BOTILAREN zulotik edaten du, luzaroan probatu duen aho bakarra. Besteek haginka egiten dioten lekuan Bombay Saphirek besoetan hartu eta mundua nahi duen lekuan jartzen dio. Urdin eta urrun. Andrea zotinka ari da, atsekabeen kontrako errezeta errazena eskuan: baso erdi gin, no tonik. Kristala, izotza, negarra, limoirik gabe. Badu aitzakia, urte eta erdi beltz, deabru. Mundua bere kontra, ukitzen duenak azala urratzen dio, hemezortzi hilabete putzuan, zuena galduta, ez zuena urrun eta behar duena falta: sentsazio hori, azkenean hala edo nola okerrak zuzendu eta haizeak aldatuko direla dioen sentsazio hori. Katuak hankak laztandu dizkio, lehoiaren ile leunarekin. Gauaren bazterrak erpin egin direnerako sukaldean bertan hasi da andrea botaka. Odola egin zaio sudurretik, gorakadaren indarraz eta harrira joan dira odol tanta epelak. Harrira, lurrera eta katuaren esne platerera.

 

Animalia dibortzioarekin batera agertu zen. Mixino hau, mixino bestea, ez dio inoiz izenik jarri. Ile beltza du eta esnetik edaten duenean ginebra tantak ere hartzen ditu. Andrearen negar guztiak lehortu direla ikusi eta berehala alde egiten du leihotik. Kalean zigarroa pizten du hatzaparren itxura galdu duten esku fin, zuriekin. Katu-ilez beteriko gabardina beltza bustitzen hasten zaionean tabakoaren kea botatzen du eta arnasa sakon hartu.

 

Betile luzeak ditu eta zigarroaren buztanean ezpainetako kolorea uzten du beti. Euripean. Halaxe gustatzen zaio gehien-gehien Bilbo.

 

Deustura abiatzen da.

 

Zure Bonnie, nire Clyde (edo beste zerbait)

 

Lore oro da goxoago / ihintza badu eta eguzki izpia / eta mundua da distiratsuago / baldin badu zure moduko jendearen bizia (Bonnie Parkerren hilobiko hitzak, Clyde Barrowi eskainitako bere poema batetik)

 

Zure Bonnie, nire Clyde. Maitasun apurrekin mamia asaldatzen zenidan eta ez zen erraza baina zentzua zeukan. Ni zure Bonnie, zu nire Clyde. Ez zen erraza, baina… Zu nire Jesse, ni zure Frank. Zeuk idatzi zenuen. Ni zure Sundance, zu nire Butch. Apur bat gehiago iraungo zenuela uste nuen, eta apurka-apurka zoriontsu izateko aukera honekin zorioneko sentituko zinela. Apurtu nauzu orain, apurtu beharko nuke zure postala ere. Baina ezin, ez dakit erabakirik hartzen, zeuk erabaki gintuzun hasieran, zeuk esan zenigun agur amaieran. Nik egon besterik ez nuen egin. Eutsi, saiatu, ahalegindu: ez daukat argi zergatik. Renora etorri berri, bakeroen filmak gustatzen zitzaizkidala aitortu nizun eta berehala ulertu zenuen pelikula baten bila ari nintzela. Zuk ez duzu horretan sinisten baina bazenekien protagonistarena egiten. Postala botatzeko etorri naiz sukaldera baina ezin zatitu zatitu ninduena. Errepide biluzia agertzen da aurrean, zure letra atzean. Be Bonnie to my Clyde, Jesse to my Frank and Sundance to my Butch. Eta zure sinadura: John.

 

Ez dut lorik egin: gau osoa esna, zergatik maite zintudan ezin ahaztu, ezin gogoratu. Harrian daude oraindik egin zenuen azken kafearen apurrak. Bi egun etxetik kanpo eta Tabako Makinak ez du zikinkeria apurrik garbitu. Ez nuen besterik espero. Zertarako garbituko du ezer Tximini Gizonak, Ke-Man, Hell Flatmate, Nikotina Errege, Zigarrokin Jaunak. Ezagutu nuenean atzeratua zela iruditu zitzaidan, oraindik ez daukat argi nola lortu duen doktore tesia egiteko dirulaguntza. Unibertsitate honen mailari buruz ditudan zalantzak erabat argitzen ditu baina ez onerako. Ez nuen ezagutuko ez balitz Fakultateak antolatu zuen ikastaro hasierako ongi etorri jaiagatik eta horrek ere ez dit Goi Hezkuntzarekiko sentimendurik epeltzen. Berak bakar-bakarrik hustu zuen klaustro osoarentzako behar zuen hamar urteko Glemorangie botila. Batek daki. Beharbada arrazoi zuen eta ipurdia hartu zidanean lurrera ez erortzeko izan zen. Zatar kendu nion, deseroso. Jaxis-gorrituta zituen begiak eta aurrekoa ongi ikusi gabe begiratu ninduen. Kontsonanteak ere bokal egiten zituen. Whararju bat bota zidan, what are you behar zuena. Likatsua. Gero, geratzen zitzaion adimen urri, lausotuak, nigana euskaraz zuzendu behar zela agindu zion. Mingaina lodi nabaritzen nion, azala bera ere mozkor.

 

-Ez, benetan. Zer zara, lesbiana edo… zerbait?

 

Telefono mezu laburretan bezala hitz egiten zuen, arrastaka. ezbntan zr zara lsbiana ozrbait…

 

-Edo zerbait –erantzun nion.

 

(…)

Jende guztiak ditu aurreiritziak, jende guztiak ekiten dio liburu baten irakurketari liburu horri buruzko edo autoreari buruzko aldez aurreko zenbait ideiarekin. Kritikariak ez dira salbuespen, esan gabe doa. Eta hala, aitortu behar dut Nora ez dakizun hori liburua halako nagitasun batekin hartu dudala eskutan. Ez nuen Irati Jimenezen aurreko liburua, Bat, bi, Manchester, irakurria, baina liburu hari buruzko hainbat iritzi ez oso baikor jasoak nituen: Erasmus literatura, literatura arina, estereotipatua... Bestetik, Igartza bekako azkenaldiko liburuak ere ez ziren nire kutunenen artean kokatzen. Literaturan ez dago gauza hoberik liburu batek zure aurreiritzi guztiak hankaz gora botatzen dizkizunean baino. Hor ikusten duzu, guztiarekin, oraindik ere liburuek, testuek, zer esatekorik badutela.

Liburua bi bikotek gidatzen dute, nobela ere bitan banatuta dator, eta kapitulu bakoitza bikoitza da: A zatiko protagonista Imanol-Elias bikotea da, eta B zatikoa, berriz, Nora-Rosa. Giza harremanak dira, gisa honetan, nobelaren erdigune, bikote bakoitzeko pertsonaiek beren artean osatutako erlazio afektiboak eta pertsonaia horiek besteekin, tartean beste bikotekoekin, osatzen dituztenak. Izan ere, hasieran bi zatiak -A eta B zatiak- ongi bereiziak dauden arren -bi kontakizun paralelo balira bezala-, pixkanaka bi istorioak gurutzatzen joaten dira, azkenerako, bi zatiak ia bereizezinak bihurtzeraino. Bi bikoteen arteko lotura benazkoa zein den da, neurri batean, irakurleak orrialdeak pasa ahala ezagutu nahi duena, baina, haatik, ezin esan daiteke hori denik kontakizunaren sostengua. Besteak beste, nobelak badaukalako halako ukitu tragikoa, hots, hasieratik bertatik susma dezakegulako istorioa nola bukatuko den. Horretan asko laguntzen du nobelaren egitura bereziak. Besteak beste, narratzailea (lehenengo pertsonatik hirugarrenera) zein denbora (iragana, oraina, etorkizuna) etengabe aldatzen dela. Lehenengo kapituluko paragrafo bat, adibidez, modu honetan hasiko zaigu ezustean, «hara zer gertatuko den hiru hilabete geroago», eta istorioaren amaierako xehetasunak narratuko zaizkigu segidan.

Egitura berezi hori da, dudarik gabe, liburuak duen puntu aipagarrienetakoa, nire ustez. Puzzle gisara antolatuta, istorioak atzera-aurrera eta alde batetik bestera egiten du, baina gezurra badirudi ere, hori ez da irakurketarako oztopo; molde zatitu hori izanagatik, istorioa zailtasun handirik gabe jarrai baitaiteke. Beste zenbait elementu erdi fantastikok ere (likantropoak, banpiroak, aingeruak) liburuaren berezitasuna areagotzen dute, berau egiantzekotasunaren mugan kokatuz. Istorioko hari guztiak azkenean nola lotzen diren ere kasualitate handiegia iruditu dakioke bati baino gehiagori, baina, nire ustez, ezegokia da proposamen literario hau nobelagintzarako gure ohiko irizpide gutxi-asko errealistekin irakurtzea. Eta bere bitxikeria guztiekin nobela irabazten irteten dela uste dut, zalantzarik gabe.

Iruzkin honen espazioak ondo azaltzeko lekurik uzten ez didan gauza askoz gehiago gordetzen ditu, gainera, Nora ez dakizun hori-k. Izenburuak berak gordetzen duen hitz jokoa, musika, ipuinak -ezbairik gabe, kontakizuneko alderdi zentraletakoa-, argazkigintza, hirigintza (Bilbo)... Azkenean, aurreiritziak aurreiritzi, gozatu ederra hartu dut liburua irakurtzen; hala bere proposamen ausart eta originalarekin, nola Jimenezek erakusten duen idazteko abileziarekin -aintzat har ezazue zati dialogatuen indarra-. Eskerrak liburuak geratzen zaizkigun.

Bat, bi Manchester (Elkar, 2006) eleberri laburragaz sekulako arrakastea lortu eban Irati Jimenezek (Mundaka, 1977). Hori dala eta, ikusmin handia sortu dau bere lehenengo eleberri luzearen argitarapenak. Igartza bekan akzesita lortzearren jasotako laguntzaz idatzi dau Edorta Jimenezen alabeak Nora ez dakizun hori, Elkarrek argitaratua. Pasinoz eta liluraz beteriko liburua da, ipuinen beharraz eta ezinezko amodioez

Aitari dedikau deutsau berenberegi liburu hau. Bera izan zan ipuinakazko pasinoa 'kutsatu' eutsuna?
Hain da aspaldikoa nire ipuinakazko zaletasuna ez dakit esaten nondik datorren. Beharbada ez da etorriko handik edo hemendik, leku askotatik baino. Baina aitaren irakur zaletasunak eta idazle ereduak lagunduko eban, dudarik barik. Nobela hau idatzi badot neurri handian aitak lo egin aurretik irakurritako ipuinei esker izan da. Umetatik gogoratzen dodan gauzarik ederrenetarikoa da momentu hori.

Liburu hau ipuinei omenaldi bat da, funtsean?
Sakonean baietz esango neuke. Ondo egin badot gauza bakar bat baino gehiago izango da eta ez dot uste hori zanik hasieran buruan neukana, baina bai, idazterakoan itxura hori hartu dau. Fikzinoak, ipuinek salbau egin nabe askotan, salbau egiten gaituez behin eta barriro. Paul Austerren berbetan, 'Existentzia Hotela' dira, barruan, beste edozein erasotik gordeta geuretzako daukagun igestokia, babeslekua, osatzeko modua.

Elias pertsonaia zure aitan dago inspirauta?
Pertsonaia guztiak dagoz bidean topau dodazan personetan halan edo zelan inspirauta baina bat bera be ez da hau edo beste hau. Idazterakoan une batzutan hartu deutsat Eliaseri antz hori, gehien bat Elias kontalari aparta dalako eta horretan gure aitak ez dauka bere inbidiarik.

Kasualidadeek aparteko garrantzia daukie eleberri honetan. Bizitza kasualidadez egina dago?
Ez dakit! Nobela hau bizitza baino 'biribilagoa' da. Ezer ez da debalde hemen, dana lotzen saiatu naz, irakurleari amuak bota eta gero sareak batzen. Hain zuzen be, bizitzaren gidoia askotan zoroa dalako, zentzubakoa eta asetu egiten nau irakurle moduan egunerokoak ez daukan biribiltasun horrek. Ez dakit bizitzan kasualidade asko gertatzen diran, seguru baietz. Gertatzen diranean daukien indarra interesetan jat, beste ezer baino gehiago.

Protagonista biak umezurtzak dira. Umezurtzak zelan eragiten dauen gizakiarengan aztertu nahi izan dozu pertsonaia horreen bidez?
Bitxi-bitxia da esango dodana baina ez nintzan konturatu zenbat umezurtz dagozan nobela honetan arik eta idazketan aurreratuta egon arte. Gero galdetu deutsat neure buruari ia nondik ete datorren kontu hori. Ez dakit. Inguruan, kasualidadez-edo, lagun asko euki dodaz aitabakoak eta holakoak. Psikologoari esan beharko deutsat! Dana dala umezurtzak badira be, bai Martinek, bai Norak benetan maite dituenak euki ditue inguruan eta horreen eraginari esker dira diran moduko personak. Ama eta aita gitxi dagoz hemen, biologikoak. Baina aitatasunaren eta amatasunaren balioari gorazarre egiten jakola uste dot. Biologia bigarren mailako kontua da.

Amesen beharra beste ardatz bat izan daiteke nobelan. Zuk ere behar dozuz amesak biziteko, nahiz eta ezinezkoak izan?
Nik bai. Ilusino bat, ipuin bat, amesak geure buruari kontetan deutsaguzan ipuinak diralako, azken baten. Gauzak diran moduan ikusteaz gan, izan daitekezan moduan imajinau behar doguz, ezta?

Jolasa nabaritzen da zure idazkeran: aurrera, atzera, saltoak, misterioak, pentsamendu izpiak... Naturaltasunaz atera jatzu ala asko kostata?
Naturaltasunaz eta kostata. Modu naturalean hasi nintzan jolasean. Orain pertsonaia honek egiten dau berba, orain beste honek, orain kontauko dot orain dala berrogehi urtekoa, orain joango naiz etorkizunera, olgetan. Baina momentu batzutan zoratu naz jolasa irakurleentzako ulergarri egiten eta hasitako ipuin guztiak amaitzeko moduak bilatzen. Zoramen ederra bai baina zoramen galanta.

Fantasia be presente dago, likantropoak eta banpiroak dirala kasu. Ez zan arriskutsua elemento hori sartzea?
Ez neban pentsau. Sartu egin nahi nituan izaki fantastikoak, ipuinetako pertsonaiak gaur egungo inguruan. Dana zan absurdoa nobela hau nire buruan sortu zanean. Amerikako kontuak eta Sukarrietakoak eta Bagdadekoak nahastea, ikuspuntuak aldatzea, sartu nahi neban maitasun istoria bietako bat sartzea... Baina ezin da pentsau irakurlearen buruagaz edo bere bihotzagaz. Norberarenagaz egin behar da, intuizinoan sinistu eta aurrera. Hauxe, zoramen hau zan idatzi nahi nebana eta behin erabagi hori hartuta, ezin neban atzera egin.

Zein izan zan eleberri honen lehenengo ideia?
Kosta egiten da gogoratzea be, horrenbeste dira! Baina lehenengoa Berlinen otu jatan. Turistak egozan leku berari argazkiak ataraten eta pentsau neban 'orain atarako baneu argazki bat eta han agertzen dan honeetariko bat beste bigarren argazki baten ikusiko baneu gero?'

Zein pertsonaiatan jarri dozu gehien zure barrutik?
Danetan jarri dot zeozer. Noraren frustrazinoak neureak dira, neurri baten. Martinen ipuinen beharra. Eliasen kontu-kontari jokerea. Neurri baten, dana da autobiografia eta beste neurri baten, ezer ez da. Edozer hartu dodalarik be, neure bizitzatik, mozorrotu egin dot, aldatu, ia neuk be ezagutzen ez neban arte.

Noiztik sentiduten dozu idazteko beharra? Errutina bat jarraitzen dozu idazteko?
Idazteko beharra betidanik. Sei urtegaz idatzitako ipuina oraindino gogoan daukat. Idazteko diziplina, beste alde batetik, ezin da inportanteagoa izan niretzat. Ipinten ez bazara, ez dozu idazten. Eta idazten ez badozu, ez dozu hobetzen. Edozein lekutan idazten dot eta egunero egiten saiatzen naz, beti posible ez bada be. Apur bat neurosia be bada, beti koadernoagaz joatea baina beti pentsetan dot luzaroan idazten ez badot ahaztu egingo jatala. Eskuz, ordenagailuan, horrek bost. Goizetan, arrastietan... Bardin-bardin jat. Nobela honen zati batzuk goizaldeko bostetan idatzi nituan eta beste batzuk idazteko gauerdian altzau nintzan ohetik.

Zure ofizioa, kazetaritza, presente dago liburu honetan, baina frustazinoari edo nekeari lotua. Zeure kasua da? Literaturara dediketea gustauko litzaizuke?
Kazetaritzak gauza on asko emon deustaz. Idazteko ohitura bat, diziplina bat, irratian asko ikasi dot euskarari buruz eta esker oneko naz. Baina era berean, ez da dana goxoa izan eta nire ustetan bada lanbide bat asko eskatzen dauana, batzutan askotxo, gehiegitxo. Eta bestetik, beharbada ez da kazetaritza berez, beharbada bazter guztietan egongo da lan mundua bardin-bardin baina nik oso egoera gogorrak ikusi dodaz, egoera laboralak, esan nahi dot. Eta horreek ekarri dodaz liburura, Noraren pertsonaiaren bidez. Kazetaritza maite dauan pertsonaia da Nora baina lanbideak ez daude behar dan moduan tratau eta sufridu egiten dau. Bat baino gehiago sentiduko da identifikauta, kazetariak zein kazetari ez diranak.

Nobela guztiz erromantikoa sortu duzu, ezta? Maitasun inposible horiek guztiak, txiripa sinestezinak, izaki miragarriak?
Bai, erromantikoa zentzu sakonean. Nobela honetako pertsonaiek beste mundu batzuekin egiten dute amets eta eguneroko bizitza fantasiaz betetzen dute. Errealitatearekin nahastu egiten dira ametsetako paisaiak eta ipuinetako izakiak, iragana eta etorkizuna. Umetako ipuinetan gertatzen den bezala, normalak dira izaki beldurgarriak zein maitagarriak, eta pertsonaiek gogoz onartzen dute halako mundua, egunerokoak baino emozio indartsuagoak eskaintzen dituelako. Azalean zein edukian, beraz, erromantikoa.

Argi dago ez duzula klabe errealistan idatzi nahi izan.
Gehiegikerien bidez eta, esan dezagun, teatroa eginez bilatu nahi izan dut pertsonaien egia. Niretzat oso errealak diren sentipenak kontatu nahi izan ditut, laneko frustrazioak, bikotekideen arteko ezinegonak, familia arazoak... baina azala ez, azala ez da batere errealista. Jolas moduan hartu dut nobela, errealismotik aldenduz.

Liburuko pertsonaien antzera, ni ere bi mundutan bizi naiz

Tokiak, ostera, errealak dira: Deustu, Sukarrieta... Eta beste batzuk exotikoagoak: Nebraska, Lisboa, Venezia, Berlin...
Berlinen otu zitzaidan nobelari hasiera ematen dion ideia. Turistak ikusterakoan pentsatu nuen: "eta norbaitek ateratzen dituen argazkietan, munduan zehar, pertsona berbera agertuko balitzaio?". Berlin bera nobelan sartzea, beraz, naturala zen eta bat-batean nire burua hiriz bete zen eta hiriak deskribatzeko gogoa piztu zitzaidan. Nahita bilatu dut urruneko eta hurbileko lekuen arteko kontrastea. Azken batean, liburu honetako pertsonaien antzera, ni bi mundutan bizi izan naiz beti. Bizitza erreala Bilbon egin dut, edo Mundakan edo Bermeon. Baina fikzioaren bizitza pelikuletan egin dut, liburuetan eta hango paisaietan. Horregatik Amerika eta Bagdad Bilbo bezain garrantzitsuak dira niretzat, maila mitologikoan. Amerika, pelikuletako paisaia. Eta Bagdad, txikitan irakurri nituen "Mila eta bat gauen" paisaia. Irudimenarekin hara askotan joan naiz, eta beraz bertakoa ere banaiz, zentzu horretan.

Magiatik asko dago liburu honetan, ipuinen lilura ere inportantea da...
Sakonean, liburu honetan omen egiten zaio, beste ezeri baino gehiago, txikitan ohera sartzen zaren une horri. Ohera sartu eta ipuina irakurtzen dizuten momentu horri. Ipuinaren erritualean sinisten dut eta uste dut fikzioaren bidez beste bizitza bat amesten irakasten zaionari opari ederra egiten zaiola.

Gaurko joerak ez doaz hortik, nik uste. Ez al dizu beldurrik ematen modatik kanpo ibiltzeak?
Idazten ibili naizenean ez dut horretan pentsatu. Burura etorri zitzaidana idatzi nuen. Jakinaz, bai, apur bat xelebrea zela baina, baita ere, benetan idatzi nahi nuena. Ez dakit nahi dudana ez idazten. Idazteko nahia nigan oso sendoa da eta zerbait burura datorkidanean ez naiz lasaitzen idatzi arte. Asebetetzen zaituena egin behar da, eta gero, batek daki zein izango den kanpoan erantzuna; baina aurrez horretan pentsatzea, alferrik. Nik ez dakit, behintzat, ariketa hori egiten.

Pertsonaia ameslariak, ametsetako pertsonaiak

Hitz egin dezagun eleberriaz, eta bertako pertsonaiez. Nor da Martin, nolakoa?
Argazkilaria da Martin. Denbora luzea egin du munduan zehar bidaiatzen, etxetik kanpo. Oso ume ameslaria zen, irudimenez betea eta berak asmatutako istoriorik gabe bizitza nahiko zentzugabea egiten zaio. Horregatik arima saldu egiten dio, aingerua dela esaten dion gizonari.

Eta Nora?
Izenak dioen bezala, nora ezean doan emakumea da. Irrati esataria. Aspaldi lanarekin erreta dagoena, nahiz eta, sakonean, asko gustatzen zaion egiten duena. Erruduntasun sentimendu handiarekin bizi da eta horrek aldendu egiten du inguruan dituen beste pertsonaietatik. Bere adorean sinisten ez duen pertsonaia da.

Irratilari izate horretan, asko jarri duzu zure baitatik?
Nobela osoan jarri dut asko nire baitatik, irratiaren kontuan ere bai. Baina irratian lan egin baino lehen ere idatzi nuen ipuinik irratiari buruz. Beti izan dut paisaia literario edertzat. Berben lilura huts-hutsa baita irratia eta ni berbekin egon naiz beti maiteminduta.

Den-denak aipatzeak luze joko luke baina, ezin ahaztu Elias...
Elias Martinek aitatzat hartutako gizona da, laguna baino gehiago. Kazetari erretiratua, jatuna, sentimentala, bihurria eta nobelan denak ipuin zaleak badira, bera zerbait gehiago da, ipuin kontalaria. Sakon-sakonean Elias narratzailea da, ipuinaren aztikeria sortzen daki eta gustatu egiten zaio besteak liluratzea. Pertsonaia guztien antzera iheslaria da, iraganaren mamuetatik urrun bizi nahi du baina beretzat, ihes egiteko modua idaztea izan da. Elias nobelaren enborra da.

Banpiroak, likantropoak, otso-gizonen ehiztariak, aingeru-deabruak... Nondik datorkizu gotikorako zaletasun hori?
Zinetik, ziur aski. Drakularen bertsioren bat telebistan ikusi nuen oso txikitan eta ezerk ez nau horrenbeste beldurtu. Ordutik, banpirismoaren mitoarekiko interesa, esaterako. Izaki fantastikoen mitologiak erakartzen nau, mendeetan erabili direlako metafora moduan baina metaforari beti eman zaio esanahi desberdina. Banpiroa pertsonaia beldurgarria, erotikoa edo tragikoa izan liteke, eta likantropoa eritasunaren biktima edo hiltzailea. Geure begiradarekin aldatzen dira mitoak, geuri buruz hitz egiten baitute. Maite ditut munstroak, geure ispilu direlako. Likantropoa barruan dugun gorrotoa da, baina askatasuna ere bai. Banpiroak hil egin gaitzake edo betiko bizitza eman. Mitoak horixe du eder, zeure begiradara egoki dezakezu.

Egitura, idazkera, musika

Pieza asko dituen puzzlea osatu duzu, irakurleak apurka kokatu beharko dituenak. Hasieratik zeneukan garbi egitura konplexu hori, ala istorioari adarrak sortu zaizkio idatzi ahala?
Hasieratik hona nahiko aldatu da eleberria, baina beti izan da nire buruan puzzle itxurakoa. Beti izan ditu pertsonaiak Bilbon, Amerikan eta Bagdaden. Beti iragana, oraina eta etorkizuna nahastuta. Aldatzen joan da, idatzi ahala, eta eman dizkit zenbait buruko min baina beti kontatu nahi izan dut saltoak eginez, modu apur bat labirintikoan. Irakurleentzat modu naturalean gertatzea nahi nuen, hori bai, baina nik lan asko egin dut egitura osatzeko.

Zure aurreneko liburua eleberri labur bat zen (Bat, bi, Manchester, Zubikarai sariaren irabazlea) eta han dena zen oso neurtua; hemen, aldiz, jario oparoz idatzi duzula dirudi, luma libre utzita...
Bi literatur estiloak gustatzen zaizkit, biziki. Esaldi laburrak eta estilo garden-gardena, nobela beltzetik datorrena, esango dugu. Eta berba jarioa, Hego Amerikako XX. mendeko hainbat idazlek oparo erabili dutena. Muturrekoak diruditen arren, biak dira oso nire gustuko eta batetik bestera salto egitea gustatzen zait. Ez dut pentsatu ere egin. Beste estilo bat eskatzen zuen beste eleberri honek. Esate baterako, musika nahastu dut, askotan. Pertsonaientzat garrantzitsuak diren abestietako letrak ekarri ditut nire narraziora, soinu bat sortzearren, jario bat.

Estiloen kontraste horrek bilaketan segitzen duzula adierazten du? Ala hemen ageri den bidetik joko duzu zure hurrengo lanetan?
Bila nabilela esango nuke eta estiloa ez dela erabakitzen, etorrian datorrelako. Idaztea joko moduan gustatzen zait eta uste dut, batetik, egiten dakizuna egiteak zentzu handirik ez duela, eta, bestetik, etengabeko bilaketan ibiltzea dela bizigarria eta atsegina. Nik behintzat hori maite dut, pertsonaiak bezala, nora ezean ibiltzea, jolasean.

Bi dira nobela labur honetako protagonistak: idazle izan nahi duen itzultzaile homosexuala (narratzailea) eta Aitor, aktore izan nahi duen mutil eder heterosexuala. Biak dira euskaldunak eta biak bizi dira Manchesterren. Han egiten dute topo elkarrekin. Azkar irakurtzen diren liburuak maite dituenarentzat oso nobela polita da Bat, bi, Manchester. Ez du alferrik irabazi nobela laburrentzako aurtengo Agustin Zubikarai saria.

“Arina” da agian kontakizun hau defini dezakeen adjektiboetako bat, baina arina zentzu onean hartuta: laurogeita bederatzi orrialde besterik ez du; esaldi laburrak, oso irakurterrazak eta abiadura handikoak; kapituluen ordez, paragrafo multzo ez oso handiak… Finean, nobelaren izenburuak berak ere adierazten du arintasun hori: bat, bi eta hiru! esaten dugu lasterka hastean; Bat, bi, Manchester, nobela hau irekitzean. Bestalde, sentimendu nahaste ikusgarria islatzen asmatu du idazleak nobela honetan: maitasuna, gorrotoa, adiskidetasuna, etsipena, grina… Baina ia guztiak agertzen dira narratzailearen baitan, narratzailearen eskubidea baita bere barne mundua ingurukoena baino sakonago islatzea, aurrekoa maite duen pertsona izan arren. Alde horretatik, Aitor urrunago geratzen da irakurlearengandik, eta batzuetan ez dakigu oso ondo zer sentitzen duen. Horrela azaltzen du idazleak maite duen baina maitatua denentz ez dakienaren ezinegona ere.

Liburu bat irakurri aurretik aurreiritziak sortzeko ohitura txarra dugunok ezin izaten diogu kontrazalaren tentazioari iskin egin. Hauxe irakur daiteke Bat, bi, Manchester nobela laburrarenean: “Ezinezko amodio baten kontaketa da”. Ezinezko amodioa, bi pertsonaien artekoa: “batetik, itzultzaile diharduen baina idazle izan nahiko lukeen kontalaria dugu: homosexuala, uzkur samarra, porrot batetik irten berria; bestetik, Aitor: dena beti erraza izan zaion mutil guapoa, aktorea, heterosexuala”. Eta, bien artean zer gertatuko? Kontrazalean, nola ez, erantzuna: “adiskidetasun estua sortuko da, baina desira bete ezinaren itzala sumatuko da uneoro”. Mm, ados, heterosexual batez maitemintzen den homosexuala beraz.

Kontua da ea gero literatur lana kapaz den aurreiritzi horiek zalantzan jarri eta iraultzeko. Eta, ondorioak aurreratzen nabil, baina sentsazio gazi-gozoa utzi dit Irati Jimenezen estreinako narrazio lanak. Liburua txukun idatzita dago, irakurketa atsegin eta arina du eta ofizioa ezagutzen duen idazle berri baten deskubrimendu gozoa ere bada. Baina pertsonaia nagusia den kontalaria homosexuala izatearen aukeraketak eta, batez ere, pertsonaiari emandako trataerak zalantza batzuk sortu dizkidate. Liburuari plus bat gehitu beharrean, kontaketaren borobiltasunari kalte egiten dio, kritikarako eskaintzen didaten tarte honetan aipatuko ditudanengatik.

Izenlaguna bera zalantzan jartzeko modukoa den arren (nobela irakurtzen duenak berehala igarriko dio zergatik), homosexuala den pertsonaia aukeratu da “ezinezko” maitasun baten pertsonifikaziorako. Ezen bera baita “erortzen” dena, bestea, heteroa, nahi duenean nahi duenarekin oheratzen den bitartean. Eta homosexualaren estereotipaziorako manualak dio berezko joera dutela heterosexualez maitemintzeko, joera etengabeko desesperazio egoerak bizitzeko: “idatzi gabeko nobelak eta lortuko ez dituzun heterosexualak. Frustrazio iturri amaigabea dira”. Eta ez dut ezer estereotipoen aurka, baldin eta horiek deuseztatzeko erabiltzen badira, jakina.

Rikardo Arregik artikulu batean adierazi zuen zail egiten zaiola “gay eta lesbianei buruz euskaraz idazten diren poema ustez egoki eta modernoak irakurtzea iruzurra eta adar jotzea eta auzo lotsa sentitu barik”. Ez dut uste, inondik inora, idazle gasteiztarraren baieztapen horrek liburu hau definitzeko balio duenik. Gainera, Irati Jimenezen partetik, euskal literaturan oraino berde dagoen errealitatera egindako gerturatze zintzoa dela iruditzen zait. Baina hauxe da planteatzen dudan galdera: Bat, bi Manchester nobela laburreko protagonista zergatik da homosexuala, “lehen mailako ipurdi estua” protagonistaren beraren hitzetan? Kontaketari ukitu exotikoagoa ematearren? Lagun homosexual bat daukazula aitortzea moda-modan dagoelako? Badakit ezetz, erantzun hauetako batek ere ez duela Jimenezen intentzioekin bat egiten. Irakurketa berbera izango ote luke nobelak ezinezko maitasuna bestelako pertsonaien artean gertatuko balitz?

Eskertzekoa litzateke etorkizunean aipatu Arregiren testuan mentatzen den ideia hau kontuan hartzea: “uste dut euskal literatura (euskal literaturaren zati handi bat behintzat) azken urteotan bide bigun eta eztizkoetan behera doala, badirudi ez duela balizko irakurleengan arazo handirik sortu nahi ez forman, ezta mamian ere. Balizko irakurleari gehiago gustatuko litzaioke istorio presentableago bat, non gaiztoak eskubiko eta katolikoak izango liratekeen, jendea solidarioa homosexualekin eta denak zoriontsuak Heidi Alpeetan bezala. Baina, sentitzen dut, mundua ez da horrelakoa”.

Ezinezkoa dena ezinezkoa da, eta gainera ez da posible. Baina… zer gertatzen da ezinezkoa dena gauza daitekeenean? Hain ezinezko ez denean? Sarri, sinisgarritasunean galtzen duela.

Nik Bat, bi, Manchester liburuan hipotesi ezberdinak nituen. Apurka-apurka elur maluten modura jausten joan direnak. Irakurketan aurrera egin ahala jabetzen zara agerizko maiteminarekin batera besteren bat badagoela, egon. Eta pertsonaia guztiak eskuetan, honekin eta harekin bikoteak egiten ibili izan naiz lerro artean. Honek hura maite du. Ez, ba! Zazpi orrialde aurrerago; harek beste hura maite du. Ez, ba! Ez dut asmatu izan amaiera arte. Istorioa bizia da, atsegina, ironikoa ere bai. Poetikotasun itzela du Irati Jimenezek idazterakoan, eta eleberriari handik eta hemendik dario poetikotasuna. Manchesterren kokatu du, Inglaterrako hiri industrial batean, eta norbaitek zalantzarik bazuen, tantaka ematen diren inglesezko berbek eta esamoldeek kokatuko dute.

Pertsonaia batek, nagusienak, kontatzen digu istorioa. Bueno egia esan, Aitorri, beste pertsonaiari kontatzen dio, eta horrek momentu batzuetan kanpotar, voyeur sentiarazi nau; bere intimitatean sartzen ariko bainintz. Besteetan, berriz, eroso baino erosoago, erabat integraturik sentitzen zara, pertsonaiarekin sinbiosi ikaragarria sortuz. Enpatia da.

Ezin da ukatu maite-minaren hondamendia ederto baten isladatu duela egileak. Mikro-segundutan sor litezkeen sentimendu oro eta bat gehiago agertu ditu. Dramatikotasun handia dago kontakizunean, beharbada distantzia apur bat hartuta samurtuko litzatekeena. Baina pertsonaiak hainbeste barneratzen zaitu bere istorioan, bere saminean, distantzia hori hartzea ezinezkoa egiten zaizula. Liburuaren barruak eztabaidatu ditut beste irakurle batekin. Hari sinisgaitza egin zaizkio pertsonaia biren soslaiak. Alegia, ez duela posible ikusten gazte bi, Metropolikoak, euskaldunak, eta gainera euretako bat (gutxienez) euskaldun zaharra izatea. Are gehiago, sinisteko zailena ama euskaldun peto-peto eta aita ingles peto-petoa duen pertsonaia egin zaio. Ez dakit zu horietakoren bat ote zaren. Baldin bazara jakin ezazu ingles bat etorri zela Bilbora; aspaldi, erreka eta itsasoa ikustera, eta bilbotar neskatilak ikusterakoan txundituta, honela esan zuela: emakume amerikar eta aberats oro baino gehiago balio du bilbotar neska polit eta airosa batek. Manchester Bilbo izan zitekeen, edo New York, edo Buenos Aires, Bartzelona, Berlin, Oslo, Nairobi edota Brasilia. Maitasuna, beti da maitasuna.

Rikardo Arregi Diaz de Herediak duela urte zenbait gay literatura gaitzat zuen mahai-inguruan plazaratu zuen ideia, hots, euskal literaturak pertsonaia gayak irudikatzerakoan modu tremendistan, tragikoan egiten zuela (egiten zuen bakanetan, jakina). Isolaturik agertzen zirela pertsonaia gayak, ingurunerik gabe, heterosexualez inguraturiko giro arrotzean eta ez zutela, beraz, beren sexualitatea eta nortasuna garatzeko inolako aukerarik. Eskukada bat urte pasa, eta aurten emandako hitzaldian Mikel Ayerbek konstatatu du, salbuespen loriagarri bakanak salbuespen, azken bost urteetako euskarazko narratibak irudikatu dituen gayak ere antzerako tasunekin karakterizatu direla. Nonbait, botereak saldu nahi duen normalizazio egoera ez da heldu, ez behinik behin euskarazko literaturara. Horiek horrela, interesez eta irrikaz hartu du irakurle honek Irati Jimenezen Bat, bi, Manchester eleberri saritua, bi mutilen arteko (ezinezko?) maitasun istorioa ardatz duena.

Eta ezin ukatu, perspektiba honetatik eta begi bat pertsonaia nagusiaren karakterizazioan eta harreman homosexualen irudikapenean jarrita, inpresioa halako dezepzioarena denik. Izenik ematen ez zaigun narratzaile homosexuala (ez da behin ere gay hitza erabiltzen liburuan zehar, eta agian ez da kasualitatea) sutsu maitemintzen da bere pisu-kide heterosexualarekin, biak euskaldunak eta Manchesterren bizi direnak. Agian liburu honetan ez dago duela zenbait urtekoetan zegoen tremendismo erabatekorik, eta protagonistak ez du, adibidez, suizidatu beharrik homosexuala izateagatik (nahiz eta, suizidioaren ideia agertu, agertzen den narratzailearen gogoan atzera-aurrera inoiz). Baina, bestalde, beste behin ere bakarrik, gay ingurunerik gabe (nahiz eta iraganeko mutil-lagun ohiak aipatzen eta agertzen diren), heteroez esperantzarik gabe maitemintzera eta frustraziora kondenatuta irudikatzen da mutila narrazioak irauten duen denboran: “Idatzi gabeko nobelak eta lortuko ez dituzun heterosexualak. Frustrazio iturri amaigabea dira”. Eta, bihurri jarrita, galdera bat: frustraziozko maitasun bat irudikatu nahi delako hautatu du idazleak narratzaile eta protagonista mutil homosexuala izatea? Zilegi da aukera, jakina, baina pertsonaia homosexuala izatea lau klixe errazago enkajatzeko bidea bada soilik… (ez al zen literatura klixearen aurkako gerra?).

“Tragedia erromantiko” baten protagonista sentitzen du bere burua narratzaileak, eta liburuan bada maitasunaren halako ikuspegi nerabe xamar bat ere, ez direlarik oso ongi justifikatzen sentimendu-aldaketak desamodiotik ahanzturara, maitasunetik gorrotora, indiferentziatik pasiora… Alabaina, eta beharbada paradoxikoki, sentimenduen azalpenean zorrotz asmatzen du Jimenezen lumak, giza barrunbeen katalogo oso bat (maitemina, gorrotoa, jelosia, etsia, dezepzioa…), hitzez jartzen errazegia ez dena bestalde, narratzailearen ahotan jartzen. Metafora errepikatuak, sinbolismoz beteriko pasarteak, irudi eta konparaketa bisualak… horien guztien erabilera neurtu eta egokia lagungarri zaio Jimenezi maitemina eta harekin lotutako eremu semantikoa sakon arakatzeko. Halaber, ahots narratibo nagusiaren eraketari dagokionez, antzematen zaio kontuan izateko ahalegin eta trebetasuna egileari: ingelesezko hitzak tartekatuz, lanbidez itzultzailea denez gero hitzekiko obsesioa bistan jarriz, aldi berean ironikoa, zehatza eta poetikoa den tonu konplexu eta propioa garatuz… Batasuna eta berezkotasuna ematen diote guztiek narrazioaren ahotsari. Elipsiaren erabilera inteligenteak eta narrazioaren atalkatze neurtuak ere, bestalde, narraziogintzaren barrenak ezagutzen dituen eta maneiatzen badakien idazlearen aurrean gaudela erakusten digute.

Sentsazio kontrajarriak, beraz, irakurle honenak nobela honen aurrean. Jimenezen estreinako eleberriak irakurketa gehiago, diferenteak eta sakonak merezi dituelako, agian.

Beiraren izaerarekin konparatzen du Irati Jimenezek maitasuna. “Beira ez da materiala, umea, beira materiaren egoera baino ez da”, dio, “hauskorra da, labea hozten bada, agur. Eta beroegi badago, leher”.

Ezinezko maitasun istorio bat da “Bat, bi, Manchester”. Beste bat. Baina beste bat izanagatik, berria, atsegina, inteligentea, zorrotza. 89 orrialde baino ez ditu Jimenezen nobelak, hitz bat bera ere ez du soberan. Kontakizun bizi-bizia da, 10 hitz baino gehiagoko esaldi gutxi aurkituko ditu irakurleak.

Hiri handien erritmoa du, dudarik gabe. Pasatzen diren autoena, bulegoena, leihoz betetako etxeena, mikrouhinetan biraka dabiltzan edalontziena. Eta, tartean sartzen ditu egileak gai handiak, maitasuna, desioa, grina, frustrazioa… Txiki-txiki eginda, lehertu den kristal baten antzera.

Itzultzaile lanarekin konformatu behar izan duen idazle frustratua da kontalaria, homosexuala, uzkur antzekoa, maitasunaren ostiko bat jaso berria. Eta maitemindu egiten da, berriro, Aitorrekin. Maitasunari, berriro, ipurdia jarriz. Ostikoaren zain. Izan ere, Aitor: guapoa, heterosexuala, optimista, dena erraza iruditzen zaion horietakoa eta aktorea. Amak dirua bidaltzen dio hilero hori guztia izan ahal izateko. Baina ez du gehiegi axola pertsonaien izenak, ezta hautu sexualak ere. “Maitasun istorio oro maiteminaren kronika ere badelako” dio Jimenezek. Horixe da “Bat, bi, Manchester”, maitemina pausoz pauso kontatua. Inork ez dezala pentsatu bere maiteminean maitemina asmatzen ari denik. Idatzita dago, hasita eta amaituta.

“Gauzak aldatzen direnean esplosioz ez baina inplosioz aldatzen dira. Azalean berdin jarraitzen genuen. Baina mugituta zeuden, gure hanka azpian, kontinenteen plaka tektonikoak”. Horixe, mugimenduak harrapatzen ditu Iratik esaldi laburretan. Inplosioak. Ez die inora joaten uzten.

Irakurri nahi duenari ez dio denbora asko lapurtuko nobela laburrentzako Augustin Zubikarai saria irabazi duen lanak. Inplosioren bat sortuko dio, agian, edo etxetik irtetean kristal zatitxoak aurkituko ditu sarrerako alfonbraren gainean, akaso. “Belarriak itxita, Manchester Bilbo delako”.

Irati Jimenez 70ko hamarkadako beste idazle bat dugu, nobela labur bat argitaratu berri duena. “Bat, bi, Manchester” izenburua du liburuak eta Agustin Zubikarai saria irabazi du aurtengo deialdian. Liburuan ezinezko maitasun baten istorioa kontatzen zaigu. Alde batetik, kontalaria dugu, nobelan izena aipatzen ez zaiona, homosexuala. Izan ere, horrelaxe definitzen du pertsonaia honek bere burua lehenengo momentutik, identitate arazoak edo literatur ekonomiak bultzatuta. Bestetik, Aitor izeneko pertsonaia dugu, emakume guztiak erakartzen dituen mutila. Biek topo egiten dute Manchesterren. Ezinezkoa dirudi bi pertsonaiok elkarrekin egotea, guztiz desberdinak baitira. Baina Manchesterren daude, nolabaiteko deserri pertsonalean, ihesaldi existentzialeko geldiune batean bezala, eta beste euskarririk ez dutelarik, elkarrengana jotzen dute. Nobela labur baten aurrean gaude eta alde honetatik esan behar da idazlea saiatu dela lehen momentutik bi pertsonaien izaerak argi finkatzen eta agian horrexegatik gertatzen dira hain eskematiko beraien arteko desberdintasunak. Edonola ere, narrazioa interesgarria da, metaforizazio joera erakusten duen estilo dotore batez idatzia.