordurako kuz-kuza egosteko ura berotzen ipini. Dunen ostean ezkutatu berria zen eguzkiaren azken zantzuak pixkanaka ezabatuz joan ziren zerutik eta zeharo ilundu zuen berehala.

Alik, orduan, bere gauzen artetik te-ontzia atera, urez eta belarrez hornitu eta sute txikiaren bazter baten berotzen ipini zuen, inork urratu nahi ez zuen isiltasun giroan.

-Egunen baten -ausartu zen esaten azkenean kamioilari haietako bat--, diru nahikoa aurreratzen dudanean, bizimodu neketsu honi utzi, emaztegai ona bilatu eta familia bat osatuko dut hirian. Alak nahi badu.

Isiltasuna nagusitu zen berriz ere, eta sutara begira egon ginen aldi batez. Minutu batzuk pasatu arte ez zen beste ahotsik aditu:
Nik ere egunen baten -esan zuen denen artean gazteena zirudienak- utzi egingo diot bizimodu honi. Baina ni ez naiz herrialde honetan geratuko; hemendik urrun joango naiz ni, Europara. Esan didatenez, han ez dago hemengo eskasiarik, diru asko irabaz daiteke lan apur bat eginez, eta gainera Afrikan baino askoz errazagoa ei da emaztea bilatzea.

Jarraian, gizon haiek denek euren helburu eta desioak adierazi zituzten banan-banan, patxadatsu, esperantzatsu. Ia kamioilari guztiek hitz egin zuten; bat falta zen, ordea: Ali, eta haren hitzen zain geratu ginen.

Agureak orduan, denboraren poderioz ondo ikasitako zeremoniaren pausoei jarraituz, te-ontzia sutatik kendu eta bertako likidoa azukrez hornitutako edalontzira isuri zuen; gero edalontzitik te-ontzira. te-ontzitik edalontzira... eta bien bitartean berba egiten hasi zen: -Te-ontzi zahar honen zulo handitik sekulako dirutza sartu dut apurka-apurka nire bizitzan -esan zuen-, eta apurka-apurka joan da, halaber, muturreko zulo txikitik. Antzeko zerbait gertatu da nire ilusio eta egitasmoekin ere. Dena dela -, suertatu zaidan lekuan bizi izanda zoriontsua izan naizela esan dezaket.

Ez zuen inork besterik esan. Lehenengo kikarakada edan genuen; baita bigarrena eta hirugarrena ere, eta tea dastatzeaz batera Lairen hitzak hausnartu genituen.
Kuz-kuza prest egon zenean denon artean partitu zen. Isilik afaldu genuen eta amaitutakoan nor bere bidetik joan zen gaua pasatzera; gehienak kamioetara, Ahmed eta biok oasi hartako eraikin bakarrera, basazko lau hormaz eta autobus hondatu baten sabaiaz osatutako etxolara.

Ate txikiaren aurrera heldu ginenean, burua makurtu eta barrura sartzekoa egin nuen, baina Ahmedek, ustekabean, besotik oratu eta atzetik jarraitzeko keinua egin zidan.

-Etorri, gauza bat erakutsi nahi dizut eta -esan zuen isilpean,
Etxolaren osteko aldera eraman ninduen, ur putzuaren ingurura. Han, kanaberazko hesi batez mugatutako barruti txiki bati plastikozko estalkia kendu eta "begiratu" esan zidan,ilusioa adierazten zuen ahoskeraz.

Jendearen ikusmenetik ezkutatutako lur-sail ñimiño hura ureztatuta eta landuta zegoela igartzen zen_ eta ernetzen hasitako belar batzuen puntak ageri ziren.
-Lehen jende aurrean ez dut ezer aipatu --esan zuen bazter galdu haztako bakardadean asteak, hilak eta urteak emandako gazte herabetiak--, baina hemen egunen baten ortu oparoa egongo da, lehenengoz txikia, gero handiagoa: oasiko uraren eta Alaren laguntzaz barazki ederrak sortuko dira, batu eta saldu egingo ditut, eta irabazten dudan diruarekin, nik ere...


ZETAREN FEREKA

Itxura zoragarria ematen zioten emakume gazte hari jantzita zeuzkan apaingarri ugariek. Behatzetako eraztunek, orkatilako eta eskuturreko distiratsuek, belarritakoek, sudurreko arrakadak, bekokiko puntu gorriak, sari koloretsuak... argitasuna eransten zioten haren irudi lirainari. Haren aurpegierak, ordea, iluntasuna erakusten zuen, etsipena, frustrazioa.

Euri zaparradatik babesteko toki bila Gangotrirako errepidearen ertzean kokatutako te-etxe txiki hartan sartu nintzenean, tabernariak eta bezeroek, denak gizonezkoak, harrera beroa egin zidaten, baina emakume gazteak begiratu ere ez zidan egin. Denengandik aldendurik zegoen, txoko baten jesarrita, bakarrik eta burumakur.

"Indiako emakumeok ez dugu ez ahotsik ez iritzirik" esana zidan isilpean, inguruko inork entzungo: ote zion beldurrez, Rishikeshen ezagutu nuen atso alargun batek; "suertatzen zaigun senarraren aginduetara ibiltzen behartuta gaude bizitza osoan, ezer egiteko ekimenik gabe, ezer aldatu edo hobetzeko esperantzarik gabe".

Salmahaiaren aldamenean berriketaldi alaian ziharduten gizonengandik pixka bat aparte jesarrita, te katilu-kadari zurrut eginez noizbehinka, txokoko emakume isilaren bizimodua imajinatzen saiatu nintzen. Zein ote zen haren eguneroko zeregina? Basoan belarra batzea, bidean ikusitako beste neska eta andre askoren antzera? Etxea txukundu eta seme-alabak jagotea? Senarraren apetak betetzea? Jo egiten ote zuen beronek? Zoriontsua ote zen? Zer helburu ote zeukan bizitzan? Zerk ematen ote zion adorea bizirik irauteko? Balizko hurrengo bizitza hobe batek agian?
Hamaika galdera, erantzun samingarria zeukatenak seguruenik. Errukia sentiarazi zidan emakume haren keinu etsiak, eta munduko bazter gehienetan andrazko gehienak egoera berdintsuan bizi direla bururatu zitzaidan. Orduan gogo itzela sumatu nuen pertsona hari nolabaiteko kontsolamendua eskaintzeko, harekin hitz egiteko, haren begirada jasotzeko sikeran, eta, pentsamenduaz, burua altxa eta irribarre egin ziezadan eskatu nion.

Ez zen, baina, horretarako abagunerik izan. Luze barik, autobus bat geratu zen te-etxearen parean, Ganga ibaiaren iturburu santurantz erromesez eta zamaz gainezka zihoan autobus zaharra. Salmahai alboko solaskide taldea desegin egin zen berehala eta gizon haietako batek, aurpegiko keinu adeitsua alda-tuz, oihu zakarra egin zion txoko iluneko emakume gazteari. Berau aulkitik altxatu eta, senarra bide zuen haren agindua zintzo betez, kalerantz abiatu zen.

Te-etxea zeharkatzeko egin zuen ibilaldi laburrean ez zen ausartu begirada lurretik jasotzen: ez zuen tutik ere esan eta, segundo urri haietan nire belarriek aditu zuten gauza bakarra, haren zilarrezko orkatilakoen kriskitinen dardarak eragindako tintin hotsa izan zen.

Ezin izan nuen, ordea, emakumearen ahotsik, keinurik edo irribarrerik jaso eta, besterik ezean, nire albotik igarotzean sari-aren zeta leunaz egin zidan ferekarekin konformatu behar izan nuen. hotzikara sentiarazi eta azala pinportu zidan fereka xumearekin.

Abentura eta era berean bidaia liburua, hariak ekialde urruneko lurraldeetan hartzen baitu leku, Jon Arretxeren ohiturari jarraiki beste lekuak, beste munduak gugana ekarriz.

Irakurleari berehalaxe otuko zaion eran, urrezko triangeluak badu Asia barneko kokapen geografikoa ezezik, beste esanahi sujerenteagorik. Egia esan, nobelaren orrialde asko eta askotan gutxi adituko du Laos, Birmania eta Tailandia arteko lur eremu hari buruz, putetxe eta bestelako lokaletan topaturiko triangeluek orrialde hauetxek gaineztatzen dituztelarik.

Bertan, lehenik Bangkok hirian eta geroago beste herriska txikietan, dena da zikina. Zikinak jendez zein zaborrez bete kaleak, zikinak trabesti, homosexual eta urdangek pozten dituzten gauak, zikinak opio keak berotutako tabernak. Garbitasun apur bakarra body-body masaialari batek, Nittayak, ekarriko du atal hauetara, bere lurrin eta xaboiez.

Ezin ezer erromantikoagorik espero Jon Arretxek hautatu duen lehen protagonista honengandik, bere emaztegaia aldarean utzita alde egin baitzuen Tailandiara. Baina tartean izango du lekurik maitasunarentzat ere. Eta honetxek emango dio bira ikusgarria istorioari.

Guztia aldatuko da. Liburuaren bigarren zatian ikasiko du irakurleak urrezko triangelua munduko opio landaketarik handienak dituen lurralde bat dela. Berau izango da hemendik aurrera hariaren erreferentzia puntua, pertsonaia guztiak biltzen dituen oinarrizko zutabea.

Une orotan intentzio bikoitzeko eleberria dugu honako hau, kaleitxi batera helduak ginenean irteerarik bitxi eta harrigarrienak idorotzen dituena. Hasiera batean zeharo aurreikusgarria iduri, eta alde batetik zein bestetik irakurleak ustegabe mordoa jasoko du. Honela, partitzeko orduan liburu osoaren haria zena ez da azkenean kristal zati hautsi bat baino, ispilua eratzen duten kristal zati guztien arteko bat. Eta eleberria ipuin bilduma ere badela ikasten du irakurleak.

Horrez gain, abentura liburu batek ezinbesteko duen abiada arinak eta beronen laburtasunak dexente laguntzen dute, irakurketa bakarrean hasieratik bukaerarainoko bidea egitea ahalbidetuz. Bangkokeko kale lizunak ikusteaz nazkatu ez eta aurrera darraien orok zail izango du liburua uzten. Hala ere, estilo apal eta erraz honek ez dio nobelari ikutu literarioago bat kentzen, batik bat bukaeran. Bertan, hasiera bateko zikintasunean espero ez zitekeen egoera polit batera iritsiko da istorioa, galtzaileek ere duintasunik badutela ikus dezagun.

Eleberrizale porrokatu horietakoa nauzue. Ederki asko gozatu nuen noski, Durangoko titulu mordoa ikusita. Erosteko orduan baina, boltsikoan zuloa eta, ezin erabakirik ibili nintzen. “Urrezko triangelua” aukeratu nuen bat. Zergatik? Liburu biziak atsegin ditudalako, abenturaz jositakoak. Jon Arretxek banekien ez zidala huts egingo, aurretik irakurria nion “Hakuna matata”, eta ezer argitaratzea gero eta zailagoa bihurtzen ari den honetan, Elkarrek, denbora gutxian, beste bi liburu jarraian kaleratu dizkiola ikusirik, banekien irabazteko guztiak nituela. Eta halaxe izan da.

Hainbatetan errepikatu izan didate liburuak patxadaz irakurtzeko direla, baina ez da nere kasua: neri liburuak irenstea gustatzen zait, eta horixe gertatu zait Arretxenarekin, protagonistaren atzetik korrika batean egin dudala nik ere Tailandiara bidaia. Bi gauza eskertzen dizkiot: hitz bat ere ez du alferrik galtzen, eta badaki erritmoa in crescendo eramaten, azkenean. zasta!, irakurlea txundituta uzteko. Halaxe utzi nau, protagonistaren porrota edo Ertzainak taldeak zioen modura “destinu petrala!” ikusita. Hainbat plazer (drogak, sexua, oporrak) gozatu ondoren, eta ezkontzaren frakasoa berdintzear zegoela sumatzen nuenean… Urrezko Triangeluak irentsiko du. Ona.

Kartzelako pasarteak (barkatu haria azaltzeagatik) ere gustura irakurri dizkiot, liburuaren bigarren haria eta hirugarrena osatzen dutenak. Hala ere, autoreak osatu duen traingeluaren hiru erpinetan azkena iruditu zait ahulena, beste biekin erabat tajutzen ez delako, edo. Guztiarekin, bigarrenez bere maila erakutsi dit Arretxek, eta hurrengo liburua ere irakurri gape ez dut utziko.

Jon Arretxe idazle, filologo eta abenturazale basauritarra jatorrizko tituluzale da, “Hakuna Matata”en atzetik “Tubabu” (Gizon zuria) ekarri baitigu. “Hakuna Matata”n (Labayru 92) sei narrazio eskaini zizkigun, atseginak, irudimenez eta sorpresaz beteak. “Tubabu” bidai liburua dugu. Berari entzun genion agian fabulaziorako irudimen gutxitxo duelako edo jo duela bidai liburura. Bi liburuak irakurri ondoren nik ez diot irudimen faltarik somatzen.

“Tubabu”k Afrikako iparraldea bizikletan zeharkatuz egindako bidai luze eta nekosoa kontaten digu. Liburua bidai-egunkari gisa tajutua dago. Luma arinez eta zehaztasun handiz doa herri-sarrerako ume-multzo galderatsu eta jolaszaleetatik Algeriako familia islamikoen baitara. Saharako ataritik desertuen desertu den Tanezruft lazgarri eta xarmaz betera. Funtzionarioen mafiagatik bizitza arriskuan ikusten den Maliko mugan, eta hodeiertzean, beti, liburu hasieratik giroa lurrintzen duen tuareg mitikoen balizko mehatxua. Gero, abioiko parentesiaren ondoren, Afrika beltza ezagutuko dugu, guztiz desberdina, bere herri kaotiko, oihan beltz eta neska-begirada are beltzagoekin.

Abenturazalea denak ezin gustorago irakurriko du liburua, eta baita paperezko abenturazale denak ere. Ezer kritikatzekotan, nire gusturako liburuaren formatoa monotonoegia da. Kapitulu gehiegitxo du (72) eguneko kontakizunari atxikiegiak. Afrikako bi herri-ipuin zoragarri dakarzkigu, ederki kontatuak, gehiagoren egarriz uzten dutenak. Eta idazleak sobran duen irudimena lotuegi ez ote duen izan iruditu zaigu, herabegi ez ote duen jardun, bere ia lehen liburua delako, beharbada.

Idazle ezohizkoa jaio da euskal literaturara, kontalari aparta, euskara senez eta erraztasunez darabilena, zeresana emango duena euskal literaturaren mundu hertsi samar honetan, literaturan bizitzan bezain arriskuzale agertzen bada hehintzat.