JON ARIZA DE MIGUEL INGENIARIA ETA IDAZLEA

Ikasketaz ingeniaria da Jon Ariza de Miguel (Portugalete, 1979) eta «Ohe hotzak» (Elkar) da bere lehen eleberria. Bakardadeaz eta, batez ere, gizakiok egoera jakinen aurrean ditugun jokamoldeez hitz egin nahi izan du Europa ekialdeko kutsua duen kontakizun honetan. «Axola duena ez da gertakaria bera, horren aurrean gizakiok dugun jarrera baizik» Bakardadeari aurre egiteko moldeen gaineko eleberria da «Ohe hotzak». Zeri heldu nahi zenion? Idazten hasi nintzenean ez nuen ezertan sakontzeko asmorik. Gomuta pilaketa baten gainean aritu nahi nuen, eta gogoeta eta gertakari horiek lotzen zituen ildoaren bila nenbilela ohartu nintzen asko bakardadearen ingurukoak zirela, batez ere gizakiok bakardadearen aurrean erreakzionatzeko dugun moduaren gainekoak. Bakardadea gaur egun ez dago ondo ikusia. Badirudi denok saiatu behar dugula hari aurre egiten, eta kontakizuneko protagonistak zerbait falta zaiola sentitzen duenean zer egin ez dakiela geratzen da: daukanera ohitu edo bere bizitzan pertsona bat sartuz konpontzen saiatu. Liburua argitaratu ostean, haren esentzia laburbiltzen duen olerkitxo bat topatu nuen, Margarita Arkhipovak idatzia: “Peruk bakardadearekin borroka egin zuen, irabazi zuen eta orain bakarrik dago; Jokin bakardadearen lagun egin zen eta orain biak elkarrekin daude”. Kontakizunean, tramak baino pertsonaiaren psikologiak du pisua. Nola landu zenuen pertsonaia bera? Jendearen, ingurukoen eta nire izaeraren hainbat ezaugarri eta xehetasun ikusi eta amankomunean jarrita osatu nuen, baina ez da nahita egindako zerbait: izaeren pilaketa da, uste dut jende guztiak duela pertsonaia nagusiak duen zer edo zer, nahiko pertsona arrunta da zentzu horretan. Ez heroi, ez antieroi. Egia da pertsonaiaren psikologiari gertakariei baino arreta handiagoa jartzen zaiela, niretzat garrantzitsuena pertsonek gertakarien aurrean erreakzionatzeko dugun modua delako. Egunerokotasunean, denei antzeko gauzak gertatzen zaizkigu, ez zaigu aparteko ezer gertatzen, eta gertakari horiek kontatzeko ez dago liburu baten beharrik; interesgarriagoa da denontzat amankomunak diren gertakizunen aurrean pertsona batek nola erreakzionatzen duen kontatzea, pertsona definitzen duena ez delako gertatzen zaiona, baizik eta horren aurrean hartzen duen jarrera. Pertsonaia nagusiak ez du izenik eta generoa ere lausoa da. Hori ere erabaki gabe joan da? Hori idazten hasi ostean erabaki nuen, konturatu nintzelako pertsona bat definitzeko ez zela beharrezkoa izen bat ematea, ezta generoa ere. Generoari lotutako rolek eragina izan dezaketela jokamolde eta erreakzioetan? Bai, jakina, baina horrek ez du pertsonaren izaera determinatzen. Badut sexologoa den lagun bat eta hark esan dit irakurlearen estereotipoak direla pertsonaiari sexua jartzen diotenak, ez da liburua generoa markatzen duena. Agertokia ere lausoa da. Europa ekialdean gabiltzala badakigu, baina ez zehazki non. Gauza bat delako kontakizuna non idatzia den eta bestea gertakariak non gertatzen diren; gertatzen denak ez du zertan idatzi den tokian gertatu, nahiz eta idatzia izan den tokiak eragina izan idazteko prozesuan. Generoaren eta izenaren kasuan bezala, honek ez du aparteko eraginik. Europako herrialde batean gaudela ohartuta, nahiko da. Non idatzi zenuen ba? Idatzi-idatzi, Odesan (Ukraina) idatzi nuen. Gero, azken ukitu eta zuzenketak bueltan nintzela egin nituen. Kontakizunean gertatzen diren gauza gehienak ez dira zerotik asmatuak, nigan edo ingurukoengan ikusitakoak dira, baita jasotakoak ere, izan gaiak, tokiak, elkarrizketak... Idazlearen lan bakarra, kasu honetan, horiek hartu eta forma ematea izan da. Ukrainaz gainera, Ingalaterran eta Alemanian ere bizi izan zara. Egonaldi horiek izan al dute eraginik kontakizunean? Baietz esango nuke, eta ez bakarrik egonaldi horiek, baita zer irakurri dudan ere. Pertsona moduan bizitzen duzunak bezainbesteko eragina dauka besteen bidez bizitzen denak, baita irakurketaren bidezkoak ere. Gogoan duzu zer irakurri zenuen idazketa prozesuan? Batez ere, eslaviar literaturako hainbat idazle, errusiarrak batez ere, baina aurretik ingelesak dezente irakurri ditut, frantsesak agian gutxiago, eta gaztelerazkoak hainbat. Euskaraz, gutxitxo. Beraz, eragin nahiko nahasiak ditudala esatea dago. Dezente irakurri dut. Eta asko jatorrizko hizkuntzan. Bai, itzulpen onak badauden arren, beti saiatzen naiz jatorrizko hizkuntzan irakurtzen. Euskara eta gaztelaniaz gainera, frantsesa, ingelesa, alemana eta errusiera dakizkit. Hainbat hizkuntza jakiteak autore ugariren ateak zabaltzen ditu. Ez dakit zure kasua den… Bai, jakina. Batetik, dena ez dagoelako itzulita, eta zenbait gauza jatorrizko hizkuntzan soilik irakurtzea dago, eta bestetik hizkuntza bat jakiteak kultura batean sakontzeko aukera ematen dizulako, ohituretan, esapideetan... munduari begiratze hori hizkuntzarekin batera joan ohi da. Niretzat hizkuntza bat ikasi izanaren sari nagusia lehen irakurritako liburuen jatorrizko bertsioak irakurri ahal izatea da, liburua berriro deskubritzea, beste argi baten azpian ikusteko aukera izatea. Itzulpen onak egon arren, itzulpenak beti du itzulpen hizkuntzaren isla. Anjel Errok dio hitzaurrean batzuek «Ohe hotzak» itzulpena dela pentsa dezaketela. Ez dut euskaraz idazteko ohiturarik, ez irakurtzekorik ere, eta idatzia dagoen moduak beharbada ez ditu euskarazko egiturak edo narratzeko forma eta pausoak islatzen, ez ditu euskarazko literaturaren eskemak jarraitzen. Agian, beste hizkuntzetan irakurritako eskemak nagusitzen dira. Horrez gainera, guretzat ohikoa ez den leku batean kokatzen da kontakizuna, eta ez dirudi euskara denik toki hori islatzeko hizkuntza. Zein lirateke gehien eragin dizuten autoreak? Baroja, Huxley eta Dostoievski aipatuko nituzke. Huxleyren eragina bai sumatu dudala nire idazkeran; uste dut Huxleyn sakondu duen edonork haren isla ikus dezakeela idazlan honetan. Barojaren zerbait ere badu, baina hori ere ez da nahita egindako zerbait: jaso dudan kultura literarioa nahitaez agertzen da. Eta Dostoievski... haren eraginik ez dut uste dagoenik, eta eskerrak! (barrez). Kontakizunean atentzioa ematen du hasiera eta amaiera markaturik ez egoteak. Pertsona batek gertakari jakin baten aurrean erreakzionatzeko duen eraz aritu nahi nuen, eta ezinezkoa zitzaidan horri hasiera zehatz bat jartzea, garrantzizkoa erreakzioa bera den heinean haren aurretik gertatzen den guztiak duelako eragina. Eta noiz bukatzen den ere ez dakigu, gertakariak ondorengo izaeran ere eragina duelako. Hasiera gutuna jasotzeak markatuko balu, kronologikoki hainbat urte lehenago pasatakoa galtzen duzu. Domino fitxekin gertatzen den bezala, dena dago aurrekoarekin eta hurrengoarekin lotuta. Kontakizuna zazpi kapituluk osatzen dute, izenbururik gabe eta aipu banarekin. Irakurtzeko ohitura dudan liburuetan nahiko ohikoa da atal hasieretan aipuak jartzea, baita testuan bertan ere, eta idazten ari nintzen bitartean irakurritako liburuetako edo iturrietako aipuak dira. Batetik, idazten nengoen garaiko nire bizimodua islatzen dute, eta bestetik atalean gertatzen denaren zati handi bat ere islatzen dute. Batez ere, azken ataleko olerkian. Aipuak erabiltzea da zu baino hobeak diren idazleengan babesa bilatzea zuk idatzi duzuna sendotzeko. Era berean, zure liburuko atalei beste baten aipuekin hasiera ematea miresmena adierazteko modua ere bada, agian zuk adierazi nahi duzun ideia hobeto laburbildu zutela iruditu zaizulako. Alkoholaren presentziak eta kontsumoak ere atentzioa ematen du… (Barrez) Batzuetan gertatzen zaigu alkoholak presentzia handia duen gizarteetan bizitzea egokitzen zaigula, eta horren isla bada, agian. Gainera, alkoholak gizakion nahiak eta grinak suspertzen ditu, eta liburuaren muina erreakzioak direnez, alkoholak laguntzen du bizipen guztien aurreko erreakzioak handitzen. Alkohola da pertsona hauek duten grina edo ihesbidea, beste pertsona asko poteoan ibili beharrean etxean serieak ikusten geratzen diren bezala. Eta serieak ikustea agian ez da poteoan ibiltzea bezain aberasgarria (barrez). Lehen eleberria da. Aurretik ibili zara idazten? Ikastola garaian ipuin lehiaketetan-eta, baina bestela ez. Zenbat eta gehiago irakurri, zuk egiten duzunak ez duela merezi ikusten duzu eta, lotsagatik, idazteari uzten diozu, publikatzeko moduko ezer sekula idatziko ez duzula sinetsita. Hobe da benetako liburuak irakurtzea, eta ez jendeak denbora-pasagatik idatzitakoak. Idazteari utzi nion ikusi nuelako bazegoela nahikoa ondo idatzia, ez zegoela pila horri liburu gehiago gehitzeko beharrik. Denborarekin, idaztera atrebitu nintzen, baina niretzat, eta lagun batek hau irakurri eta editore bati bidaltzea bazegoela esan zidan. Eta, nire sorpresarako, argitaratu egin zidaten. «Irakurtzeko bizitza bakarra daukagu, eta ezin diogu hilabete bat eskaini merezi ez duen liburu bati» Protagonistak dio pertsonako liburu gutxi batzuk nahikoa direla bizi guztirako, horiek berrirakurtzean ertz berriak sumatzeko gai garelako. Egia da, bai. Zu aldatu zaren heinean liburua irakurtzeko modua ere aldatzen denez, irakurritako liburua berria da zuretzat. Teorian, bost urteko epea behar bada liburua berria izateko eta urteko hamar liburu irakurtzen baditugu, 50 liburu on izatearekin nahiko da, bost urteren buruan denak irakurriak izango dituzulako eta lehena berrirakurtzen hasi zaitezke. Gainera, hala, badakizu liburua ona dela, ez duzu etekinik ekarriko ez dizun liburu txarrik irakurtzen denbora galduko. Irakurtzeko bizitza bakarra daukagu, eta ezin diogu hilabete bat eskaini merezi ez duen liburu bati. Merezi ez duten liburu asko argitaratzen dela uste duzu? Ziur asko, bai. Edozein liburu dendatan sartuz gero ikusten da. Eta ez dut nik nireak merezi duenik esango, hori irakurleak esan beharko du. Idazleak edozer idazteko baimena dauka, eta argitaletxeak nahi duena argitaratzekoa. Jendeak zergatik egiten duen hautua? Ez dakit… Jendea librea da nahi duena egiteko, liburuak irakurtzeko edo serieak ikusteko… edo mozkortzeko (barrez). Hainbat hizkuntza menderatzen dituzu eta horietan irakurtzen duzula diozu; euskaraz, aldiz, gutxi irakurtzen duzula diozu, baina hizkuntza horretan idatzi duzu zure lehen eleberria. Zergatik? Ba, ez daukat horretarako erantzun argirik. Ziurrenik, hautu kultural edo politikoa izan daiteke. Ikastolakumea naiz ni. Etxean gazteleraz egiten dugu eta ikastolan ikasi nuen euskaraz. Unibertsitate garaian euskararen aldeko hautua egin nuen, agian ez oso modu aktiboan baina bai pertsonalean; nire bizitzan euskarak gero eta presentzia handiagoa izateari ateak zabaldu nizkion hautu txikien bidez: ze dendatara joan edo ez joan, zein tabernatara sartu edo ez sartu… honek agian Donostia bezalako hiri batean ez du garrantzirik, Bilbo bezalako hiri batean badu bere pisua. Nik uste arrazoi beragatik hautatu dudala euskaraz idaztea: hizkuntza horretan idaztea hizkuntzan sakontzeko modu bat da, baita gertu izan nahi duzun jendearekiko keinu bat ere.A.A.

Harremanak hasi eta bukatu egiten dira. Baina badago atzera egiterik. Aspaldian urrundutako lagun bati bigarren aukera bat ematea erabakiko du Ohe hotzak (Elkar) eleberriko protagonistak. Jon Ariza de Miguelen (Portugalete, Bizkaia, 1979) lehen liburua da. «Bigarren aukerak posible dira, eta hirugarrenak eta laugarrenak ere bai. Baina kontua da egokiak ote diren edo ez. Eta horretarako erantzun orokorrik ez dago».

Nobelaren hasieran, protagonistak gutun bat jasoko du, eta zalantzak piztuko zaizkio barrenean. Gutuna bidali duenaren eta jaso duenaren arteko harremana aspaldi hoztu zen, ezin jakin ziur nola eta zergatik. Baina eskutitza irakurtzean, iraganaren inguruko dudak sortuko zaizkio protagonistari. Erlazio hura uzteko erabakia hartu izanaren inguruko zalantzak. Dagoeneko, ez du argi bere garaian ondo jokatu zuen edo ez. Eta, ondorioz, bigarren aukera bati atea zabalduko dio.

Ekintza gutxi, gogoeta asko

Bakarrik denbora asko pasatu du protagonistak, eta, haren ustez, gizakiak jakin behar du bakarrik egoten. «Berak esaten duen moduan, saiatzen da bakardadearen lagun izaten. Baina ikusten du askotan ezinezkoa zaiola, ez duela horretarako indarrik, edo ohitura galdu duela». Horregatik erabakiko du beste pertsona baten bidez aurre egitea bakardadeari, eta ez berak bakarrik, ohi duen moduan. Horrekin zerikusia du izenburuak: «Ohe hotzak deitzen da bakardade hori askotan ohean gaudenean sentitzen dugulako, eta pertsona bakar batek epeltzeko beste bat behar duelako».

Bizitza norbaitekin partekatuta atseginagoa izan ohi da, baina horrek nekea ere ekartzen du. Bigarren aukera baten alde egin arren ere, ez du argi izango hartutako erabakia ote den onena. «Eleberri guztian zalantza hori du. Ez dago ziur erabakia hartu aurretik, eta erabakiak dakartzan ondorioak ikusita ere ez».

Ezin jakin daiteke zein izan zen bi pertsonaien arteko harremana. «Ez dauka inolako garrantzirik zer izan ziren: lagunak, amoranteak...». Haien artean zer gertatu zen ere ez da ageri liburuan. «Ez delako beharrezkoa istorioa ulertzeko. Sobran dauden detaile asko —baina askorentzat beharrezkoak direnak— ez dira agertzen». Besteak beste, izenik eta generorik ez du protagonistak. Baina xehetasunak ezkutatzea ez da nahita egindako zerbait izan, idazlearen arabera. «Propio ezkutatu baino gehiago, beharrezkoak ez direnez, ez ditut jarri».

Angel Errok idatzi du hitzaurrea, eta, haren esanetan, nobelan gauza gutxi gertatzen dira; ekintzen ordez, gogoetak dira nagusi. «Esan izan didate eleberrian ez dela ezer gertatzen, asko pentsatzen dela baizik. Gertakizunak pentsakizun horien ondorio direla, eta ez alderantziz». Finean, gogoetak kontatzeko nahiak bultzatu du Ariza de Miguel idaztera.

Ez da idazle porrokatu horietakoa: «Ez daukat inolako ohiturarik idazteko. Ikastola garaian, denen moduan idazten nuen, baina, unibertsitatean hasi ostean, utzi egin nuen. Orain urtebete edo, nik ere ez dakit zergatik, berriro hasi nintzen idazten, eta hau da esfortzu horretatik atera dena». Ingeniaria ere bada: «Ez da hain arraroa. Ingeniari lanak astean 40 ordu bakarrik kentzen dizkit, eta beste denbora guztia beste edozertan eman dezaket».

Bakardadea mintzagai, Jon Ariza idazlearen lehen eleberrian

Egile bilbotarrak ‘Ohe hotzak’ kaleratu du Elkar argitaletxearekin eta bertan protagonistaren erreakzioei jartzen die arreta “Liburu berezia, ezberdina”. Honelaxe deskribatu zuen Xabier Mendiguren editoreak Jon Ariza De Miguel idazle bilbotarraren lehen liburua. Ohe hotzak (Elkar) “perla bat” da editorearen ustetan. Harremana izandako eta gero hoztutako lagun bati bigarren aukera ematea erabakitzen duen pertsona baten istorioa kontatu du egileak, baina hasiera eta bukaera dituen kontakizun bat baino, “protagonistaren bizitzako zati bat” kontatzen du eleberriak. “Bakardadearen inguruan mintzatu naiz, eta horren aurrean dauden aukera ezberdinez”, azaldu zuen Arizak. “Eleberrian ez da bereziki ezer gertatzen, protagonistak nola errekzionatzen duen da garrantzitsua”, gaineratu zuen bilbotarrak, gogoetek ere indarra dutela adieraziz. “Patxada handiz idatzitako liburua da eta pentsakor nagoenean dut idazteko joera”, gehitu zuen idazleak. Gainera, mamia bere oroitzapenetan dagoela esan zuen, ondoren pasarteak asmatu baditu ere.

Jon Ariza De Miguelek (Portugalete, 1979) bere lehenbiziko liburua plazaratu du, 'Ohe ho- tzak' nobela. Ikasketaz ingeniaria da gai eternal horietako bat landu du liburu honetan: maitasun-adiskidetasun harremanak; hala ere, ezohiko ikuspuntu batetik: bigarren aukeraren atze-aurreak jorratu ditu. Liburuko gai nagusia bakardadea da; eta lagun baten konpainiaren bidez bakardadea saihesteko ahalegina. «Gaur egun, maitasunaren eta adiskidetasunaren mugak eta definizioak nahiko berrantolatu dira, eta lehen ez bezala maitasunei eta lagunei aukerak ematen zaizkie, bigarrengoak, hirugarrenak... Lehen, ezkontza betirako kontratua zelako, edo agian 40 urterekin hiltzen zelako jende gehiena, inork ez izaten astirik galdutako harremanetara bueltatzeko, eta guk bai», adierazi du Arizak. Hitzaurrea Angel Erro poeta eta artikulugileak egin du. Hau dio bertan: «Irakurle askok berea ez den beste hizkuntza batean idatzitakotzat hartuko dute 'Ohe hotzak' hau, hain dira bestelakoak erabiltzen dituen erreferentziak, hain dira ezohikoak darabiltzan kezka estetikoak, isiluneak, hain dira bitxiak eta gogoangariak egiten dituen hainbat hausnarketa bidenabarreko». PUBLICIDAD inRead invented by Teads Liburuan agertzen den gertalekua zehaztugabea da. Eta sumatzen da ez dela Euskal Herria. Pertsonaien sexua ere zehaztugabea da. «Seguru sexua definitu ez izanak LGTB munduari eginiko keinutzat hartuko dutela askok, baina asmoa ez da hori inolaz izan», adierazi du idazleak. Gainera, idazle honek erabat aldendu nahi du etiketa horretatik: «LGTB literatura zer den ere ez dakit, edo uste dudana baldin bada, ez zait interesatzen. Pertsonaien sexualitateak, hots, jendeak berak berez aukeratu ez duen zeozerk, horrelako ezaugarri anekdotiko eta deterministak, ezin baitu sorrarazi literatura genero oso bat». Liburuko estiloa, nolabait esateko, ez da abenturak eta ekintzak kontatzea, narratzailearen burutik pasatzen diren gogoetak agertzea baizik. Bestalde, Arizak aitortu du liburuan aipatzen diren diren bi idazle oso gustukoak dituela: Bertrand Russell eta Aldous Huxley.

"Norbaitekin egon zaren azkenengo gauetik, zure ohea hozten doa, poliki,era ohartezinean; azken pertsonak utzitako epeltasuna desagertzen da zure gaueroko ohera sartzearekin eta goizeroko ohetik jaikitzearekin, eta lokartzea ezinezkoa gertatzen zaizu gau batean, ustekabean, ohea hotzegi dagoelako.”

Este párrafo explica el título de Ohe hotzak, ópera prima del portugalujo Jon Ariza de Miguel. El protagonista de esta novela recibe un día una carta de Tzortxo, un amigo con quien había roto hace tiempo. De hecho, aunque ni él mismo lo sepa, es probable que se mudara de ciudad por no estar cerca de él, así de maltrecha estaba la relación. El narrador, que escribe un libro sobre la historia de la máquina de vapor, vive en un lugar cerca del mar, un lugar que no ofrece demasiadas oportunidades de diversión. LIBRO Ohe HotzakEn su nueva ciudad tiene otro amigo, Petuxki, a quien un día le confiesa, a propósito de la lectura de El primer amor de Turgueniev, que cree que el segundo amor es el verdaderamente importante. Pero el narrador dice y piensa muchas cosas. Él mismo asegura en algún momento que cree que lleva un tiempo pensando demasiado. Y la verdad es que se pierde en disquisiciones sobre las ventajas que supone llevar monedas en los bolsillos, sobre el vestuario y el calzado- es un poco dandy-, sobre si se leen libros en las cafeterías o sobre el uso del diccionario. Da la sensación de que para él pensar es más bien una manera de huir que de encontrarse. Finalmente, decide darle una segunda oportunidad a Tzortxo, que le espera con flores en el andén de la estación, cuando el narrador va a visitarle. Ambos disfrutan de la ópera, de la comida, de la bebida… y no sabría decir de qué más porque la relación que mantienen se mueve en ciertas ambigüedades, o al menos, así se nos presenta. La historia entre ellos se pone, pues, en marcha de nuevo, y resta ver si cometerán los mismos errores que cometieron en el pasado, si será la misma carcoma la que resienta los pilares. La novela, que está plagada de referencias literarias, y escrita de forma fragmentaria, se interroga sobre las dificultades que tenemos para discernir si queremos estar solos o acompañados y de lo complejo que resulta a veces saber la compañía de quién deseamos o cuánto la deseamos o si estamos realmente con quien deseamos… y si pensar tanto, tal y como discurre el narrador de la novela, vale, efectivamente para algo o no vale para gran cosa.